- Раман! - гукнула Надзя. - Кiнь лiчыць! Падыдзi блiжэй. - Яна з канiстры налiвала ў кубак нейкую вадкасць.
- Пакаштуй, Раман, - сказала яна, падаючы яму кубак.
- Што гэта?
- А ты пакаштуй! Напрацаваўся, бедненькi, а сёння ж нядзеля. Ну-у, Раман! Хiба ты не мужчына!
I Раман выпiў. А потым ужо ў хаце ён насiў Надзю на руках, абдымаў, прыцiскаў да грудзей i паўтараў бесперапынна:
- Жоначка мая дарагая... У нас дзiцятка будзе? Каго ты хочаш, сына цi дачку?
- Сы-ына, Рамано-ок!
- А я дачку.
Падвечар, калi Раман звалiўся на канапу i заснуў, у Калiнiшынай хаце амаль не зачынялiся дзверы. Калiнiха з Надзяй адмервалi з канiстраў i грэлак паўлiтроўкi i лiтроўкi, акуратна падлiчвалi выручку.
Раман прачнуўся на шарай гадзiне. У хаце ўжо гарэла лямпа. За сталом сядзелi двое: Мiкiта Бычок i Стась Парахня. На стале стаяла бутэлька самагонкi, мiска шаткаванай капусты i ляжалi гуркi.
- А-а! - прывiтаў яго Мiкiта Бычок, плюгавы чалавек з васпаватым тварам. Ка-алiнiшын зя-яць! Здароў, здароў!
Стась Парахня, чорны, як крумкач, з нейкай дзiўнай, падстрыжанай пад машынку бародкай, ужо налiваў шклянку.
- Што, Раман, блiжэй, блiжэй!
- Не хачу я, хлопцы.
- Што? Ну, Раман, чаго там? Садзiся! - з гонарам i строгасцю прамовiў Стась. - Я з тваёй цешчай даўно сябрую. Будзем сябрамi i з табой. Я рады, што ў гэтай хаце ёсць мужчына.
Стась Парахня, увогуле маўклiвы i пануры, выпiўшы чарку, рабiўся гаваркiм i кожны сказ пачынаў са слова "што".
- Што ў гэтай хаце ёсць мужчына... Што з iм можна пасядзець i пагутарыць. Што ты, брат, малайцом! - Ён падмiргнуў Калiнiсе - i на стале з'явiлася другая бутэлька.
- Што, брат, Мiкiта, плацi за сваю долю.
- Я? Я заплачу! У Мiкiты Бычка ёсць!
I Мiкiта засунуў руку ў кiшэню сваiх старых, мо сотню разоў латаных штаноў, абмацаў сваю бравэрку i нашкроб пяць рублёў.
- Што добра, то добра, - сказаў Стась Парахня. - На гэтыя бяром яшчэ чвэртку.
I на стале апынулася чвэртка.
Што было потым, Раман не ведаў. Ён толькi памятаў, што Мiкiта Бычок, гэтае паскудства, абiбок i злодзей, лез да яго цалавацца, абдымаўся i крычаў:
- Малайчына, Калiнiшын зяць! Ты не дурань. Н-не! Ты не дурань.
- Сынок, - сказала яму назаўтра Калiнiха, - у нас сена канчаецца. Папрасiў бы ты ў старшынi, каб выпiсаў якi цэнтнер.
Такая просьба не спадабалася Раману. Раней у хаце нiколi не было гутаркi пра сена. Аднак, iдучы дамоў, ён зайшоў у канцылярыю калгаса. Там, акрамя старшынi, нiкога не было. Пажылы, сiвавусы бухгалтар, не ўзнiмаючы галавы, нешта мармытнуў у адказ на прывiтанне Рамана. Старшыня, вiдаць, сабраўся некуды iсцi. Гэта быў чалавек гадоў сарака, нiзкi, але не тоўсты, вузлаваты i не надта рухавы.
- Кажаш, сена, - прамовiў ён, зiрнуўшы на Рамана. - У Калiнiхi, выбачай, у тваёй цешчы, павiнна быць сена. Яна ж i ў ляснiцтве нямала накасiла. Ты, вядома, гэтага не ведаеш, увосень толькi з армii вярнуўся, а ў нас шмат гутаркi было праз гэтае сена. Парахня Стась ёй даў сенажаць, а Мiкiта Бычок касiў. У нас жнiво было, гарачы час, а твая нi адна ў поле не выйшла.
Раман пачырванеў.
- Ты тут, вядома, нi пры чым, аднак скажы мне, чаму твая жонка на работу не ходзiць? Што яна хварэе, цi што?
