Иығына тағып алып жезді оқа,

Шалқайып белбеу шешіп жастанды.

Әскерде елден шығып басты асырар,

әйелім бұрын жоқ деп жасырар.

Ежелден бірге өскен сыры мәлім,

Жүрмегін қотырдай – ақ қасынар.

Байқадың ба айтылған сөз ыңғайын,

Жамандап саған тәуір болмайын.

Бұйрыққа ешқандай да таласым жоқ,

Жолдастыққа жараймын деп ойлаймын.

Зорлаумен ынтымақсыз жолдас болмас,

Жаратпасаң жолдасыңа көңілің толмас.

Сүйіспеншілік ниетің болса бұрын,

Тамыры қиылмаған ағаш солмас.

Қарағым ойласайшы оң мен солды,

Ниетім басқа да емес сенде болды.

Ойлаймын жатсам, тұрсам дәл өзіңді,

Қасірет қайғы болғандай ішім толды.

Айтпап па едім басқаға сырды шашпа,

өкпелеген ойыңды енді таста.

Анау – мынау сылтауды қоя тұрып,

Бел байла ынтымақтан енді қашпа.

Жақын еді бұрыннан да ауыл арасы,

Жазылар қашан жүрек жарасы.

Болайық бұрынғыдан жақынырақ,

Жүрейік бір кісінің ажырамас баласы,

Сызғыштап ақ қағазбен қолды қыстым,

Анығын сенен жауап тағы тостым.

288

Шаршамай жауабына қана қойсам,

Айтылған сертке тұрдым енді достым.

Шежіреге толы шегіртке

Жылдар

Марқұм анам Айнакүлдің айтуы бойынша, мені шегіртке келген

жылы бидай ораға кезінде туған екен. Қызылорда облысында 1946

жылы да егіскке шешіртке келді. Сол шегірткені егіннен айдап жүріп,

түсте отыра қалып, көптен көндіре алмай жүрген Раушанның да

уәдесін алып, ұзатпай некемізді қостық. Алтын тойымызды да

уақыты өтіп кетсе де, 2000ж. шегіртке жылы өткіздік.

Біз дүниеге келген кезде, қазақ даласында тууы туралы куәлік

деген атымен жоқ кез еді. Анамның есінде қалғаны бидай орылып

жатқан кез екен де және сол жылы егіске саразбан шегіртке түскен

екен. Бұл шамасы 1922 –шамасы сияқты. Менің алдымда бір ұл,

Сүйіндік, және бір қыз, Ханбибі болған екен. Сүйіндікті көргенім жоқ,

Ханбибі әпкем 1936 жылдары дүниеден өткен екен. Мен ол кезде

Қармақшы ауданында 6 – класта Мәденнің қолында оқуда едім.

Анам да сол жылдары қайтыс болған, оны да Ханбибінің қасына

Бәйгеқұмға жерлепті. Мен оқудамын. Елге келгенде, көргендерімнен

есімде қалғанынан туған әңгіме «Алтын мен Күміс және мыс»

болатын – ды. Бұл - өмір шындығы. Ержету, азамат болу, Отанды

қорғауға аттану кездері өзінше бір сала әңгіме. Ол тұралы да

жазылған күнделік сияқты жазбалар бар. Олар, әрине, шикілі – пісілі

бұйымдар десе де болады. Өзім де сондай болуым керек – ау.

Оларға қайтып оралған емеспін, өз көрінісін қалпында берсін дегенім

еді.

Екінші шегіртке келер кезеңіңде туған албырт шақ кезінде, сол

күнделікке жазылғандардан «Өлеңмен өрнектелген ойлар» деген

туынды берілген. Бұл да олқылы – толқылы балқып жүрген кезді көз

алдыңызға әкелсе керек. Үшінші шегірткеге дейінгі кез қалыптасу

кезеңі ме деймін. Өмірге жан – жақты ой бөліп қарап, өз ойымда

289

жүргендерді берген екенмін. «Көргенімді айтайын ба, есіткенімді

айтайын ба?» - дегенде, «Есіткен шын бола бермейді, көргеніңізді

айтыңыз», - депті ғой. Сондықтан да бұл өмірді «Бастан кешкен, көз

көрген» деп атауым содан. Өмір деген бәрі түп – түзу бір сызықтың

бойындай бола бермейді. Көпшілігінде, ауыр кезеңі молдау болады

да, қызықты, рахаттанатын кезеңдері одан аз болады. Сол

қиындықты жеңемін деп, онымен арпаласып өту, әрине қажытады,

шаршатады. Мынаны қараңызшы: «Отызыңда орда бұзбасаң,

қырқыңда қыр аса алмайсың» депті ғой. Ол солай да болды;

1963жыл. Мен алты перзенттің әкесімін. КАЗГУ – ді сырттан оқып,

бітіріп тұрмын. Маған аспирантураға қалуды ұсынады. Осы жылдар

арасында алғаш рет өзіме баспана (үй) салғанмын. Шаршағандығым

соншама – кітаптың бір бетін екі бөліп оқимын. Аспирантураға

оқыған күнде берері 120сом. Ал, ойлана ғой. «Әдепкі байлық –

денсаулық» деген бар емес пе. Денсаулықтан айрылып қалуға

болмайды, шамалы болса да тынығу керек сияқты. Сонда да болса,

тыным таппай қалмаған әдетке басып, бар білгенімді шәкірттеріме

беруге бет алдым. Соның нәтижесі 1975 жылы аудан бойынша 900 –

дей оқытушының ішінен «Құрмет тақтасына» іліктім. Менің білім

алған оқу орным Қазақстан бойынша ең таңдаулы орын еді.

