- Каго пільнуеш, сынок? - прагучаў за спінай ціхі старэчы голас, прымусіўшы здрыгануцца.

Ягор уключыў ліхтарык і павярнуўся. Каля калоды стаяла маленькая бабулька ў зрэбнай доўгай спадніцы і такой жа блузе, на якую была апранутая ватняя безрукаўка, з-пад шэрай шчыльнай хусты выглядваў домік белай хусткі. Засланіўшыся рукой ад святла, старая пераступала босымі нагамі.

- Бабуля, ты мяне напалохала, - выключыўшы ліхтарык, прызнаўся капітан.

- Відаць, моцна задумаўся, вось слых і адняло. Толькі дарэмна ты тут пільнуеш, сышоў ён ужо, гадзіны дзве як сыйшоў!

- Хто сышоў?

- Ды салдацік. Выйшаў з Сацэвіцкай хаты, пастаяў, пастаяў, паслухаў. Сабакі забрахалі, ён і пайшоў агародамі да лесу. Я думала, можа, ваш.

- Дакладна салдацік, бабуля? - Ягора закалаціла.

- Ды ці ж я сляпая? Салдацік, у пілотцы, з мяшком за спінай, невы­сок такі, шырокі.

- Не павінна было там быць ніякага салдаціка. Той, які быў, той у нямецкім фрэнчы і ў салдацкай кепцы, яго раніцай забілі...

- А да суседкі нашай двое ўчора ноччу зайшлі, як браты - падобныя і ростам, і адзеннем...

- Вось табе і пярэваратні ленінскага матэрыялізму, - праз зубы працадзіў капітан.

- Чаго гэта ты, сынок, такое казаць пачаў. Крый цябе Божа, нельга пра іх да світання і слова мовіць! Нават калі шэптам пра гэтую погань скажаш - яны ўжо тут як тут. Так што лепей памаўчы, а я, як старыя людзі калісьці вучылі, ціхенька памалюся.

18

Да Нясвіжа даехалі хутка. Равіч не выпускаў з рук старадаўніх папер і гатовы быў зубамі загрызці любога, хто не тое каб працягнуў да іх руку, а нават падумаў бы пра такое блюзнерства.

Паляк маўчаў, толькі на паваротах і выбоінах злёгку стагнаў, прыкрываючы рукой забінтаваную рану.

“Яго б па-добраму ў бальніцу трэба, усё прамыць, зашыць, уколы зрабіць, а то, глядзі яшчэ, памрэ”, - Скарга падумаў, а ўслых дадаў:

- Слухай, Міхал, Раіса твая сёння раптам не дзяжурыць у сваім прыёмным пакоі?

- Век жыві, браце! Не паверыш, я пра гэта цяпер падумаў. Зараз даведаюся, камандзір.

Раіса была таемным гонарам Равіча і легендай для ўсяго вакольнага люду. Па-першае, яна называла сябе Раіса, з націскам на апошнім складзе, па-другое, лічыла сябе прадстаўніцай княжага роду наваградскіх татараў, якія прыйшлі служыць Вітаўту Вялікаму, па-трэцяе, з рэўнасці, як распавядае мясцовая паспалітая пагалоска, яна парэзала адну прыхільніцу Равіча, якую сама ж потым і зашыла. А яшчэ, з усё той жа рэўнасці, паласнула нажом мясцовую прыгажуню, ды яшчэ ў дадатак парэзала і мужа гэтай няшчаснай, між іншым, чэмпіёнкі раёна па культурызму. І, як ні дзіўна, пасля такіх подзвігаў яе нават не пасадзілі, нават справы не завялі.

Раіса іх сустрэла дзелавіта, агледзела параненага, пахітала галавой і зрабіла ўколы.

- Во красата: што рэжа, што шые - любата! - шапнуў Міхаіл. - Агонь, ва ўсіх сэнсах гэтага старажытнага слова. Але адгаворвацца за тваю страляніну давядзецца мне аднаму.

- Дык табе ж не прывыкаць, ды і ў ахвоту, - выкруціўшыся ад сяброўскага ляшча, Вячаслаў выскачыў на вуліцу.

Да дома ксяндза пад’ехалі ўжо спелай раніцай. Сабакі за высокім плотам не падавалі прыкметаў жыцця, стаяла ідэальная правінцыйная цішыня.

Сваякі пры сустрэчы шчыра ўзрадаваліся адзін аднаму і залапаталі пасвойму так хутка, што Скарга, як ні стараўся, не мог зразумець ніводнага слова. І яму неўзабаве надакучыла гэтая траскатня.

- Давайце так, святы айцец, сямейныя разборкі пакіньце на потым, а пакуль дамовімся пра дзень сённяшні. Прапаноў дзве. Першая: мы цяпер едзем у міліцыю і заводзім крымінальную справу супраць вас і вашага сваячка-крымінальніка. Другая: вы разам з ім пішаце падпіску аб супрацоўніцтве з органамі бяспекі - і мы забываем пра існаванне адзін аднаго. Падпіска ваша застаецца ў мяне як запарука нашай узаемнай павагі, ходу я ёй не дам, а гады праз два і зусім гэтыя паперкі вам аддам.

- Згода, - за сябе і за ксяндза адказаў Станіслаў, - напішам. Дыктуйце, пан афіцэр.

Уладзіўшы ўсе фармальнасці і “пасябраваўшы”, выпілі кавы.

