Çe İnqiltərə nomdarə ənıvışt Daniel Defo tobə penc sa qılə nıvıştəy muəllife. Mande 300 sor bə nav çəy bə ğələm sə ım ˝Çe Robinzon Kruzo çoçinə macəron˝ romani sıxani dırıstə mənədə dınyo ədəbiyoti tarıxədə mislış ni. Besədoynə kino vaxtonkuş qətə tobə imrujnə bə ım romani səpe Amerikə, Avropa, Asiyə keşvəronədə xəyləki bədii film kəşəşone. Əsər bə sivilə dınyo zıvonon vote bəbe ki, həmməy peqordoniyə bıə. Im tərcumə siyahi XX-nə sasori 20–30-minə soronədə çe kəmmuniston dəvuniyə ˝Lenini milliyə siyasəti˝, ˝Bə rəğ-rişə oqardemonə siyasəti˝ səkıştədə hətta tobə ə vaxti ıştən nıvıştəyış nıbıə, bə çand qılə kamkoə səvetə xəlqon zıvonon hisob həniyən qəncin be. Həmonə zıvononədə qıləyniyən tolışə zıvone. Səvetə dəvləti cəmi 10 sor dəvom kardə milliyə-mədəniyə siyasəti intibahi vaxtədə de Ə. R.Mahmudovi tərcumə,de Z.Əhmədzadə redaktorəti, iyən de İ.Abdullayevi məsuliyəti 1935-nə sori ˝Robinzon Kruzo˝ Bokuədə çapo beşe. Çə vaxtiku 85 sor dəvardə. Bəvədəən, bənəy ısətnə, tolışə zıvoni əlifba çe latınə nıvıştemoni səpe onə bıəbe. Mande ki, ısəti tolışə əlifba çı ə vaxti qıləku qədəy fərğ dodə. Im tojə nəşrədə həmonə hərfə fərğon, əlbəttə, bə nəzər sə bıən. Bə tərcuməvoni nə stili, nəən mətnədə bə çəy səçın kardə sıxanon ğələm dənoə bıəni, ğəyzi 3–4 qılə sıxani. Ki, bo ımrujnə əhandi dərəsey saxt nıbeyro, əvon de co tolışə ekvivalentə sıxanon əvəz kardə bıən. Əve, ım tojə nəşr həm yoliku bə ruk bo həmə əhandon cobeyış mumkun nıbıə qıləy hande bəbe, həmən de tolışə ədəbiyə tərcumə tarıxi, de tolışə zıvoni ıştəni ovci tarıxi ğal bıə bo otıronon qıləy molyətinə baxşəye. Dınyo ədəbiyoti lesıonədə bıə ˝Robinzon Kruzo˝ tolışiədə bo təkrar nəşri hozo kardəsə bə çəmə ğurbinə zıvonəzınə alimon-bə Allahverdi Bayrami iyən bə Rasim Heydərovi doə molyətinə məsləhətonro sepas votedəmon. Romani iminə nəşri bə ərsə beşeyədə zəhmət əkəşə Ə. R.Mahmudovi, Z.Əhmədzadə, İ.Abdullayevi şərəfinə nomon tolışə xəlqi qenə virədə heç vaxt benıbəşe.

Cabbar Əli, otırınə tarıxəvon

Diana Montqomeri, otırınə zıvonəzın.

Çımı dədə mıni çı məhkəmə qıləy davlətmandə koəkə karde fikədəbe. Əmo mı dıyoədə səyohət kardem ve pidə, həmişə vaxt bı barədə fik kardəbim.Çımı dədə çımı ım fiki bəsə dəqıniiyəbe. Ruyi mınış bəştə utoğ hele karde qıləy rıkinə holədəş vote:

– Mı ıştı fiko dəvardəyon zındəm. Tı ıştə kəo tıle pidə, ım qıləy be ağlə koy. Tı çı fikiku bəpe das peqətiy. Əqəm bə çımı sıxanon quş bıdoş çı kəyku bə benton benışoş, bəvədə az bıvotono qıləy çokə dədə bəbem; ne, əqəm bəmı quş nıdoş bənəy tıle bə axməğə fik dəşoş, bəştı sə veyə fəlokəton omeyo xotocəm bıbi!…

Əv dımı sıxan kardeyədə çəy sədo larze-larze hostə-hostə ım sıxanonış əlovə karde:

– Tı ımi bəsə dəqıniyəniniş ki, tı çəmə iqlə təkə avlodiş. Iştə nənə holi bənəzə buə… Əv bəştı cobe dəvom nibəne harde.

