салып, жерлеуге құрдасы да келген – ді. Бұл кезде ол бастық

зейнетке шыққан, қарап отырмай, аудандық зейнеткерлерінің

бастығы. Денсаулығы бұзылыңқырап та жүрген кезі.

Сарыбайды жерлеп келіп, соның отанында дұға оқып

отырғандардың арасында, ойына тағы бір мысқыл пайда болып,

айтып та салыпта:”Осы ауылда ерекше санайтын екі адамым бар

еді. Бірі ертеректе, көп бола да қойған жоқ, жанұясымен Лугавойдан

бері “Мақпал” деген жерге көшіпті де, көп ұзамай, топырағы сол

жақтан бұйырды. Бұл айтып отырғаным – Ысқақұлы Иманберді.

Жақсы – ақ жігіт еді. “Жақсы ит өлігін көтетпейді” дегені рас екен-ау “-

деп жан –жағына көз тастайды. Қатырдым-ау дей ме қалай?

“Екіншісі қазір бар, Сағындық деген жолдасымыз. Бұл да сол

оңтүстікке көшіп кетіпті”- депті. Бұл сөз сол күні-ақ автобус үстінде

маған келіп жетті.

Әзімхан болса қан қысымы жоғарылап, дәрігердің берген

дәрісін ішу барысында қан қысымы төмендеп кетіп, тұрса жүре

алмай құлап түседі. Дәрігерлердің кеңесін де, қатарларының

ұсынасын да “Дем алу керек, орынды жастарға беру керек” дегенді

елемей жүрген кезі. Аудандық газет бетінде де осы мазмұнда

Әзімханның атына құлаққағыс жазылады. Мұны маған жеткізгендер

де бар еді. Араға 2-3 күн салып, үйіне барғанымда, науқасының

жайып баяндады. Әйелі жүре алмайды. Қолда келін жоқ. Келіндердің

бәрі бөлек тұрады екен.

Түс кезі еді. Бойдақ баласы (Әйелі кетіп қалған) тамақ

дайындауға кірісіп жатыр екен. Қідіріп, тамақ ішуді ескертті. Айтар

сөз де, әзіл – оспақ та дап – дайын тұр. Бірақ мен ештеңе де айтпай,

айығып кетуіне тілек білдірдім. Әзілге әзіл айтсам, ешқашан да

ұмытпас, науқас қой деп ойладым және дұрыс санадым.

40

Экология деп дүние жүзі зар қағуда емес пе! Сол жағдайдың

әсеріне шалдықпайын деп, алдын ала ауасы таза жерге келген

жағдай бар болатын.

Алла сақтағанды сақтаймын депті ғой. Қызмет істеп тапқан

еңбекақым емделуге жетпесін ертеден – ақ білетінмін.

Таяқтың екі басы болса, бір басы өзіне қайта тимесін ойлады

ма, жоқ па, оқушым, өзіңіз айтарсыз... Сол Әзімхан 2003 жылдың

қүзінің соңғы кезеңіңде дүниемен қоштасты. Оны да елден

келгендерден естідік, арнайы хабарланғаным жоқ. Ендеше, міне,

өмір осылай өтеді, сенімен ақылдасып жайтпайды.

Үмітті үзуші.

“Ақылды елді елден оздырады,

Ақылсыз өз елін өзі

таздырады.”

(Бала биден )

1997 жылдың жаз айының басы. Бұлтсыз күнде аспаннан жай

түскендей суық хабар адам жүйкесін дір еткізді:

- “Қырық кепедегі” ата – бабаларымыздың қабірін суға алдырды!

Неткен сұмдық!!!

Ол былай болыпты: 1950 жылдары колхоз – совхоздарды

ірілендіру мақсатымен “Ащықұдық” колхозы мен “ Талаптан”

колхоздарын біріктірген болатын. Алғашқы колхоздастыру кезінде

“Қырық кепе” деп атылатын құм шұқырында, жер кепелерде, сол

жердің халқы кепе қазып орналысқан да, өздерінің өлген адамдарын

үйлерінің төңірегіне жерлеген. Ол жер содан қорымға айналған. Бір

топ рудың, яғни Бұлтыңның өлгендері сонда жерлене бастаған да,

үлкен қорымға айналған, оны кейін халық қоралап, ерекше

қамқорлыққа алған – ды. Міне, сол қабырды су басқан, жоқ,

дұрысында суға алдырған.