- Ну і апошняе, - устаючы і пляскаючы сябе па каленях (“Зусім як дзед”, - падумаў Скарга), ён прамовіў: - Сваяк ваш абяцаў кампенсаваць забітага ім сабаку лепшым шчанюком з вашага гадавальніка. Так, Станіслаў?

- Так, Марэк, так! - бачачы незадаволеныя жэсты ксяндза, раздражнёна вымавіў сваяк. - Я пакіну пенёнзы за шчаняку.

- Айцец, усё будзе добра, - нечакана ўмяшаўся ў іх размову Равіч, - можа так стацца, што ў касцёл будуць у хуткім часе ахвяраваныя вельмі каштоўныя дары, якія некалі вашаму ж касцёлу і належалі. У вачах парафіянаў і біскупа гэта будзе выглядаць вельмі значна і, я думаю, пакрые ўсе шчанюковыя выдаткі. Падумайце.

- А што то могуць быць за дары?

- Калі мы будзем менш сварыцца, то, магчыма, вечарам я іх вам і пакажу, святы айцец, - адказаў, перапоўнены пачуццём уласнай годнасці, дырэктар музея.

Выбралі сімпатычнага ратвейлера, які на гучныя воплескі і звон ключоў не хаваўся за мамку, а з цікаўным выразам на мілай пысачцы ішоў на гук, ды яшчэ і рыкаць спрабаваў. Пасадзіўшы шчанюка ў кошык, усе развіталіся і разышліся.

Равіч накіраваўся ў свой замак, а потым, хутчэй за ўсё, да Раісы, якая ўжо колькі разоў яму тэлефанавала. Ксёндз з бедалагам Станіславам паехалі ў Польшчу. Скарга - да Казіміра на хутар.

Хутар прачынаецца рана, і калі а палове на восьмую Вячаслаў, стомлены і сонны, пад’ехаў да знаёмай брамкі, яны імгненна расчыніліся - і радасны, не зусім цвярозы сваяк з перавязанай галавой ухапіў яго ў мядзведжыя абдымкі. Ля варот сабралася і ўся яго сям’я. Стэфанія выйшла босай, з падаткнутым спераду прыполам саматканай спадніцы, у доўгіх, запэцканых зямлёй сініх гумовых пальчатках. Твар яе выпраменьваў радасць і задаволенасць жыццём.

Свята сустрэчы было перапынена патрабавальным скавытаннем шча­нюка. Разбуджаны агульнай радасцю, ён, абапёршыся пярэднімі лапкамі на дзверцы машыны, высунуў галаву і настойліва патрабаваў забраць яго з гэтай задушнай жалязякі ды тэрмінова далучыць да ўсеагульнага разгулу весялосці.

Усё! Неба звалілася на зямлю! Анёлы жыцця затрубілі над светам, дарослыя ператварыліся ў дзяцей, і ўсе гатовыя былі заціскаць несамавітага Шарыка, які кідаўся ўсіх лізнуць і весела матляў сваім хвосцікам. Пакуль усе замілоўваліся і раіліся, як яго назваць, Скарга падаўся да ганка, сеў на прыступкі ды імгненна заснуў. Як яго пераносілі ў пакой, як распраналі і клалі на сяннік, як яго цалавала Стэфа, ён ужо не помніў. Сон, які ўваскрашае сілы стомленых цела і розуму, блакаваў слых, зрок, нюх, ахінуў мозг у першародную цішыню, у якой бязважка луналі душы продкаў і ўсе таямніцы светабудовы, дзе не было нікога, нават Бога, таму, што там было Усё - Пачатак і Канец гэтага Свету.

Пад абед Вячаслава разбудзілі, падсунуўшы яму шчанюка. Убачыўшы неаблізаную прастору заспанага твару, Крабік, як яго пасля доўгіх дэбатаў было вырашана назваць, з радасцю прыступіў да сваіх шчанюковых абавязкаў.

- Стэфік, не трэба, я не памыўся, - спрабаваў праз сон ухіліцца Скарга.

Дружны рогат садзьмуў з яго рэшткі сну.

- Ну ты і гад, Скарга! - смяяўся разам з усёй раднёй яго любімы чалавек.- Хоць буду ведаць, як цябе будзіць.

- Ды ну вас! - шчаслівы і бадзёры, саскочыў з ложка малады чалавек.

- Дзе ў вас тут памыцца можна?

- Пакуль што маладзіца з вядра калодзежнай вадзіцай абалье, а вечарам у лазню пойдзем, - прабасіў швагер і сунуў у рукі шклянку з буршты- навым напоем.

Толькі селі за стол, як ля варотаў засігналіла машына: прыехаў Равіч, задаволены, як кот, які сцягнуў суседскую каўбасу.

Паелі - і ўсе разам пайшлі да схрона. Старэйшы Казімір ледзь не плакаў, так яму было цяжка расставацца з таямніцай хутара. Але рабіць было няма чаго, хаваць далей невядома што было небяспечна, як паказалі апошнія падзеі. Падагналі трактар з прычэпам, завялі дызель-генератар, і падзем’е, аслеплае ад лішку святла, страціла сваю таямнічасць ды імгненна ператварылася ў звычайны склеп з задушлівым, сапрэлым паветрам. Дзецям дазволілі зайсці яшчэ пры лямпе і паходнях, для мацнейшага ўражання. Прыціхлым і насцярожаным, ім прапанавалі пад пільным кантролем Міхаіла Сяргеевіча выбраць сабе па якой упадабалай штучцы і гужам выбрацца наверх - пагуляць, строга забараніўшы лазіць у старыя доты, дзе маглі быць змеі.