Mı, əv sıxan kardeyədə be ixtiyor çəy çəşonku dimisəş emə çəşə ason vindəbim. Əy mınış çanə bıvotoş pidəşe iyən bo cımı səadətiyo kulşiyedəbe. Biçimi qoroşən çəy votə sıxanon bəmış ve təəsir karde. İ kərən həni çı dıyo səyohəti barədə fik nıkardem bə ğəror səy.

Ğəror doe hoson be. Əncəx çə ğərori piyo mande mumkun nıbe. Çan ruji bəpeştə ım çokə ğəror ıştə navkonəni mehkəməti dəmande qin karde. Oxo çəyku hiç əsəri nımande. Dıştə dədə sohbət kardeku dı haftə bəpeştə çı kəyku tıle fik ojnən mıni norohət kardəbe. Oxo bə ğətiyə ğəror oməym. Qıləymi çokə vaxti pəydo karde ıştə nənəm bə itərəf okırniy bəyım vote:

– Çımı həydə sinnım hese, həni bo məhkəmə koəkə beyo cımı vaxt dəvardə. Bəvotemon ki, bə qıləy vəkili katib bim; nabəna zındəm ki, ve vaxt bəy ğolloğ karde nimənə, bə diyəroə məmləkəton tıləninim. Mıku bə dınyo nəve qıləy yolə həvəs hese. Im həvəsi ıştə səo bekarde nimənə. Bə har ğolloğiyən dəşim əy bə sə bekardeyo səbrım nibəbe. Xahiş kardəm çımı dədəku bomono izin bısənən, bıdə bahaştı i kərə dıyoədə səyohət karde təcrubə bıkəm. Bakam ım səyohət hiç bəçımı xoş noməy. Bəvədə bəştə kə obəqardem, çı səyohəti fiki ıştə səo bebəkardem, həni i kərən çı kəyku bə kəno şe fik dəniməşı. Çokiş ıme ki, çımı dədə bı koy rozi bıbu, joqo nıbu bo tıleyo məcbur bəbem.

Çımı nənə çanə bıvotoş rıknəyn be iyən:

– Dıştə dədə əbıə sohbəti bəpeştə tojədən ıştı bı fik dəşe təəccub kardəm-votışe. – Əy ki, tıku çı fikiku qarde tələbış kardəbe. Isət ki, tı ıştənı pidə tələf bıkəy,hejo, bı sahat şe bəneş. Əncəx əy bızın ki, nə mı, nəən ıştı dədə bo səyohət kardeyo ro nibədomon.

Çımı nənə çımı saxanonış bo çımı dədəş qəpyəbe. Mı ımım peşo zınəy. Çımı dədən çımı fiki dəqeş beku ve ğəmqin bəbe bəcımı nənəş votəybən ki:

– Əv ıştə məmləkətədə xoşbaxt əzıni be; əqəm bə səyohət beşo bə dınyo oməkəson sof bədbəxtonədə bənine. Ne, az bımi rozi be nimənə.

Çı əhvolotiku itkə bəpeştə bomono qıləy mınosibə fırsət eqıni Qıləymi dus hesbe. Əv ıştə dədə qəmiyədə bə London şənin iyən oqardəninbe. Dıştə bə ico bə səyohət beşeş iyən qəmiyədə çımı be pul şeş izohış karde. Mınən ıştə dədə-nənəku be izn,-qıləy bexəyrə rujədə – bəştə dusi qəmi penıştim bə London bə ro dəqınim.

Çəmə qəmi çı Ğamberğo hələ beşənıbe ki, bə qıləy şiddətinə voy, bə vahiməynə ləpon dıço be. Mı ıştə umrədə bə dıyo beşənıbim. Bəçəy qoroşən çımı hol dəmande xərob be.

Əmo vo şe-şe şiddət kardəbe har tərəfi barzə ləpon əhotə kardəbin.

