сөздер толып жатыр. Оны бір жақсы дипломатиялық әдіс оп-оқай

шеше алады. Дипломатиялық әдіссіз өмір жақсы да болмас еді.

Оның грамнан бастап тоннаға дейінгі бір қасиеті бар. Оны орысша

лицомерие дейді. Біз оны ұнамсыз жай, ұнамсыз көрініс деп

соғамыз. Ал шынына келсек, бұл да табиғи, заңды құбылыс.

Аты жоқ абыржудан айығу.

255

(шежіреге сөз соңы)

Істі бастау бір қиын болса, соны аяқтау – қорытындылау да

керек сияқты. Бастап алып, сол нәресте іспеттес бұйымтайды қоярға

жер таппай, кімге көрсетіп, ақылдасарлық жан таппаған да кезең

(осыдан 30-40 жыл ертерек) болғандығы бар еді. Ол қолжазба

дәптердің «ой көлеңкесі» деп аталатын тарауында «Аты жоқ

абыржу» тақырыбымен берілген. Бұл тақырып әдепкіде ой

көлеңкесі болғаны анық. Ойдағы мәселе орындала ма, жоқ па –

мәселе сонда. Шүкір, халық арасы қазына екен, сұрастырдым,

іздедім, көп нәрсені таптым да. Мен сияқты ешкімнен тапсырыс

алмай-ақ, өздігінше менің іздегенімді іздеуші жан, інім бар екен; оған

да кездестім, қуанысып қалдық. Екеу болып іздестірдік, тағы да кем-

кетігін жидық, құрастырдық. Бұйымтайымыз ата тегіміз жайлы

шежіре сипаттас нәрсе болған соң, кіріспесін өлең түрінде бергенді

жөн көрдік: адам өмірге өлеңдете, әндете келіп, өмірден аларын да

әндетіп, көңілденіп жүріп іске асырады, солай жасадық та. Бүкіл

қыпшақ атаның ұрпағына талдау жасау біздің қолымыздан келмесіп

білеміз. Соның бір тармағының өзін толық қамтудың өзі қиын. Түрлі

тарихи кезеңдер өткен, қоныс аудару дегендер қаншама. Солай

болса да, сыр өзені бойына (Сырдария) ауысып келгендерді

шамасынша қамтыдық па деп отырмыз: жоқтан бар жасадық. Бұрын

– соңғы бұл іс баспа бетін көрген емес – ті.

«Біткен іске сыншы көп» болары анық. Мәселе сынауда емес,

жаңа дүниеге келгенді демеу,жүргізіп жіберу, толықтыру, аяғынан тік

тұрғызу. Оқушым, дүниеге келіп отырған жас сәби емес, сол

сәбилердің арғы ата тегі, бабалары. Егер сіз бір кездерде мәңгүрт

болсаңыз, есіңізді жия бастадыңыз. Кім екеніңізді, кімнен

тарайтыныңызды біліп отырсыңыз. Бұл – жерден қазып табылған

қазба байлық емес, сіздің рухани байлығыңыз құрметтей біліңіз,

аялаңыз. Арғы ата тегін ұмытпай, ауыздан ауызға таратып айтып

жүріп, естерінде сақтаған біріңнің атаң, әкең, ағаң бола ма, соларға

ылтипатыңызды білдіріңіз. Барды толықтыру жетілдіре түсу кейінгі

талапкер сыбағасына қалып отыр.

Сонымен, ағайын – бауырлар! Қолдарыңызға тиіп отырған

шежіре жобасы дерлік кітапшыларыңыз барлығыңызға қуаныш

әкелсін, ажырамас бірлік болсын! Жанұяларыңызда денсаулықтарың

мықты болсын! Бақытты бола беріңдер! Жинаушы –

құрастырушылар алқасы – Сағындық Алтынбекұлы, Нұрғали

Сарыпбекұлы. Июнь 2002ж.

«Ойшылдық – адамдықтың негізі. Ойсыздық – надандықтың

негізі.» («Жұлдыз»,№9,2002,112 – б)

«Тән – жанның алтын сарайы.» (сонда,112 – б.)

«Тән құмарлығы тоздырады, жан құмарлығы - оздырады.»

(сонда, 114 – б.)

256

«Сұлулық кәріні жасартады, жасты сәби етеді, ал сәбиді

періште етеді», Омар Хайям (сонда,117 – б.)

... «Бұл дүниенің адам – жаны, ақыл – мәні, сұлулық сәні.»

(сонда, 117 – б.)

«Мұң –ақылдың сыңары» (сонда, 120 – б.)

Төрелігін оқушым айтар.