Не ведаў старшыня, што сам падказаў Раману, як выкруцiцца.
- Хварэе, Мiкалай Пятровiч.
- Гм. Дык ты лячы яе. Што гэта за жонка, калi хварэе. Маладая хварэе, а як пастарэе, тады што? Будзеш нi халасцяк, нi ўдавец.
- Павязу ў бальнiцу...
- Вязi. А наконт сена што табе сказаць. Не выпiшу я табе сена, а саломы калi ласка. Цэнтнера паўтара дадзiм. Сцяпан Андрэевiч, - сказаў бухгалтару, выпiшы Раману саломы.
Бухгалтар нарэшце ўзняў галаву, зiрнуў злоснымi калючымi вачыма i на Рамана, i на старшыню i забурчаў:
- Гэтым Калiнiхам вечна мала... Можа пшанiцы цэнтнеры два выпiсаць?..
- Пiшы, пiшы, Сцяпан Андрэевiч, - падагнаў яго старшыня i зноў звярнуўся да Рамана: - Скажы праўду, Раман, як ты прыжываешся на гэтым хутары?
- Пакрысе, Мiкалай Пятровiч...
- Пакрысе, кажаш. Глядзi, не ўкацiся ў гразь. Я тут год працую, але трохi ведаю пра тваю цяперашнюю сям'ю. Кепскае людзi гавораць...
Раман хацеў пярэчыць.
- Не крыўдуй. Я з табою па-таварыску гавару. Ведаю, што табе непрыемна. Ты, брат, перавыхоўвай iх. Вядзi сваю лiнiю i не паддавайся. А хутары мы хутка лiквiдуем. Цябе першага ў вёску перасялю. Згодзен?
- Згодзен!
- Ну дык трымайся.
Раман iшоў дамоў, i супярэчлiвыя думкi блыталiся ў яго галаве: "Лёгка гаварыць старшынi, - думаў ён. - А каб паставiў яго на маё месца..." Ён нёс у кiшэнi паперку на атрыманне саломы i загадзя ведаў, як абурыцца цешча, што не выпрасiў сена. Але, на вялiкае здзiўленне, цешча не абурылася, а ўзрадавалася.
- Саломы? - перапытала яна. - Паўтара цэнтнера! Ну малайчына, сынок! Подсцiлу няма, парсюкi i карова хутка ў гнаi будуць плаваць.
- Подсцiлу? - здзiўлена запытаў Раман. А ён думаў, што i сапраўды няма чым кармiць карову.
- Вядома ж подсцiлу, - адказала яму Калiнiха. - Без подсцiлу, сынок, i гною не будзе, а без гною на гародзе нiчога не вырасце.
Раман прамаўчаў, хоць у грудзях у яго ўсё кiпела.
- Рамано-ок! - гукнула яго Надзя. - Iдзi глянь, што я табе купiла!
Раман падышоў. Надзя трымала ў руках наручны гадзiннiк. Раман зiрнуў на яго, i яму здалося, што ён недзе бачыў гэты гадзiннiк з чорным цыферблатам i ружай вятроў.
- Дзе ты яго ўзяла?
- Купiла.
- У каго?
- Рамано-ок! Я ж не ўкрала... Чалавек прадаваў, а я купiла. Дай я надзену табе яго на руку.
- Не трэба.
- От якi ты! - пакрыўдзiлася Надзя. - Тады я яго схаваю.
Тым часам цешча паставiла на стол вячэру i выняла з шафы бутэльку.
- Iдзi вячэрай, сынок. Ды шклянку выпi. Ты сёння малайчына!
Калi прыемнае цяпло разлiлося па жылах, настрой Раманаў палепшыўся.
- А ў мяне старшыня пытаў, чаму ты на работу не ходзiш, - паведамiў ён Надзi.
- Што ты яму адказаў? - запытала яна.
- Сказаў, што ты хворая.
- Во правiльна, сынок! - узрадавалася цешча. - А Надзя ж i сапраўды хворая.
Пакуль Раман вячэраў, жанчыны пашапталiся памiж сабой i абедзве падышлi да стала.
- Рамано-ок, - сказала Надзя, - мо б мы заўтра ў мястэчка з'ездзiлi.
- Чаго?
- Да цёткi мне трэба.
- Да якой цёткi?
- Да маёй стрыечнай сястры, - растлумачыла Калiнiха. - Удава яна. Чацвёра дзяцей гадуе. Старажыхай робiць, якi там заробак! Гаруе, бедная, а цяпер захварэла. Няхай бы Надзя завезла ёй чаго-небудзь ды пабыла там дзён колькi пры дзецях.