Har qıləy tojə omə ləpon əməni ebardeş çəş kardə bedəbe iyən hakənəy qəmi bə dıyo bın nışte təki çiyədə joqo zındəbim ki, həni i kərən bə dim benibəşı. Əqəm səğ mandim, bəkə ıştə dədə toniku oqardəym, ıştə çəmi umrədə həni i kərən bə qəmi penışte, bə dıyo səyohət karde fik dənışeyo həzo kəronım ğəsəmım harde.

Im məəneynə həmən çokə fikon çanə ki, ləpə dəvomış karde mıkuş das nıkəşəy. Əmo vo sokit be-be, ləpon hıte-hıte mınən dəmandim bə dıyo pemujiye. Əmo cəmi ruji dorozi (çunki hələ çı sə bə qıy omeku rəxənıbim). Şanqovəsəy həvoş okarde, ləpə nışte, çı həşi ətrofədə itkən avə nıbe həşi nışte; qıləy sokitə çokə şəv eqıni. Çəy maşkinən joqo dəvarde.

Çı həşi ruşni jiyo sokitə dıyo, ıştə umrədəm nıvində mənzəron əks kardəbe.

Şəvi həmə de şinə hanim dəvordıniy. Çı dıl bəyəndı qınekum hiç əsər-əlomət nımande. Çımı kefən oməbe. Mı hələ zinə şiddətinə iyən be əmonə ləpə ofəyə çı dıyo bı rəy sokitbeş iyən bə joqo çokə mənzərə seş heyron mandəbim. Bı vaxtədə mıni dıştə bə səyohət bekardə dus çımı toniku oməy dasış çımı duşisəş yəy:

– Ha, hələ bıvot binəmom çı zinəni qədə voy bəpeştə ıştəni çoknə hiss kardəş? Mərc bəqətem ki, tı tarsəş. Bəştə qıy bıqət!-votışe.

– Qədə vo? Əcəb qədə vo be. Mı bı cur vahiməynə ləpəm bəştə yodım vardənıbe.

– Ləpə? Ay səfe, joqo zındəş ım ləpəy? Hələ ım komvırəy, ım çiçe ki! ım hiçə koy! Mehkəmə yolə qəmimon bıbu bə joqo ləpon hiç əhmiyyət nibədomon. Duze tı çı dıyo səyohətı vindəni, əmo ojnən tarse məneş ni. Çokiş ıme ki, bışəmon punş1 hozı bıkəmon, ləpə ıştə yodo bekəmon. İ kərə hələ diyəkə bini həvo çoknə çoke.

Şimon punşımon hozı karde, mı iyən peşoməme, bə kef oməym, har şey ıştə yodom bekarde. Həvo sokit be-be dəmandim çı ləpə mıni ebardeku nıtarse. Təhlukəynə vaxtonədə hardə ğəsəmon, doə vəədonım həmə çı yodo beşe.

Çəmə səfə şəşminə ruji bə Yarmuti liman oməymon. Həvo çokbe. Əncəx çı fırtınə bəpeştə əbıə vo bə çəmə dimi tərəf qıneku de suruəti bə roy dəvom karde mane bedəbe. Çı Yarmuti limanədə lobərımon eğande tosə həvo okarde haft-həşt ruj çəş kardeyo məcbur bimon. Bı mıddətədə bə liman veyə qəmiyon oməyn. Əmo anə bə di dənıqıneyo ov ros beyədə (məddə rəmonədə) bə ru əzınimon dəşe. Əncəx vo hələ zusə be. Penc ruj dəvardə nıbe hənişən bərk karde; lobər iyən çı lobəri jiyonımon mehkəm beku matroson bo qıləy təhlukə sə nıdoeyo əmin bin. Əmo çəy maşkinə maştə rəbədəku voy həniyən bərkış karde iyən itkə dənıvarde ki, qıləy vohiməynə tufoni səş doy. Isət vohimə iyən həyəcon çı matroson dimədə hande əbiy. Mı, bə kapitani kəyut çan kərə dəşim-beşim, bə koəkon qıneyo şeyədə çımı toniku dəvardeyədə, de nimə sədo: «tələf bimon, tələf bimon!» voteş məsəme. Çı peyoən çəmə matrosonədə qıləy, navədə bəçəmə nezi əbıə çı qəmi eşe xəbəş doy. Dıqlə co qəmiyonən ıştə lobərışon sındıniyəbe bə dıyo şəbin. Əvoni çiy çəş kardəbe. Ləpə çəvon doronış arıştəbe.