Пачатак лістапада 1944-га, Мінск.

Дарагая Ніначка!

Гэтыя некалькі дзён, відаць, здаліся Табе залішне доўгімі...

Міша [¹] накіраваны на працу ў музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Праходзіць выпрабавальны месяц. Забяспечаны ён нядрэнна: «літарныя» картачкі, аклад 750 рублёў, на тыдзень чатыры рабочыя дні, а два творчыя, калі працаваць будзе за ганарар, па дагавору. Калі вытрымае выпрабавальны тэрмін (а вытрымае ён, вядома ж, выдатна), абяцаюць нават пакой у будынку самога музея. Жыць будзем з ім удвух. Цяпер жывем у гасцініцы...

Япакуль што валэндаюся без працы. Браты-пісьменнікі раз'ехаліся ваўсе канцы i «вернуцца праз тыднік». Нікога не застаў у рэдакцыі, так мне сказалі ў Саюзе пісьменнікаў. Чакаю. Трохі працую, наколькі гэтамагчыма ваўмовах гасцініцы.

Вось i ўсё пра знешняе жыццё.

А так — сумую па Табе i думаю заўсёды. Цяжка, нават i крыўдна, што мы з Табою ў наш найдаражэйшы часразлучаны лесам. Стрымліваю сябе думкамі пра тое, колькі людзей ды лёсаў разлучана цяпер у імя найважнейшага... Супакойваюся з надзеяй на тое, што я ўсё-такі дамагуся таго, каб мы найхутчэй былі разам. Пішы, Ніначка, многа i шчыра. Ты ў мяне такая пакрыўджаная заўсёды, нават i скрытная. Перастань быць такою хаця б у пісьмах. Моцна цалую Цябе. Ваня.

Мір, 21.ХІ.44.

Дарагі Ваня!

Дзякуй за Тваё пісьмо, якое мяне абрадавала, а то я ўжо была зусім адчаялася атрымаць ад Цябе вестку... Праўда, гэтыя тыдні здаліся мне бясконцымі, i наколькі раней здавалася, што я ўжо ўмею трымаць сябе ў руках, то цяпер было так, што зусімразгубілася, нават сорамна было перад Марусяй [²]. Яна гаварыла, што напіша Табе пра гэта. Але такое было адразу пасля Твайго ад'езду, а цяпер я ўжо ўвайшла ў каляіну, прыдумваю ўсякія заняты, каб як-небудзь забіць усе трывогі і хваляванні. Як бы там ні было, a ўсе думкі i мары заўсёды міжволі ў Мінску. Самыя светлыя гадзіны — вячэрніямары пра Твае поспехі і, разумеецца, пра Цябе самога. Толькі я ў сваіх марах апынулася залішне далека. У мяне «Жывое i гніль» [³] ужо даўно ў рэдакцыі... Ты пішаш, што вечарамі працуеш. Відаць, што-небудзь новае, a калі так, то напішы, бо гэта ж i для мяне найважней. А як у Цябе са зборнікам дзіцячых апавяданняў ?..

У нас усё па-ранейшаму. Адносіны ў школе вельмі добрыя, я нават не чакала такога, калі наступала на працу. Наладжваем літаратурныя вечары, читаем. Цяпер па нашай, маладых, ініцыятыве, рыхтуем сіламі настаўнікаў пастаноўку — «Юбілей» Чэхава. Набліжаецца свята Сталінскай канстытуцыі, i нас нагрузілі палітмасавай работай, так што жыццё перапоўненае... Ды гэта ж усё не галоўнае, калі няма асноўнага. Тут я згодна з Марусяй — яна гаворыць, што ў яе i жыццярадаснасць, i каханне ідуць разам, яна толькі тады можа быць ідэальнай работніцай, вясёлай i энергічнай, калі яе сонца — пры ёй. А я, як ні сорамна, я ўсё сумую. Не пісала б пра гэта, але Маруся дала слова, што напіша Табе, як я тут памерла з тугі ды жалю. Дык лепш уэюо я сама пра сябе напішу. Цяпер гэта ўсёмгнула, я зноў гляджу ў будучыню ясна. У імя той мэты, да якой Ты ідзеш, усё іншае траціць сваё значэнне. Я веру, што Ты даможашся таго, што Табе належыцца, — гэта для мяне найважней. A іншаеўсё, я думаю, складзецца так, што выпадзе трохі шчасця i на нашу долю.

Пішы пра ўсё: над чым працуеш, якія планы ў Цябе i якія поспехі. Чакаю, бо гэта ж — i мае жыццё.

Моцна цалую, забываючыся пра адлегласць. Ніна.

Міша!

Я вельмі рада за Цябе, думаю, што большага Табе пакуль што i пажадаць няма чаго. Чакаю вынікаў выпрабавання.

4. ХІІ.44.

Дарагая Ніначка!

Пісьмо Тваё чыталі i я, i Міша, кожны радуючыся па-свойму. Разумею Твой неспакой у доўгім чаканні. Я хоць i не такі, як Ты... мая плакса, аўсёж... Словам, давай улічьш i тую акалічнасць, што пошту цяпер возяць на валах, i будзем менш наракаць...

