- А кiм быў ты?

- Манахам, - адказаў Вайдаш, - але, мусiць, эгаiстам, малiўся для сябе, i ўсё. Таму Бог даў мне багацце для таго, каб я заняўся дабрачыннасцю.

- Ты ж не любiш бедных, - сумелася Маруся.

- Я не люблю iх за нахабнасць, - цвёрда сказаў ён. - Раз што-небудзь дасi - не адчэпяцца, патрабаваць будуць!

Маруся прытулiлася да ягонай шчакi вуснамi i прашаптала:

- Прабач, цяпер я буду заўсёды цябе слухацца...

Ярка мiгалi зоркi на начным небе. Вакол месяца вiднелiся два цьмяныя чырвоныя абрысы. Iрэна глядзела на чырвонае вогнiшча ў грубцы. Чакала, пакуль зварыцца бульба. Дровы гарэлi з трэскам, моцна. Недзе здалёку чулася выццё не то ваўка, не то сабакi. На прыпечку, у цёплым месце, скруцiлася абаранкам кошка, прыкрыла мордачку лапай.

- Ой, мароз будзе! Бульбу не паспеем выкапаць, - закрахтала свякруха i бухнула на стол запацелы з холаду буталь гарэлкi.

Хлопцы кiнулiся да стала. Засквiрчэла на патэльнi сала.

- Налiвай, Цiмох, пакуль жонка не прыбегла! - засмяяўся Сцяпан, пацiраючы рукi.

- А твая што, нос верне? - кiўнуў Цiмох у бок Iрэны. - Прывыкла да гарадскога каньяку?

- Навошта мне ваша смярдзючая гарэлка? - адазвалася Iрэна.

- Ну, будзь, Сцяпан! - падмiгнуў Цiмох брату. - Нам болей застанецца!

I перакулiў чарку.

- Табе налiваць, Халiмонка? - засмяяўся Сцяпан, выпiўшы сваю чарку. - Цi як малодшаму не трэба?

- Хто малодшы? - працягнуў Халiмон. - Ты ж i ёсць малодшы, я - сярэднi.

- Малодшы таму, што апошнi ажанiўся! - зарагатаў Цiмох. - Твая яшчэ за табою бегае, не дае пiць, а Iрка Сцяпанава ўжо прывыкла, не крычыць!

- Я табе не Iрка, а Iрэна! - разгневана адказала тая.

- Iрэна - заднiца па калена! - зарагатаў Цiмох. - Прывыкай да нашай гаворкi: Iрка, Сцёпка, Цiмка i Халiмонка!

Iрэна, узяўшы таз з гарачаю вадою, пайшла ў другi пакой.

- Ай, хлопцы! - закрычаў Халiмон. - Жонкi нашы iдуць! Хавайце гарэлку! Мацi, на забяры!

Старая хуценька сунула пляшку пад фартух, а на парозе з'явiлiся дзве маладыя жанчыны.

- Мама! Вы зноў iх поiце! - закрычала старэйшая, у рванай сукенцы i кiрзавых ботах, чарнявая, з доўгiм носам.

- Баронь бог, Надзька!

- Знаю я ваша "баронь бог"! - адказала тая. - Цiмох! Дахаты! Я чатырох кароў выдаiла, а пятую не магу - ногi па калена ў г...не, iдзi гной выкiнь!

Той, уцягнуўшы шыю ў плечы, паплёўся за жонкай.

- Халiмонка, - цiха вымавiла другая маладзiца, прыгожанькая, з ружовымi шчочкамi, светлакосая, у чорнай з чырвонымi кветкамi хустцы. - Ты ж казаў, што не будзеш болей. Не кахаеш, значыць...

- Ай, Верка, прыдумала абы-што! - абняў жонку Халiмон. - Пайшлi спаць!

Сцяпан зарагатаў iм услед.

- Вох-вох! - завохкала старая ля печы, кiўнула ўбок пакоя, куды знiкла Iрэна з тазiкам. - Зноў мыецца на ноч твая чысцюля! З яе ж людзi смяюцца, у нас такога нiхто не робiць. Як вывесiць свае трусы на вяроўцы, дык сорам перад людзьмi - аж сем штук налiчыла. Нi адна мая нявестка так не робiць, адны-двое трусоў на перамену, ад банi да банi, тыдзень адны i носяць трусы! А гэтая? Ты ж на яе грошай не набярэшся, трусы купляючы! Iдзi скажы, каб апошнi раз такое было. Мыла трэба эканомiць, ваду з калодзезя носiм!

