пікірі бөлек, өзінше есебі бар сияқтанып, тағылық мінезді

жандары көрініп-ақ тұрады, әрине, байқағанға.

Сол тармақтан қалғандардын ең үлкені күні бүгінге 84-ке келді

де. Бұл осы елге сіңісіп, осы елдің қызына (тұрмысқа шығып,

отаспай келген біреуіне) үйленді. Одан ұлды да, қызды да

болды. Кешегі Ұлы Отан соғысы кезінде есебін тауып, армияға

барған жоқ. Денсаулығы жарайды. Соның жақын ағасы армияға

алғанымен, Россия жеріне барған жерінен қашып, елдімекендері

291

аз жерлермен жаяу жүріп отырып, елге келді, жасырынып

паналады, үйленді, балалы – шағалы болды. Қазір дүниеден

өткен. Баласы, қызы тағалық өмірден тазарған. Бірақ мына бар

ағасымен қатынасы жоқтың қасы. Оған тартып тұрған ағасы

болмағандықтан ба деймін. Жаңағы қарттық дәрежеге келгені әлі

өзін қартайдым деп есептемейді, жартылай тағылық өмірде десе

де болады. Тіпті сонысы жасы 60-қа келмей-ақ, үйленген.

Әйелінен дүниесін (малын) бөлек бағып, одан қатты

қауіптеніп(мені дуаламақшы деп), безіп жүрді. Соғыс аяқталған

кезде бұл мал бақты (ойсыл қара). Малдан босаған кезде ол ірілі

– уақты 52 бас малмен шықты. Кілең дала, басқа үйлерге түнеп,

кірлеп, биттеп те жүрді. Солай жүріп, Ұсталмаса да басқа

біреулердің малына сұғанақтық жасап та жүрді. Ерегіскендер

оны да аяған жоқ., алдыртып та жүрді. Солай жүріп, көрші

ауылдан бір жесірге үйленді. Баласы бола қойған жоқ. Ұрыспай-

ақ одан да ажырасты, шамасы, пікірлері дұрыс болмаған соң

болуы керек. Алғашқы әйелі екіншісіне үйленген кезде, ауыр

науқастанып (рак) дүние салды. Екі келінді, қыз берген кезі

болатын. «Өлім қайда барасың, малы бардың малын шашуға,

малы жоқтың артын ашуға»деген сөз бар емес пе? Шашылған

да, ашылған да жоқ. Балалары, өздері әрекет жасады. Екінші

әйелден ажырасқан кезі сексенге келген кезі. Қайда барады,

кімді паналайды? Бұл кезде мұның 12 мойнағы бар кез екен,

далада жайылады, өзі бақылайды. Алғашқы әйелінің дүниеден

озған үйінде кіші келіні бар еді. Оған келіп қосылмады, қасында

бұрынғы өзі салған ескі тамы бар еді, соған келіп паналады.

Баласының отанына қосылғысы келмейді.

Шіркін, қабақ шытын ұрыспайды, айтыспайды, бірақ пікірі

бөлек. Сырт көзге артист сияқты, тілі майда, айналуы да бар.

Сол қасындағы баласының бір бастауыш мектепте оқитын қызын

баурына басқан болыпты. Тіпті, дәл қасында отырып, тамақты

бөлек ішеді екен. Ұрыс – Қағыс жоқ. Өзінен кіші қарындасы бар

болатын,онымен де қатынасы жоқ. Соңғы барғанымда, ақпан,

2004ж., ол қартайғанын мойындамағанмен, бет әлпеті

шаршағанын білдірте бастапты. Бір құдасының өлгеніне жүз күн

толғанында көрдім, мойындап тұрмын демейді. Өзі біздің елге

күйеу еді. Жүзі өтіп жатқан құдасы да 80-ге келіп өткен. Соның ол

шілдеханасына келіп едім деп тұр. Тілінің тікені де бар. Сондай

өмір сүрсе де, бетінің қаны тамып тұрушы еді, қазір ол қайтыпты,

бетін әжім енді басайын деген екен. Сайтан емес қой, өмір өз

дегенін істейді. Ешкім де арғы дүниеге еш нәрсе ала кетпейді.

Орыстар «Закалка» деп, жатады ғой. «Закаленный» болса да,

спортпен айналысқандар да өтуде ғой.

Бірақ осы адамның қанындағы тағылық гена әлі сол қалпында

сақталуда. Өз перзентіне ерімеген жатқа жаны ашушы ма еді.

Жамандап отырғаным емес, шындық қаз қалпында беріліп

292

отыр. Хайуанның тағылығы қолға икемге келсе, мынанікі келмей-

ақ барады. Қасқыр тақілеттес болғаны да. 15/3-2004ж.

Алтын тойдан кейінгі адымдар.

«Сезімталдықтан

Серіктестікке

Көшу - картаю».

Айтуға оп- оңай сияқты болғанымен, алтын той мерзімі деген

оп-оңай келе салатын уақыт емес. Елу жыл бойы ақ некелі

(бірінші некемен өмір сүру екінің бірінің тағдырына жазыла

бермеген). Алғашқы той жетім баланың тойы болып өткен.

