Чалавек азірнуўся i пайшоў паволі назад. Храсткі яго носа варушыліся, бровы з'ехалі нізка i зрасліся.

Маленькая жанчына iшла па траве. У руках яна несла чаравікі, ад работы ружавеў твар. Яна iшла подбегам ад гумна. Вольнай рукою папраўляла валасы i глядзела кудысьці паверх усяго. Яна напаткалася высокаму чалавеку. На адзін момант вочы іх спаткаліся, але чалавек адвярнуўся i пайшоў на высокі ганак. Жаночая постаць прыгнулася ад таго ўзроку мужчыны, больш заспяшалася. От яна сядзіць на ганку i абуваецца. Марудзіць, абцірае ногі аб мокрую траву, ціха навокал, нікога нідзе няма. Жанчына ўстала, яна ўжо гатова была iсці.

– Дык я пайшла ўжо, заўтра на світанні прыйду, – моцна гаворыць яна тое, што i кожны дзень у гэтую самую пору.

Але чамусьці яшчэ марудзіць. Яшчэ нагнулася паправіць у чаравіку шнурок, шнурок нешта завязваецца доўга, раптам iрвецца, i яго трэба звязаць. Iдзе жанчына паволі, унурыўшы галаву, трымаецца роўна, як бы чуючы ўсё яшчэ на сабе той момантны зірк.

Яна iдзе паўз разваленую пуню; пахне з яе прэлая салома i веснавая цвіль. Тут жанчына пайшла шпарчэй, але чалавек выбягае на ганак i моцна заве сабаку:

– Галас, Галас!

Жанчына бачыць здалёк, як цераз двор імчыцца да гаспадара сабака, як сам гаспадар сыходзіць з ганка. Яна прыпыняецца i глядзіць: а можа, там здарылася што, яна ж тут усю гаспадыніну работу адна парабляе, можа, чаго i не дагледзела.

Чалавек жа адагнаў ужо ад сябе сабаку i iдзе цераз двор. От пайшоў ён шпарка. Яна вельмі павольна паварочваецца да дарогі i iдзе сабе: яна ж ужо развіталася – сказала, што пайшла.

За брамаю гарачая хада магутных ног дагнала яе. Яна не азірнулася, але чула на сабе чужую буру. Тады з востраю, непераможнаю, пакутнаю i страшнаю радасцю пайшла шпарчэй, штосьці бяздумна ўгадаўшы ў гэтым. I тады ж пачула, як схапіла яе тая чужая бура. Бушмаравы рукі ўзнялі яе высока, пад звярыным дыхам яго валасы з-пад хусткі казытнулі твар. Слабасць i раптоўны ўздым страсянулі яе. Разам з тым ласкавая хiтрасць прайшла па твары яе.

– Я чуць не вярнулася, думала, што здарылася, – шапнула яна i змоўкла зусім.

Бушмар цераз увесь двор бегам нёс яе назад на руках.

Праз паўгадзіны яна нехаця выйшла на ганак. У расчыненых дзвярах неўзабаве з'явіўся за ёю Бушмар. Яна сышла з ганка, вельмі паволі зноў моўчкі пайшла да брата ці толькі зрабіла выгляд, што iдзе. Бушмар збег з ганка за ёю. I з трох крокаў зноў схапіў яе на рукі. Хiтрая жаночая ўсмешка лягла на твар яе. Яна ўзмахнула рукамі, вызваліўшы іх з-пад Бушмаравых, узняла ўгору галаву i ахапіла яго за шыю. Бушмар панёс яе зноў у хату.

Вiславухi, белавусы, стары Вінцэнты стаяў за лесам на дарозе. Амілін брат падыходзіў да яго ўпоперак цераз раллю. Твар Вінцэнтага тоненька ружавеў на ветры, нядаўна зголены, гладзенькі. Амілін брат ледзьве цягнуў ногі па цяжкай, скібаватай раллі.

– Адпоўз Бушмар за лес, – сказаў Амілін брат.

– Напалі на чалавека, – адказаў Вінцэнты.

– Будзе з яго аднаго.

– Можа, будзе, а можа, i не. З таго боку лесу тамашнія яшчэ падбіраюцца. Так, мусіць, i адхвацяць усю гору.

Вінцэнты задумённа плюнуў, абцёр рукавом вусы. Твар яго на ветры заружавеў i пагладзеў больш. Здаваўся мокрым. Цераз поле, з кустоў, iшлі людзі. Амілін брат уваткнуў ля дарогі тычку, мігнуў Вінцэнтаму. Той пайшоў далей ад дарогі, набраўшы з зямлі пад паху гатовых тычак. Мужчыны прыпыніліся ля дарогі.

З лесу, з-пад Бушмаравай сялібы, выйшла Аміля. Яна iшла шпарка, заклапочана. Брат памкнуўся быў пайсці ёй насустрач, але пад цікаўнымі i хiтрымі позіркамі мужчын застаўся.

Аміля падышла да яго адразу.

– Чаму Бушмар сам не прыйшоў? – запыталася колькі галасоў разам.

Аміля адказала аднаму толькі брату:

– Не прыйдзе… Мяне прыслаў… што тут хаця робіцца?..

Яна спусціла рукі i стаяла з сухой заклапочанасцю. Глядзела на ўсю работу.