Менен он жас үлкен немере ағам Сағынбай 80 жасқа келгенде

науқастанып жүрді. Жұбайының дүниеден озғанына бір жыл бола

қоймаған кезі. Сол науқас ағаны жүріп – тұруға да мұршасын

келтірмеуге басты. Мен бұл кезде зейнетке шыққан кезім. Менің де

құлшынарлақ шамам жоқ. Бір жамбастан ұстаған құяң (тоқ бас

жіліктің ұршығының жамбасқа орналасқан жері) жүргізбейді. Кейде

100м. Жерге жетер – жетпесте отырып қаламын. Екі үйдің арасы

қалайда 1,5км. келеді. Күнде ағаның қасында боламын. Күн санап

төмендеуге басты. Аяқтың ісігі көтеріле бастады, жоғарылаған сайын

халі төмендеуде. Тек бүгілген күйінде Тікесінен отырады. Бұл кісі

мұсылманща мешітте де болып жүргендерден білімі артық. Тек дін

жолын ұстамаған еді. Жағдайы төмендегенін сезген соң, ағамнан

кешірім сұрап, дем салған жақсы дейді ғой, дем салдырсаңыз қалай

болар екен деп едім, оған келісім берді. Бұл үзілерден екі күн бұрын

еді. Дереу елде Берден деген молдашылық жасап жүрген бізге

нағашы болып келетін ағам қатарлы кісі болатын. Соған оқталып,

үйден шыға бере, кенеттеп ой түсті. Мен келгенше, ағам жүріп кетсе,

басында отырған ешкім де жоқ. әсіресе ауылдық жерде біреудің

аузына қақпақ бола алмайсың, аяқпен жүрудің орнына ауызбен

жүретіндер де табылады. Иманы айтылмады деген өсекке

қалармын. Дереу үйдің қасындағы Құдияр деген туысымды жібердім

де, өзім үйге қайта кірдім. Берден келді, дем салды. Дем суткесіне

жетеді. Ертең тағы келемін деп кетті. Ертеңіне тағы келді, дем салды.

Ағам қалтасынан шамалы теңге шығарып беріп еді. Ол кісі

алмаймын, маған сауабы керек десе де болмай, ақыры алдырды.

Үшінші рет келетін уақытына жетпей-ақ, 11/IV – 1993 ж. сағат 17:10

соңғы демін алды. Мен болсам, білегін ұстап, өз білгенімді (иман)

ішімнен айтып отырмын. Қасымда Күлзипа деген перзенттерінің

үлкені бар болатын. Ол да сезіп тұр. Бірақ мен жүріп кетті демедім.

Балаларын шақыруға жібердім. Үйдің жанындағы Пәзіл деген

фельдшер інімізді алдырып барып, балаларға үзілгеніп айттық.

Бұл кісі өмірі оқытушылық жұмыс істеген, совхозда парторг та

болған, офицер, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қызыл ту, Богдан

Хмельницкий, Ұлы Отан соғысының I – II дәрежелі ордендары,

қызыл жұлдыз орденінің кавалері, Берлин қаласын алуға қатысқан

аудандағы белгілі адам еді. Осы ағамның күзетінде 20 күн болған

екенмін. Қазақшылық жолмен намазын да жасадық, мектеп

оқушыларын да қатыстырып, шығарып салуда қаралы митингісін де

257

жасадық. Өмір жолын мен өзім баяндадым. Бұдан бұрын да

дүниеден озған Тәжімұлы Базарбектің қаралы митингісінде

сөйленетін сөздің текстін жазғанмын. Оқуын бір бауыры болып

келетін оқушы қызға (дикциясы тамаша еді) оқытқанбыз. Жиналған

халық түгел дерлік көздеріне жас алғап. Одан кейін Орманұлы

Достияр ағамның да (менен 12 жас үлкен) қаралы митингісінде өмір

жолып айтып едім. Әрине, баяндау барысында көзден жас домалап

ағып жатты.

Молдаларға құран шығаруын да бердік. Жетісі, қырқы, жүзі,

жылы бәрі де өтті. Жетісін өткізер күні маған бір ой түсті де, соны

орындадым.

Мен ескіше мешітте арабша дін оқуынан хабарым жоқ, ол кезде

мен жаспын. Бірақ 1960 жылдардың кезінде қолыма Академик

Крачковскийдің «Коран» деген мұсылмандардың құран кәрімді орыс

тіліне аударған кітабы түскен. Соны түгел оқығанмын. Әрине, тілі өте

ауыр, ескі славян сөздері де кездеседі. Дегенмен, мағмұмат

алғанмын.

Кейін құран қазақ тіліне аударыла бастағаннан, газеттегі төте

жазумен (арабша) берілген нұсқасын, осы әріпке аударып та жаза

бастағанмын. Бір күні кітап жарық көрісімен, аударуды қойып, кітапты

бір емес, екі рет қалдырмай түгел оқығанмын. Екінші рет оқуыма

себеп болған, елдегі, кешіріңіз, дүмше молдалар өз беттерінше лаға

сөйлеуді шығарғандығы еді. Соларға тосқауыл жасау үшін, әр суреде

не айтылғанына шейіп конспектіледім. Бірақ кемшілігім сол-намаз

оқығаным жоқ, ораза ұстағаным жоқ. Оразаға деп саулығыма тұра

келмейді. Намаздың жолын таза ұстауды орындай алмаймын ғой

деумен жүрдім. Біле тұра, бұзуды үлкен күнә санадым. Үйткені

шариғат тұралы арабша оқи, сөйлей алмасам да, шыққан

қазақшаларының бәрінен хабардармын, өзімде бар.

Солай бола тұрса да, ағамның жетісінде келген ойыма келейік.

Ағама құран хатимды қазақшасын оқып, сауабын бағыштау.