Ну, толькi цешыць iмi вочкi!
У рукi возьмеш - працы хочуць,
У дзела пусцiш - зарагочуць!
А як наш дзядзька час там бавiць!.
Ён не працуе - iмшу правiць!
Вось як жывога дзядзьку бачу,
Я тут партрэт яго зазначу.
Ён невысок, не надта ёмак,
Ды карчавiты i няўломак,
А волас мае цёмна-русы,
I зухаўскiя яго вусы
Умеру доўгi, густаваты,
Угору чуць канцы падняты;
А вочы шэры, невялiчкi,
Глядзяць прыветна, як сунiчкi,
Але раптоўна i адразу
Не расчытаеш iх выразу:
То смех, то хiтрасць з iх блiскае,
То дабрата, але якая!
А нос... я глянуць мушу ў неба,
Бо не патраплю, як пачаць
I з чым нос дзядзькаў параўнаць,
Каб выйшаў ён такi, як трэба:
Ну, нос кароткi i таўсматы,
Ды досыць спрытны, хоць кiрпаты.
Антось наш дбалы, акуратны,
А пры рабоце якi здатны!
Што нi замыслiць, то ўсё зробiць
I так прыгонiць, так аздобiць,
Што i для вока нават мiла.
I ўсё выразна гаварыла,
Што ён не толькi гаспадар,
Але й прыроджаны штукар,
Якiх на свеце не так многа.
За дзядзьку людзi просяць Бога:
Каму ён толькi не спрыяе,
Каго з бяды не вызваляе!
У дзядзькi цэлы спрат запасаў
Не любiць дзядзька пустаплясаў.
Вось вы зiрнiце ў хлеў на вышкi!
Там многа яблынiн на лыжкi,
Там ёсць iгруша i клянiна,
Якая хочаш дравянiна:
Грабiльны, коссi, клёпкi, восi...
Няма трайнi - йдзi да Антося.
I людзi дзядзьку шанавалi,
А на кiрмашы частавалi.
Каса чыя нядобра косiць
Няхай Антося ён папросiць:
Антось наладзiць - так дагонiць,
Тады пабач, як загамонiць!
Каса не косiць - каса брые
I шчытнякi бярэ сухiя,
Бо ў дзядзькi рукi залатыя.
Каб дапiсаць партрэт Антося,
Скажу: на свеце не знайшлося
Нi ўдоўкi-любкi, нi дзяўчыны,
Каб палучыць дзве палавiны,
Каб разам шчасце здабываць
I поруч долю падзяляць.
I я тут сам за дзядзьку мушу
Назад старонку адгарнуць,
I аб вясне яго ўздыхнуць,
I добрым словам яго душу
Яшчэ раз шчыра памянуць.
Была вясна, было iмкненне,
I сэрца ведала тамленне,
I сэрца водгук сэрца чула,
I сэрца к сэрцайку гарнула.
Ды толькi ж доля не судзiла,
I любка-Наста, яго мiла,
Што так клялася, цалавала
I к сэрцу з жарам прыхiляла,
Што так сулiла шчасця многа,
Яго змяняла на другога!
Антось... Ды што!.. цяпер забыта,
Даўно пажалi тое жыта
I тыя межы зааралi,
Што дзядзькаў смутак калыхалi.
- Ну, хлопцы: зараз дамо жару!
Саб'ем пасадаў яшчэ з пару.
Снапы ў радочкi палажылi,
Так i дзяды яшчэ вучылi,
Каб каласы ды з каласамi,
А да пярылаў гузырамi.
- Ну, грымнем, хлопцы, каб звiнела!
I пяць цапоў iдуць у дзела!
Не малацьба, а бубнаў хоры!
Здаецца б, цэпам вадзiў хворы!
Бiчы кладуцца так рытмiчна,
Само гудзенне iх музычна;
Снапы не ўлежаць, скачуць самi
I сыплюць жыта пад бiчамi,
А дзядзька рэй вядзе, гукае
I адным крыкам памагае:
- Дай, дай яму, брат! дай з-за вуха!
Гэ-гэх, скачы, баба-псяюха!
Гудуць цапы ўгары праворна,
Iдзе работа дружна, спорна,
Аж падшыбае ўсiх ахвота,
Бо мае свой захоп работа.
