Мікіта спяшаўся. Адплываючы вясной 1475 года ў Цвер, ён верыў, што перахітрыў індыйскую пачвару, пакінуў яе ў Крыме. Але не. За Кіевам, калі на іх караван напалі рачныя разбойнікі, здань бясшумна паднялася з дняпроўскай вады і перабіла з паўсотні сваіх і чужых людзей, перабіла люта, без разбору. Потым яна знікла, расцяклася туманам па прыбярэжным чароце. Пасля таго здарэння многія купцы сталі касавурыцца на Мікіту, абыходзіць яго бокам, і толькі два маскоўскія гандляры, Панфіл і Сысой, не адыходзілі ад дзіўнага вандроўніка, усё выпытвалі яго пра шлях у Індыю, пра звычаі гэтай краіны, прасілі паказаць запісы падарожжа, прапаноўвалі грошы, каб іх выкупіць ці хаця б перапісаць. Аднак Мікіта не хацеў нават слухаць іх ліслівых слоў, бо свае запіскі ён вёз у Цвер, свайму князю.

У Магілёве, пакуль канапацілі і рамантавалі лайбы, ён наведаў Куцеінскі манастыр, пасля чаго з Панфілам і Сысоем выпіў па кубку мясцовага віна і ад гэтага пачастунку яму раптам стала млосна. А праз дзень, праплыўшы Дуброўну, ён зразумеў, што памірае і што заморскі монстр застанецца непераможаным і зноў будзе напамінаць аб сабе дарэмнымі смерцямі.

Ён паміраў, але яго душа, якая столькі гадоў імкнулася прыстасавацца да ягоных задум і летуценняў, усё яшчэ не пакідала цела. Яна адна працягвала барацьбу з гусцеючай цемрай, якая высачэзнай хваляй насоўвалася на яго свядомасць, палала чорным колерам вечнасці, паступова запаўняючы кожны закуточак яго цела, неадступна выцясняючы адтуль яго душу. Гэтая бліскучая чарната ўшчэнт разбівала яго жыццё на кавалкі, якія адразу крышыліся і пераўтвараліся ў прах, а іх месца займалі халодная цішыня і бязлітасны спакой. Яна стварала пустэчу, у якой ужо бессэнсоўна было спадзявацца на дапамогу, чакаць праменьчыка цёплага, жывога святла.

Жыццё заканчвалася. Перад вачыма Мікіты мільгацелі малюнкі, якія не стасаваліся між сабой, якія ён і не імкнуўся разгадаць. Усё, больш нічога не выправіш, і, нічога не адчуваючы, ён назіраў заканчэнне свайго жыццёвага шляху, які пачынаў ужо абвальвацца ў чорную бездань; і ўвесь свет падаваўся яму гэткім жа пустым і чорным, як бясконцая прорва, што неадступна, усё хутчэй і хутчэй, насоўвалася на яго.

«А Русь ер тангрыд сакласын; олло сакла, худо сакла! Бу даніада муну кібіць ер ектур: нечык Урус еры бегляры акой тугіль; Урусь ер абодан болсын; расць кам дарэць. Олло, худо, бог, даныры», — шаптаў ён апошнія словы малітвы, не бачачы, як Панфіл ператрасае яго клункі ў пошуках запісак. І як толькі Сысой сарваў з яго грудзей амулет Шывы, Мікіта зрабіў свой апошні ўсхліп, усхліп, больш падобны на ўздых аблягчэння.

7

Адвячоркам Віктар Станкевіч разам з маладжавым мужчынам, выпраўка якога паказвала, што ён ваенны, зайшлі ў рэанімацыйнае аддзяленне бальніцы. Ля ўвахода іх сустрэў рэаніматолаг. Ён прапанаваў наведвальнікам апрануць халаты, бахілы і павёў іх у палату, у якой ляжаў Андрэй Кухар.

— Вось ваш міліцыянер, — прапусціўшы наперад сябе ваеннага, рэаніматолаг паказаў вачыма на адзінага хворага, які знаходзіўся ў палаце.

— Размаўляць ён можа?

— Пакуль не, аднак да раніцы, спадзяюся, павінен выйсці з комы.

— Канстанцін Сяргеевіч, — звярнулася да рэаніматолага немаладая медсястра, якая да гэтага ціха стаяла ля апарата штучнай вентыляцыі лёгкіх. — Толькі што перад вашым прыходам хворы глыбока ўздыхнуў і, як мне падалося, некалькі разоў міргнуў вейкамі.

— Ён не размаўляў у часе сну? — пацікавіўся ваенны.

— Размаўляў, — сумелася жанчына і запытальна паглядзела на доктара.

— Не хвалюйцеся, расказвайце ўсё, што чулі, — заспакоіў яе Канстанцін Сяргеевіч. — Тут усе свае.

— Апоўдні ён некалькі разоў смяяўся, а нядаўна пачаў трызніць на незнаёмай мне мове. Я, як вы і казалі, запісала яго словы.

— Што яшчэ?

Жанчына перадала аркушык паперы ваеннаму, паціснула плячыма:

— Нешта мармытаў з хвіліну, потым заціх, глыбока ўздыхнуў і ўсё.

Станкевіч наблізіўся да Кухара, паслухаў работу яго сэрца, палічыў пульс, расплюшчыў вока і зазірнуў у зрэнку хворага:

— Думаю, што капітан зараз спіць і змястоўна паразмаўляць з ім можна будзе толькі раніцай.

