– Nazim, oğlum, izin ver, qoy vəsiyyətimi sənə edim, – deyə Xədicə bir də dilləndi.

Anasının rəngi xoşuna gəlmədi. Səsi də dəyişmişdi. Gözlərindəki yalvarıcı ifadəni görmək Nazimə əzab verirdi. «Anam bilməməlidir ki, vəziyyəti ağırdır. Ona ümid verməli, həyat eşqinin sönməsinə imkan verməməliyəm. Ona vəsiyyət etməyə imkan versəm, elə biləcək ki…» O, düşüncələrinin sonunu tamamlamaqdan qorxdu.

– Ana, qurban olum, niyə ağlına pis şeylər gəlir? Nə vəsiyyətbazlıqdır? Sənin nə yaşın var? Hələ bir qocal, ondan sonra vəsiyyətini edərsən. Sən hələ nəvələrinin toylarını görməlisən.

– Nazim bu sözləri elə həyəcanla, birnəfəsə dedi ki, Xədicə daha dinmədi.

Bir azdan o, yuxuya getdi. Nazim nəbzini yoxladı. Ürəyinin normal döyündüyünü görüb az da olsa rahatlaşdı, ehmalca qapını açıb eyvana çıxdı. Sonra divanda uzanıb gözlərini yumdu. Necə yuxuya getdiyindən xəbəri olmadı. Lakin bir azdan qan-tər içində yuxudan oyanıb otağa keçəndə anasının halsız halda nəsə pıçıldadığını gördü. Tez anasını qucaqladı.

– Nazim, ölürəm… – Anası bu sözləri güclə, olan-qalan qüvvəsini toplayıb dedi.

– Qorxma ana, ürəktutmasıdır, dərman içən kimi keçib gedəcək, – Nazim onu sakitləşdirmək istədi. Lakin özü öz səsindən qorxdu. O, Xədicənin çarpayısının yanındakı kiçik şkafın üstündən dərman şüşəsini götürmək istəsə də, həyəcandan bunu edə bilmirdi.

Xədicə artıq boğulurdu, havası çatmırdı. Nazim anasının göyərmiş, qansız dodaqlarına dodaqlarını yapışdırıb ona süni nəfəs verməyə başladı. Deyəsən bunun köməyi oldu. Anası gözlərini açıb ona baxdı. Nə isə demək istədi, amma taqəti çatmadı. Nazim hiss edirdi ki, anasının dodaqları soyuyur, bədəni süstləşir. Nəhayət, Xədicənin dodaqları tamam buza dönəndə ondan aralandı. Onun üzündə həyat əlamətləri sönmüşdü…

***

…Sabah qırx olacaqdı. Uşaqlar yerdə, xalçanın üstündə bardaş qurub oturmuşdular. Nazimin gözünün önündən anasının son anları kino lenti kimi gəlib keçirdi. Bayaqdan bəri bacılarının növbə ilə danışdığı xatirələr onu çox kövrəldirdi. Anasını ölümün pəncəsindən ala bilmədiyinə görə özünü qınayırdı. Çingizin üzünə heç baxa bilmirdi. Analarının ölümü hamıdan çox onu sarsıtmış, o gündən hələ də özünə gəlməmişdi. İnana bilmirdi ki, daha anası bir də bu evdə onu qarşılamayacaq, öpüb oxşamayacaq, öyüd-nəsihət verməyəcək. Uşaqları təkcə analarının itkisinə yanmırdılar, onları ağrıdan daha bir səbəb var idi: onu son sözünü deməyə, vəsiyyət eləməyə qoymamışdılar. Bu, ən çox Nazimə əzab verirdi. Anasının vəsiyyət edib son arzusunu dilə gətirməyinə imkan vermədiyinə görə özünü bağışlaya bilmirdi. Axı xəstənin yanında hamıdan çox o olmuşdu. Son dəfə anası az qala yalvarışla ona vəsiyyət etmək istədiyini deyəndə o, insafsızcasına buna imkan verməmişdi.