У нас ніяк не наладжваецца справа з якім-небудзь пакоем, не кажучы ўжо пра такую раскошу, як кватэра. Жывем яшчэ ўсё ў гасцініцы, а гэта i дорага, i няўтульна. Ды дадзена яна нам у ЦК на месяц, як i талоны ў іхнюю сталоўку. Міша, між намі гаворачы, ужо пахныквае пра сям'ю. Але гэта пройдзе. З грашыма пакуль што не надта крута. Умяне па «Раздавім фашысцкую гадзіну» за месяц выйшла 1500 рублёў, зарплата літработніка i першы ганарар, за тое, што пасылаў з Міра. З Новага года выдавецкія справы, кажуць, разгорнуцца шырэй, трэба думаць, што i грошы будуць. Аднак, зноў жа між намі, як бы мне ні хацелася, каб Тыўжо сёння была ca мной, я паку ль стрымліваю сваё жаданне тым, што няхай ужо я адзін перанясу гэты, даволі... нялёгкі перыяд, вядома ж, часова такі, каб Ты ў мяне тут не начала таксама хныкаць... Я жартую, але сур'ёзна кажучы, уладжвацца ў горадзе, які на 80% разбураны, куды кожны дзень прыбываюць сотні новых людзей — вельмі няпроста. Але ж мы з Табой слаўныя дзеткі, мы пачакаем, абмяжуемся пісьмамі, марамі...

Як ні няўтульна ў гасцініцы, ca штодзённымі зменамі камандзіровачных, я ўсё-такі трохі працую. Учора чытаў молодому мастаку, новому сябру нашага таварыскага Мішы, маю новую рэч, карэнным чынам перапрацаваную па старых накідах. Памятаеш, апавяданне, дзе польскі марак другому мараку ў полоне расказвае, як малую дзяўчынку ў пограбе заваліла выбухам снарада?.. [⁴] І наш мастачок, хоць ён i весела-легкадумны, але... заплакаў... Спадзяюся, што гэта i яшчэ нешта іншае пойдзе неўзабаве ў часопісе «Беларусь»... Памёр Кузьма Чорны, наш найбольшы пісьменнік, добры чалавек, які сустрэў мяне... вельмі прыязна, i рукапісы ўзяў чытаць, i абяцаў, што дапаможа з выданнем зборніка... Цяпер «Жывое i гніль» чытае Крапіва. Я перапісваю гатовыл рэчы, дамоўлюсязмашыністкай, перадрукую ix... Пастаўлю сабе мэту — уладзіцца з жыллём i як найбольш працаваць. I тому не буду ў вас раней за студзень, проста няма калі. Міша, відаць, будзе яшчэ ў гэтым месяцы. Пішу ў рэдакцыі, i тому без яго. Моцна цалую Цябе. Ваня.

...Далейшае пачалося з тага, што я, значна раней вярнуўшыся з рэдакцыі, застаў наш з братам агульны, недатрапаны чамадан на калідоры, каля дзяжурнага, дзе i ключ ад пакоя на шэсць чалавек, у якім мы пражылі свой «цэкоўскі» месяц нават з гакам. Удакладніўшы, што ўсё гэта азначае, я пайшоў з чамаданам у музей да Мішы, а ад яго, улегцы, у Саюз пісьменнікаў. Ён тады размяшчаўся ў кватэры самога старшыні, Лынькова, жонка якога i ix сынок загінулі ў гета. Дабрадушна павольны Міхась Ціханавіч быў не адзін, з сакратаром праўлення Броўкам. Якое шчасце!.. Пётр Усцінавіч быў у добрым гуморы, ён дачакаўся з эвакуацыі жонку i сына-школьніка, перад гэтым атрымаў жыллё, а ключы ад пакойчыка, у якім туліўся дагэтуль адзін, былі яшчэ ў яго. «Бяры, ідзі, жывіце, пакуль вернецца гаспадыня, а далей будзе відаць!»

Мы знайшлі, ужо ў прыцемку, тую вуліцу i той драўляны трохкватэрны дом, пачалі жыць у вызваленым пакойчыку, заначаваўшы проста на падлозе. Распаліўшы грубку па патаемна злачыннаму, — наламаўшы штанкетных вяршкоў, зверху да жэрдкі, у доўгім старым плоце.

Пражылі мы так зусім нядоўга. Бо справа з першай музейнай экспазіцыяй была па-ваеннаму хутка закончана, з трупы нядаўніх партызан-мастакоў аднаго пакінулі пры музеі, a астатніх — хто з мастацкім вучылішчам, а хто i з незакончаным інстытутам — адпусцілі шукаць сабе новую працу, балазе ўсе яны мінчане.

Мой Міша, які выдатна прайшоў выпрабавальны тэрмін, зрабіўшы вугалем копію не памятахо ўжо якой карціны Шмарынава, якая i сёння, як мне нядаўна сказалі, знаходзіцца ў музейным запасніку, атрымаў ажно некалькі тысячаў ганарару і... падаўся да сям'і, узброены немалаважным пасведчаннем пазаштатнага супрацоўніка музея. У Міры яго прынялі, далі работу ў райвыканкаме.