Сцяпан, смеючыся, пайшоў да жонкi.

- Што ты хочаш? - непрыветлiва сустрэла яго Iрэна. - Якi ты быў хлопец у горадзе: ветлiвы, акуратны! А зараз - брудны, адны трусы тыдзень носiш, на ноч не мыешся, мова не развiта, адны маты!

- А чаму я павiнен дома крыўляцца, як у горадзе? - здзiвiўся той. - Тут я дома, як рыба ў вадзе! На якi хрэн мне твая ветлiвасць? Хопiць, што ногi на ноч мыю, а каб хлопцы ўбачылi, што яшчэ i трусы мяняю, як ты, то засмяялi б, як цябе! Каб больш не мылася, мацi сказала!

- Пайшоў ты! - буркнула Iрэна.

- Ды смяюцца з цябе ўсе! - пачаў лаяцца падпiты Сцяпан. - Сядзеш есцi "дайце, калi ласка", "дзякую", "прабачце"! Будзь прасцей, паеў ды пайшоў працай займацца, а то на тваю ветлiвасць толькi час дарэмна трацiцца!

Сцяпан плюнуў i выйшаў з пакойчыка.

Да Iрэны падсела Тамарка.

- Глядзi! - паказала ёй чорную кнiгу, на якой вялiкiмi лiтарамi было напiсана Бiблiя. - Гэта ж наш бацюшка мне падарыў!

- Зноў па святарах бегаеш! - увайшла ў пакой мацi. - Гультаi яны ўсе! Бач, колькi зямлi маюць!

- У нашага бацюшкi сямёра дзяцей, яму ж трэба iх кармiць, вучыць, у людзi выводзiць! - заступiлася Тамарка. - А ў ксяндза няма сям'i, яму прасцей...

- Дзе грошы брала на кнiгу? - закрычала мацi.

- Ён мне так падарыў. Я сказала, што ты не пускаеш мяне ў нядзельную школу, дык ён падарыў!

- Калi ты ўжо бегала туды? Можа, як я на базар ездзiла? Га? Ты да нашай Сонькi схадзiла, дапамагла ёй кароў падаiць цi ўжо забылася на сястру, як тая замуж выйшла? - пачала сварыцца мацi. - Самую нiхто не бярэ, дык ты сястры зайздросцiш?

- А за каго тут iсцi, за Кольку Цяцеркiна? - засмяялася Тамарка. - Ён мяне праводзiў i замуж прапанаваў, але ён п'е! Навошта мне п'янiца? Я з Iрэнай паеду да цёцi Алены ў манастыр, у Полацак, можа, там i застануся! Чым з п'янiцамi жыць, як мае браты цi iншыя хлопцы, дык лепей Богу служыць!

- Калi мужык вып'е, тады яму весялей працаваць, - павучальна сказала мацi. - Iдзi за Кольку, у яго пяцёра кароў...

- Навошта вы трымаеце па столькi кароў? - здзiвiлася Iрэна. - З голаду, цi што, памiраеце? Малако здаяце, а грошай вашых не вiдаць, то сахар, то муку мяшкамi купляеце, а тады гарэлку гонiце!

- Вось Кольку i трэба паiць, каб гэтую хваравiтую ўзяў! - кiўнула ў бок Тамаркi свякруха. - Няхай яна табе скажа, што ў яе за хвароба! Ёй жа падымаць нiчога нельга, бо кроў з яе льецца...

- З-за вашай гаспадаркi я i надарвалася! - заплакала Тамарка. - Усё вам мала, мяхi з бульбай цягаць вам трэба, быццам хлопцаў няма!

- Што гэта за баба, што мех бульбы не падыме! - раззлавалася мацi. Здыхля! Радуйся, што хоць Колька бярэ!

I выйшла, грымнуўшы дзвярыма.

Тамарка шапнула Iрэне на вуха:

- Глядзi, што яшчэ мне бацюшка падарыў! - i паказала дзiцячае пiянiна. Пайграй мне, Iрэначка! Тое месца ў Чайкоўскага, дзе танец маленькiх лебядзяў!

Iрэна паспрабавала. На гукi пiянiна ўскочыла свякруха.

- Хату падмяцi лепш! - буркнула Iрэне. - Наша Сонька такая працавiтая. У яе столькi крышталя ў хаце, а цюляў колькi!

- На iх каты катаюцца! - засмяялася Тамарка. - I мужык п'яны сальныя рукi выцiрае! А ў сале чэрвi завялiся, бо жадзiна яна! I свiней малаком кормiць! А ўсё плача, што галодная!