Təhminə anası ilə aralarında olan son söhbətlərini elə yanıqlı-yanıqlı danışırdı ki, Çingiz bundan narahat oldu:

– Yavaş, atam eşidər. Sabah bütün günü ayaq üstə olacaq, qoy yatıb dincini alsın.

***

Ələddin gecə yarısı üşüyüb yuxudan oyandı. Üstündəki qalın yorğan onu isitmirdi. Yumağa dönüb yorğanı başına elə çəkdi ki, təkcə gözləri göründü. Amma üşütməsi keçmədi ki, keçmədi. Bir xeyli beləcə hərəkətsiz halda uzanıb qaldı. Niyə bu qədər üşüyür? Sobanın söndüyünün fərqinə indi vardı. Sobanı necə yandırsın? Hardasan, Xədicə?

Qonşulardan kiminsə həyətində xoruz banladı. Onun səsinə başqa xoruzlar da səs verdi. Bir azdan itlər hürüşdü, inək böyürtüşü eşidildi. Sonra yenidən ətrafa sükut çökdü. Şaxta pəncərə şüşələrində naxışlar açmışdı. Bayırda əsən küləyin vıyıltısı aydın eşidilirdi.

Qonşu otaqda Anar bərkdən ağladı. Sonra Gülcanın nəvazişli, sakit səsi gəldi. Ələddin yerindən qalxıb şkafdan yun adyal çıxarıb yorğanının üstündən saldı. Ona elə gəldi ki, yatağı bir az da soyuyub. Yuxusu tamam qaçdı.

«Mənin yorğanımı niyə üstünə örtmürsən, Ələddin?» Xədicənin doğma, mehriban səsi elə aydın eşidildi ki, Ələddin qeyri-ixtiyarı otağa göz gəzdirdi. Xədicənin səliqə ilə yığışdırılmış yatağına baxıb həsrətlə köksünü ötürdü.

«– Örtə bilmərəm, Xədicə.

– Niyə?

– Qorxuram.

– Nədən qorxursan, Ələddin?

– Bilmirəm.

– Ört, isinərsən. Ocağın odunu da söndürmüsən.

– Ocağımızı sən yandırardın, Xədicə…

– Elədir…»

Qırx gün indi idi, Xədicə dünyadan köçmüşdü. Qırx gün idi ki, bu çarpayı Ələddindən ötrü göz dağı olmuşdu. Gecələr yerinə uzananda qəsdən arxasını çarpayıya çevirirdi ki, Xədicə yadına düşməsin, onun haqqında fikirləşməsin. Amma neynəsə də, nə qədər çalışsa da, başqa heç şey barədə düşünə bilmirdi. Belə yatmağa öyrəşməmişdi. Ömrü boyu üzü Xədicəyə sarı yatmışdı. Onun çarpayısının gözünün qabağında olmasına, Xədicənin varlığını duymağa adət etmişdi. O yanında olanda rahat olurdu.

Birdən kürəyində Xədicənin barmaqlarının hərarətini hiss elədi. Elə aydın, elə canlı hiss elədi ki, bundan bədəninə istilik yayıldı. Xədicənin sağlığında özünü ona ovxalatmaqdan xoşu gələrdi. Qış-yay, hər gün az qala yarım saat Xədicə onun kürəyini, ayaqlarını ovuşdurardı. Siqaretə, içkiyə necə öyrəşirlərsə, Ələddin də buna öyrəşmişdi.

Birdən Xədicə üçün elə darıxdı, ondan ötrü elə qəribsədi ki, qəhər boğazına tıxandı.

«– Məni yetim qoydun, Xədicə. Yaşımın bu vaxtında tək-tənha qoyub getdin. Belə də insafsızlıq olarmı?

– Tək niyə olursan, Ələddin? Oğlun, gəlinin, nəvən yanında deyilmi?