Ұстаздарым кілең алдыңғы қатарлы Қазақстанның мандай алды

ғалымдары – І. Кеңесбаев, Темірғали Нұртазин, Бейсенбай

Кенжебаев, Зейнолла Қабдолов, Қ. Аханов, Мәулен Балақаев т. б.

Ғалымдар – академиктер.

Шәкірттің білім сапасы ұстазының біліктігіне қарай болса керек.

Ұстазың осал болса, сенің дипломыңдағы қойылған артық баға ол

білім болып саналмайды. Тынығайын, демалайын деп жүріп

денсаулығымның төмендеп кеткенін бірден сездім. Тапқан табысым

ремонтыма жетпейтінін білдім де, жұмысты қойып, біріңғай

демалысқа шығуыма тура келді, солай жасадым да. Алты жыл бойы

сауығу орындарына жолдама алып, уһ деп, қатарға тұра бастадым.

Бұл жылдары «Выслуги лет» деп аталатын ақым 52 сом ғана еді.

Ақшаның құны бар, өмір сүруіме жетіп тұрды. Содан бастап жұмысқа

араласқаным жоқ. 1982 жылы толық зейнетке шықтым, зейнет ақым

ол кезде 120 сом болатын – ды. Ол деген қазіргімнен екі еседей

құнды еді. Осылай жүріп, 5ұл, 4қыз өсіру, оны асырау, оқыту,

үйлендіру, әдібұлыққа жеткізу тек қана бір менің басымда. Құдайға

шүкір, бәрі де үйлі – жайлы, балалы – шағалы болды. Дәл бүгінге 29

немере, 8 шөберем бар. Оның үстіне үлкен байлығым – алғашқы

алған қосағыммен елу сегіз жыл бірге тұрып жатырмын. Кемшілігіміз

– менің моторымда ақау бар, жолдасымның ходовойы жарамсыз.

Бұл заман – ата мен әже баланы, немерені,шөберені асырайтын

заман болып тұр. Ебіне лайық асарын асап, жасарып жасаған

сияқтымыз – ау, оған өкінуге болмайды. Қазір біз пәлектегі пісіп

жатқан қауын сияқтымыз, өзі – ақ үзіле салады. Бізге сүйенін отырған

290

немере, шөберелердің халі қалай болар екен? Олар бізді қиймайды,

біз керекпіз.

29/2-2004ж.

Тағылық өмір.

«Қасқырдың бөлтірігін

Қанша асырасаң да орманға

Қарап ұлиды».

Біздің білетініміз өмірдің алғашқы кезінде (Алғашқы қоғамнан да

бұрын) жабайылық – тағылық өмір болған сияқты

Келе-келе ұйымдасу, еңбек ету арқылы алғашқы қоғамға қарай

үйрету жолдары болған. Сол сияқты хайуанаттарды да қолға

үйрету жолдары болған. Сол хайуанаттарды қолға үйрету әлі

жалғасуда.

Ал, әлі дүниежүзінде меңгерілмей жатқан жерлерде жабайы

адамдар бар сияқты. Әрине, олардың тіршіліктері өмір бақи

далалық жерлерде өтеді: табиғатына бейімделеді, өмір сүреді.

Дегенмен, мәдениетті өмір сүргенге не жетсін!

Осы біз ұқым қуалашылық – «гена»деп жатамыз. Кейде

«қанына тарпағанның кары сынсын»деп те жатамыз,яғни қаны

жібермей тұр, бүкіл мінез-құлқы өзгеше дейміз. Қанша

тәрбиеленгенмен, ішкі пікірі өзінше теріс, жасырын қалпында

тұра береді дейміз. Бұл сөз адамға да, Хайуанатқа да қатысты

айтылады. Осындай тағылық өмірдің дәл өзі болмағанмен,

соның сарқыншағын ел ел ішінен байқағаным бар. Кешіріңіз, аты

жөнін айтпаймын, бірақ әңгіменің барысын байыптаған адам кім

екенін аңғаруы мүмкін.

Қай халықтың-рудын шежіресіне үңіле қарасаңыз, сол руға кірме

болып қосылатындар, яғни түрлі тарихи жағдайлармен өз

туыстарынан айырылып қалып, осы руға сіңіскендер бар. Біз

оларды білгенмен, басқасын демейміз, қайта қауымымыздың

мол болғанын қалаймыз. Сондайлардың кейбіреулері сіңісіп

кетпегенмен, өздерін басқа руданбыз санайды. Тегінде жеті

атасын тәптіштеп айта алмайды, үйткені білмейді. Бұлар сол

елмен қыз алысып, құдандалы – жекжат болып, бауырмашыл

болып кеткендері жетерлік. Дегенмен, соддайлардың ішінде