— Што ж, пачакаем да раніцы, — крыху падумаўшы, пагадзіўся з хірургам ваенны і павярнуўся да выхаду з палаты.

На выхадзе з бальніцы Віктар Станкевіч пацікавіўся ў ваеннага:

— Паслухай, Коля, мне цікава, якімі тайнамі валодае гэты звычайны ўчастковы інспектар міліцыі?

— Мне гэта таксама цікава, — без ценю ўсмешкі адказаў Мікалай. — Тут іншае. На першай запісцы, што ты перадаў мне раніцай, напісаны словы малітвы.

— Малітвы? Вось не падумаў бы!

— Прычым малітвы старадаўняй і пераказанай на сумесі арабскіх дыялектаў. Тайны тут аніякай, адно цікава — адкуль звычайны вясковы хлопец ведае фарсі?

— Можа, ён служыў у Афганістане?

— Не, служыў ён танкістам у нас, у Беларусі.

— Можа, там і вывучыў словы ад якога-небудзь туркмена?

— Такіх слоў не ведаюць ні туркмены, ні таджыкі, ні афганцы. Гэта старадаўняя паўзабытая мова.

— А можа...

— Сяброў-мусульман у яго няма, у школе ён вывучаў нямецкую мову, у бібліятэцы цікавіўся гістарычнай літаратурай.

— Дык вы пра яго ўсё ведаеце!

— Служба ў нас такая, Віця, — ваенны ўсміхнуўся, зірнуў на сябра. Потым выцягнуў з кішэні ранішнюю запіску і пачаў услых чытаць: — «Ён — Бог, акрамя яго няма Бога, які ведаў бы ўсё тайнае і сапраўднае. Ён міласцівы, міласэрны. Ён не мае сабе падобных!» — вось прыкладны пераклад гэтай запіскі, што амаль поўнасцю адпавядае 22 аяту 59 суры, які чытаецца так: «Ён — Алах, няма бажаства, акрамя Яго, які ведае схаванае і сузіраемае. Ён міласцівы, міласэрны!»

— А на другой запісцы што?

— Думаю, што там таксама запісаны словы малітвы, — Мікалай выцягнуў паперку, разгарнуў яе, прабег па напісаным позіркам, пачаў чытаць: «А Русь ер тангрыд сакласын; олло сакла, худо сакла! Бу даніада муну кібіць ер ектур: нечык Урус еры бегляры акой тугіль; Урусь ер абодан болсын; расць кам дарэць. Олло, худо, бог, даныры».

— І сапраўды падобна на малітву.

— Яна і ёсць, — ваенны схаваў напісанае ў кішэню. — Вось нас і зацікавіла — адкуль звычайны міліцыянер ведае арабскую мову? Тут, або ён механічна завучыў гэтыя словы з нейкай гістарычнай кнігі, або мы нечага не заўважылі.

— Ну, чытаць кнігі — гэта ж не злачынства.

— Гледзячы якія кнігі, — усміхнуўся ваенны і працягнуў хірургу на развітанне руку. — Але, думаю, усё гэта дурнота.

— Будзем спадзявацца, што часовая, — паціснуў працягнутую руку Віктар, так і не зразумеўшы, што за дурноту меў на ўвазе яго сябар і былы аднакласнік.

8

Першы раз Кухар прыйшоў у прытомнасць ноччу, і першае, што ён убачыў — спячую жанчыну ў белым халаце.

— О Алах! — міжволі вырваўся з яго вуснаў вокліч. Прагучаў ён ціха, амаль нягучна, аднак жанчына пачула яго, падняла галаву. Некалькі секунд яна напружана слухала цішыню палаты, потым паднялася з крэсла і наблізілася да хворага. Убачыўшы, што той ляжыць з расплюшчанымі вачыма, радасна ўсміхнулася: — Не памыліўся Канстанцін Сяргеевіч.

— Дзе я?

— У бальніцы.

Хворы заплюшчыў вочы і медсястра падумала, што ён зноў заснуў, аднак той, ледзь варочаючы языком, задаў наступнае пытанне:

— Колькі часу я тут?

— Прывезлі цябе заўчора вечарам, — абдумваючы кожнае слова, адказала жанчына. — Аперацыя прайшла ўдала, аперыраваў Станкевіч... — медсястра збіралася расказаць Кухару, які добры хірург яго аперыраваў, але спынілася, убачыла, што той яе не чуе, што ён заснуў. Яна паправіла на ім коўдру, крыху пастаяла побач, павярнулася і села ў крэсла.

Другі раз Кухар прачнуўся ў пачатку дня. Сонца яшчэ не паднялося над горадам, аднак у палаце было светла і медсястра, пакінуўшы дзверы прачыненымі, размаўляла з некім у суседнім пакоі.

— Усё будзе добра, любая, — чуў ён пранікнёныя спагадай словы медсястры. — Ты не плач, не убівайся так. Ну што зараз зробіш? Што выправіш? Ты ж ужо не дзяўчынка, і сама пажыла, і дзяцей вырасціла. Ну будзе ў цябе адна нага крыху карацейшая за другую — гэта ж не смяротна! А нашы майстры навучыліся рабіць добрыя пратэзы, не горшыя за замежныя. Пад доўгай сукенкай і не заўважна будзе.