Вось так адно другiм мянялась,
Затым яно й не прыядалась,
Калi было ўсё ўмеру, ўпору,
I гладка йшло ўсё тут угору.
Таксама вечар свае бавы
Нясе з сабой не менш цiкавы
I асаблiва перад святам,
Калi, бывала, дзядзька з татам,
А з iмi часам гэтаксама
Язык развяжа свой i мама,
Пачнуць казаць свае ўспамiнкi,
Вясцi размовы пра старынкi,
Пра незвычайныя здарэннi
I iм даваць тут тлумачэннi.
Цяпер камiнак спачывае,
А хату лямпа асвятляе,
Але маркотна i тужлiва,
А ценi страшна i маўклiва
То затрасуцца, затанцуюць,
Як бы каго яны пiльнуюць,
То заспакояцца зацята,
Калi замрэ i сама хата.
Тады здаецца, ценi тыя
Не проста ценi, а жывыя,
I нiбы ў iх ёсць нейка справа,
I таямнiчна i цiкава.
Дарэктар к печы прытулiўся,
На дзядзькаў твар утарапiўся.
- Мне сам казаў Пятрусь Грыхiнiн,
I лгаць жа ён не быў павiнен:
Дадому ехаў ён з Княжога,
Вакол няма нiдзе нiкога,
I цiха ўсё, як бы зацята.
Было ўжо трохi пазнавата,
А ён на волiках пляцецца,
I так яму ўсё штось вярзецца.
Вось едзе ён, масток мiнае,
Аж хтось з-за паляў вылятае,
Як жар чырвоны ды вяртлявы,
I хвошча пугай ўлева, ўправа
I па валах i па Пятрусю.
"Вось, - кажа, - я табе спазнюся,
Калi ты так запрацаваўся!"
I аж да Нёмна за iм гнаўся!
Дарэктар бедны ўвесь жахнуўся,
Ад страху нават аж прыгнуўся.
- Мабыць, штось ёсць-такi на свеце!
На матку тут зiрнулi дзецi.
- Свякроў, нябожчыца Анэта,
Сама казала мне пра гэта,
Яна была i цётка Рузя,
Збiралi шчаўе дзесь на лузе
Ды йшлi дадому каля Нёмна.
Было зусiм яшчэ няцёмна,
Вось толькi сонца напалову
Зайшло за горку Дземянову,
I нiкагусенька нiдзе!
Аж - зiрк! на саменькай вадзе
Сядзiць хтось, выцягнуўшы ногi,
Над самай буктай, такi строгi,
Як мае быць, ва ўсiм адзеннi
I курыць люльку ў задуменнi.
Кабеты ў страсе далей хутка!
Назад зiрнулi - нiкагутка!
- А хто ж то быў, цьфу, правалiся?!
Спытаў дарэктар, трасучыся:
Яго той страх нашчэнт занудзiў.
- Цi не Янчур там рыбу вудзiў,
Азваўся дзядзька не без жарта.
А ўсе маўчаць, глядзяць упарта.
Да дзядзькi блiжай хлопец жмецца:
Яму чорт знае што здаецца.
У хаце стала больш страхлiва.
З-за вокан ноч глядзiць маўклiва,
I гэта ноч як бы жывая,
I быццам нешта яна знае,
Але аб тым казаць не хоча,
Бо на размовы не ахвоча.
А на дварэ дзесь каля будкi
Чагось брахнуў сабака чуткi,
Брахнуў i змоўк, бы страшна стала,
I ноч брахаць не пазваляла.
Аслаблi ў Яськi ўсе тут гайкi.
- Э, глупства ўсё, не больш як байкi!
Мiхась азваўся. - Хто баiцца,
Таму ўсё можа налучыцца.
Нашто вам лепш? тут жыў Пшавара...
Вось раз уночы чуе гукi
Ў акно малоцяць чыесь рукi,
Малоцяць так, бы ў час пажару.
- Хто там? - Пусцi, брат: то я - Сёмка,
Ну, брат, i б'юцца ж чэрцi ёмка!
Не верыў я, дальбог, паверу!
На ўласным карку чуў, халеру!
На грэблю я, брат, як уз'ехаў,
Так i засыпаў мне арэхаў!
Я - па канi, ён мне - па карку!
Пасек мне спiну праз браварку!