Заманда да ол кезде жоқшылық кез еді: дастарханда нан жағы

кем кез. Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан соңғы кез. Елде ер

кісілер бірен-сараң ғана, әлі армиядан келе қойған жоқ,

келгендері жарадар, мүгедектер, қарттары десе де болады.

Бірақ соғыстан кейінгі жұптасу тойларына қызық жетпес деп

айтуға да болады. Соғыс жеңіспен аяқталады, жастар той жасап

қосылу болады деп пе еді!? Кілең қиындық, жетіспеушілік,

таршылық. Өзің ішпесең де бәрі майданға деген кез. Құдай

жарылқан, жеңіс тойы да тойланды. Майданнан келген

ауылдағылармен қосылып , той думан да бола бастады. Сол

кездегі сана, кісіге деген ылтипат, қанағат қазіргі кездегіден

жоғары болатын-ды. Алтын той 50 жыл бойы отандасқандарды

«Алтын кітапқа» тіркеу болғандықтан, бұл тойда халық алдында

жаппай сәлем беру рәсімі орын алды: келіндер бірінен соң бірі

ата-енеге сәлем беріп жатты; алтын той жасап жатқан ене жас

келіндей жиналған халыққа сәлем жасады, алтын той иелері

өмірлік бір тұруға қайтадан ант бергендей куәлерімен қағазға қол

қойысты. Құтықтау лебіздер айтылды.

Дегенмен, алтын той иелері қылшылдап тұрған жас емес,

аяқты әрең басады, еңкейген де жағдайы бар. Бұл - қартаю

Ұлғайғандықты мойындасаң да мойындамасаң да көнесің. Ендігі

Қалғаны сол өзіңе лайық жолыңа түс болады екен: «Өзгелердің

халінен өзіне сабақ ала білген адам – ең бақытты адам» - депті

ғой «Адам – заттың асыл тәжі» кітабында.

«Өлі ырза болмай, тірі байымайды» деген де бар. Әруақтарға

зиянат жасау керек болды. Өзімнен тарағандарды түгел жиып,

293

Оқшы атадағы әулиеге баруды жобаладым. Ол үшін алдымен

намазға жығылу керек болды. Солай жасадым да.

«Махаббат» тақырыбында жазған әңгімем бар-ды. Сонда

қарттардың махаббаты бар, керек десең, жастардағы айнымалы

түрінен тәуір, озық дегенім бар еді. Соған дәлел болсын деп,

алғашқы некеге тұрғанда дәстүрлі «бал татыған ай» серуенін

жасай алмап едік, «Ештен де кеш жақсы» деп, 2004 жылы ақпан

айының аяғында алтын тойдың бал айы есебінен Сарыағаш

санаториясына екеуміз барып қайттық. Бұл да есте қаларлық іс

саналды.

Ұлғайғандық ай сайын, күн сайын білінуде, сезінеміз,

мойындаймыз. Осы кезеңде Дамира Өмірзаққызы Ибрагимнің

«Адамзаттың асыл тәжі» кітабы қолыма тиді. Оны тауып берген

кіші келінім – Гүлсім Шынтайқызы. Мұхаммед (С.А.У.)

пайғамбардың өмірі туралы толық мәлімет алдым. Бүкіл өмірін

шыдамдылықпен, төзімділікпен өткізгендігіне көзім жетті. Тіпті

өзінің дүниеден өтетін кезін де сезінген екен. Бар өсиетін,

насихатын қалдырып кеткен. Өмірбақи қиыншылық көріп жүріп,

мұсылман дінін халыққа таратып, мойындатып, мақсатына

жеткен екен. Мен өз ойымды «Халықпен қоштасу» деген сөзімде

берген болдым. Бірақ мен дүниеден өтер кезімді білмеймін.

Ол ертелі – кеш болары анық. Содан дейінгі ойым да, ісім де

құдай қосқан қосағыммен сыйласып өту. Қолымнан келіп жатса,

өзекті мәселе қозғарлық ой туып жатса, қағаз бетіне түсіру.

24/IV – 2004

Алтын тойдан кейінгі сейіл осы дәптердің ең соңындағы сүрет

еді.

«Таза ауа жұтқанаң, талай жылды ұтқаның»

« Сыбағаңа тигенді іше берме, жей берме. Мынау әлем дүниені

мал қора екен дей көрме».

«Ылас ауа жұтқаның, өміріңді құртқаның».

(«Оңтүсі. Қаз. № 94-95 (17731) 3.07.2004)

294

Қазақ болып тудың ба, қазақ болып өт!

«Қадірлісін аялай алмаған ел басшыға не дерсің!» (Дала

комиссары Әліби Жангелдин қызы Құралай туралы сыр)

(«Ақ жол Қазақстан», № 20(93) 25.05.04.

8-9- беттерден туған ой)

Ұлы Отан Соғысының жеңіспен аяқталғанына 59 жыл да толуы

құрметіне соғыс ардагерлеріне 15.04.04 – 31.05.04 арасағында әуе

жолымен де, теміржолымен де тегін жүру мүмкіндігін пайдаланып,

Алматы қаласындағы Нұржан балама, көкшетау қаласындағы