– Hərə özü üçün sağ olsun. Onlar mənim nə çəkdiyimi hardan bilsinlər?

– Elə demə, Nazim də, Gülcan da başına pərvanə kimi dolanırlar.

– Nə bilim, vallah, deyəsən bir az özüm dəymədüşər olmuşam.

– Ağrıyırsan, ona görə.

– Hə, Xədicə, canım yaman ağrıyır».

Ələddin yatağından qalxıb əyninə isti jaket geyindi, üstündən yun toxunma canlıq keçirdi. Yadına düşdü ki, onu Xədicə keçən qış toxumuşdu. Canlıq bədənini elə isti saxlayırdı ki, hər dəfə onu geyinəndə arvadına minnətdarlıq edərdi. Ayağına keçirdiyi yun corablar da, başına qoyduğu yun papaq da Xədicənin zəhməti idi. Bu evdə elə bir şey yox idi ki, onun əllərinin izi olmasın. Bu otağın səliqə-sahmanı, hətta əşyaların qoyulma tərzi də Xədicəyə məxsus idi.

Bir həftə əvvəl işdən qayıdanda Ələddin şkafdakı qabların başqa cür qoyulduğunu görüb hirslənmişdi.

– A bala, bu sənin işindir? – deyə gəlinindən soruşmuşdu.

– Hə, ata, tozlarını alırdım.

– Qabları necə vardı, o cür də yerinə yığ, – deyə Ələddin hirslə dillənmişdi.

Həlim təbiətli qayınatasının əsəbiləşməsinin səbəbini yaxşı anlayan gəlin tez şkafda əvvəlki səliqə-sahmanı bərpa eləmişdi. Sonra isə:

– Ata, qırxa az qalıb, otağın pərdələrini dəyişmək istəyirəm, – deyə Gülcan ondan izn istəmişdi.

Ələddin narazılıqla:

– Yuyub təmizləmək istəyirsənsə buyur, amma ayrı heç nə lazım deyil, – demişdi.

Bu kiçik otaqda hər şey Ələddinə doğma idi. Burada hər əşya ona Xədicəni xatırladırdı. Elə bu səbəbdən vaxtının çoxunu burda keçirirdi. Yadına düşən xatirələrdən bəziləri onu üzürdü. Keçən ilki bir hadisədən indi xəcalət çəkirdi. Onda Xədicə xəstə idi. Ələddin işdən qayıdanda:

– Qulunc məni öldürür, – deyə qadın ona şikayətləndi.

– Keçib gedər, arvad, – deyə Ələddin mətbəxə keçdi, gəlinin onun qabağına qoyduğu xörəyi ləzzətlə yedi. Sonra qəzetlərə, televizora başı qarışdı. Yatmaq üçün evə keçəndə Xədicə yalvarışla:

– Ay Ələddin, kürəyimi bir az ovuşdur, qulunc məni yaman incidir, – dedi.

– Gəlinə niyə demirsən?

– Gəlindən utanıram.

– Camaat gəlin gətirir ki, qulluğunda dursun, sən də deyirsən ki, utanıram.

Elə bu vaxt Nazim içəri girdi deyə söhbəti yarımçıq qaldı. Gecə Ələddin heç nə olmamış kimi soyunub yerinə girdi. Xədicə daha ona heç nə demədi.

Gecə yarısı belinin ağrısına yuxudan oyanan Ələddin böyrü üstə çevrilmək istəsə də, tərpənə bilmədi:

– Xədicə, ay Xədicə, – deyə həyəcanla arvadını səslədi. – Tez ol, bura gəl, qurumuşam, tərpənə bilmirəm. Bir az belimi ovxala. Xədicə heç nə demədən yerindən qalxıb onun çarpayısının qırağında oturdu, ərinin belini ovxalamağa başladı. Onun əlləri qaynar idi. Ələddinə elə gəldi ki, bədənində iki köz gəzir. Bu qaynarlıqdan canına xoş bir istilik yayıldı.