– Што гэта за чалавек, чаму ён вачэй не пакажа: а пасля смяртэльнай крыўды не абярэшся, – загаманілі некаторыя мужчыны.

– Каб тут каморніка не было, можа б, i прыйшоў, – засмяяўся Амілін брат. – Што, невядома, як яму цяжка з начальствам гаварыць?

Аміля бездапаможна глянула на брата. Той падступіў да яе бліжэй.

Мужчыны заварушыліся па полі.

– Думаеш кідаць служыць? – запытаў брат ціха, адводзячы сястру ўбок.

Аміля паціснула плечуком i апусціла вочы. Скрытнасць цяпер удалася ёй.

– Кiдай! Што гэта не ўгаварыць цябе ніяк! I тады вырвалася з хаты ліха ведае чаго, як бы не можа памеркавацца разам. Гэта ж не вечна будзе цяснота ў хаце, зараз што-небудзь зробім. Кiдай, годзе табе ліпець за наймічку. Чаму ты паслухаць мяне не хочаш? Чаго ты баiшся, што ў хаце цесна i хлеба можа не хапіць? Не прападзем! Будзем разам рабіць, разам жыць… Гэтак табе трэба было i адразу iсці за наймічку! Што ж не паслухала! Кiдай!.. Чаму ты босая прыйшла, халодны дзень гэтакі? Раніцою мароз быў.

Яна аглядзела яшчэ раз падлеснае поле i пайшла назад.

Брат паглядзеў ёй услед, нахмурыўся.

– Можа, яна крыўдзіцца чаго, – з'явіўся раптам з боку Вінцэнты.

Амілін брат не захацеў з ім гаварыць. Вінцэнты, як знячэўку дзе абмочаны на холадзе, заклапаціўся вельмі каля тычак.

За лесам насядала на сялібу вясковае поле, арудаваў там Андрэй – Амілін брат, праціўны Бушмару чалавек. Бушмар i ніколі не меў з ім сталай гаворкі (хiба, бывала, трэба было пагаварыць крыху, увайшоўшы ў хату да Амілі), а цяпер i пагатоў. Ён з-за лесу чуў праз Амілю, што Андрэй сіберна заеўся на Вінцэнтага за ўсялякія там справы, што Вінцэнты нагаворваў супроць Андрэя людзей, што ў самога Вінцэнтага ў хаце нелады нейкія… Аміля кожны дзень пад вечар даведвалася да свайго дзіцяці, доўга не бавілася там, у Андрэя, цяпер ужо заўсёды варочалася нанач. Яна ўсё была такою ж самаю ціхаю, прывабна, па-жаноцку пакорліваю. Вечарам, прыбегшы ад брата, яна знаходзіла Бушмара ў хаце, зазірала яму ў вочы. Ён цягнуў яе да сябе.

Вясна тады ўбіралася ў сілу. На полі, на палянах i лесавых выцерабах зазяленьвала ярына.

Навокал Бушмаравай сялібы з'явілася новая агарожа. За лесам, тут жа пад бокам у Бушмара, забялелі слупы на другую іншую агарожу. Дарога з лесу, што з Бушмаравай сялібы падалася ўбок, закруцілася пад самую рэчку – новы перароблены вясковы палетак адапхнуў яе.

Аміля з Бушмарам часамі, у нядзелю, калі быў час, выходзіла сюды за лес. Яна-то, праўда, iшла не разам з ім, а ззаду, як бы назіркам. Ён выходзіў з хаты адзін, ён нікуды не клікаў яе з сабою, калі ішоў куды так, без работы, але яна даганяла яго, убачыўшы за брамаю. Сыходзілася з ім ужо ў лесе. Тады гаварыла:

– Можа, мы сёння ўдваіх да Андрэя пойдзем?

Ёй хацелася, каб гэта было, i баялася яна зводзіць іх.

Ён сціскаў губы, хмурыўся, адказваў не адразу, а ўжо калі яна начакаецца гэтага адказу:

– Ты ж кожны вечар бываеш там.

Яна так ужо i ведае, што ён гэта скажа, але яшчэ не паддаецца:

– Мала што я адна хаджу. Каб з табою калі ўдваіх пайсці, мне гэтак хочацца… Лявонка…

Яна ведае, што на гэта ён ужо нічога не скажа. Толькі як бы дзеля таго, каб разглядзець што па дарозе ці ў полі, адвернецца ён i колькі хвілін не змігне з аднаго месца, а там i Андрэеву хату відаць на ўзгорку, другая з краю. Разбіты маланкаю клён гнецца пад растрэсенаю страхою, развалены комін накрыты вялікаю бляшанаю міскаю без дна. Там Андрэй, можа, дзе ў нядзелю курыць да вуліцы на бярвеннях з мужчынамі i, можа, зноў нагаворвае людзей на Бушмара.

Нiколі Бушмар не пойдзе туды!

Амілю цягне туды хоць на момант.

– Я пайду, – гаворыць яна, – калі ты пачакаеш крыху тут, я не забаўлюся. Добра?

Яна глядзіць пакорліва ў вочы яго. Усё роўна як просіць ласкі якой. Ён жа заўсёды адзін i той жа – пануры, маўклівы. Хто яго ведае, якія думкі варушацца ў яго віхрастай галаве, пад гэтым навіслым чэрапам.

– Iдзі сабе.

Ах, каб ён не гаварыў гэтага «сабе»!