- Не деген бассыздық, не деген жауыздық!

- Кімнен болған?! – деген сұрақ туады. Өзінен өзі болмаған. 1995ж.

Халық үлкен үміт артып, өз ауылының адамын шаруашалықты

басқаруға сұрап алған. Ауданның ұсынған сегіз бірдей сенген

адамын қабылдамай, сұрап алған адамы- Смайлов Өркін деген

азамат. “Сұрап алған аурудың емі жоқ” деп, халық бекер айтпаса

керек. Соның өзі болды да шықты. Сол жылдың өзінде – ақ ол халық

сенімін ақтамады. Әкесі жақсы еді, көргені ,білгені бар деп сенсе,

нағыз әкеге тартпағанның өзі болып шықты. Халықты быж – тыж етті,

өз басының қамын қарастырды. Ал енді одан құтылып қара! Колхоз

беске бөлінді. Үгіт таратып, жұмысшыларға бөлінген жердің

көпшілігін, пай бөлген қағазын, өзіне алдырды.

Егін егу кезеңі келгенде, өзімен қатырлас бөлік алған Көбенов

басқарған топқа су бермес мақсатымен, ауызша өз мұрабына

(гидротехника) шлюзды жабуды бұйырған. Каналдан асқан су арнаға

41

сыймай, өлгендердің қабырына, ойға бұзып асып, халық үш күн –

түнімен жерленген бауырларының басында шулаған ; мал сойып,

Аллаға жалбарынып жылаған. Тіпті судың бетіне қалқып шыққан

денеге су кешіп те барғандары болған: соның бірі өз ағасы Шатланбек

еді. 22 жасар қызы таяуда жерленген екен.

Ал бастық ше?! Бастық жоқ. Халақты тастап, үш күндей көрінбей,

ауылдан тайып берген. Контордың кілтін тастап кеткен. Осындайда ел

ішінде жарамсақ жағымпаздар да табыла кеткен.

- Ол кім?- ол, сол алғашқы осы бастықты алсақ, көгере қаламыз

дегендер болып шықты. Жұбату айтып, халыққа басу айтқан болып,

конторына тағы отырғызыпты. Ол сұмдардың одан алар үлесі де бар

екен:бірі колхоздың машинасын өз үлесіне алса, екіншісі де құр қол

болмаса керек. Ал қайта оралған бастық әлі өңеші толатын емес

көрінеді. Ауылдағы екі бала бақшаны да жаптырып, «Сәулет» деп

аталатын бала бақшаны өзіне пәтер етеді, көшіп те келеді. Ол бұрын

ауданда отырған мекеме үйін өзінің жекеменшігіне қаратып алған-ды.

«Есебін тапқан екі асайды» деген осы. Біреулер бір рет те үй ала

алмай жатса, бұл сәбидерді тарқатып, соның үйіне орналасып алды.

Өзі бастық болған жылы күріш өте бітік болды. Халыққа түк те

берілген жоқ. Қызметтік машинасы бола тұра, жаңа машинаға

(«УАЗик») ие болды. Алдыңғы қатарлы әлді шаруашылық быт-шытқа

айналды. Төрт түлік мал да тынды. Машина мінген бейбақ бұрын бас

бухгалтердің орынбасары болған еді. Мына бастықтың тұсында

тексеру комиссиясының бастығы, ұжымдағы зейнеткерлердің

бастығы, жолдастық соттың бастығы, т.б. Яғни Сталин кезінен кейінгі

басқару жұмыстарын қолына алғандардың бірі. Пенсияға шықаннан

кейін де сейптің бір бөлігінің кілтін өткізбейді екен. Ішінде

жемқорлардың жегендері туралы есеп бар ма, әйтеуір, көпке дейін

өзінде сақтапты. Машина мінген соң, кілтін берген болар.

Ал, бастықтың да тұтам сексеуілі бар-ды: туған нағашысы –

облыстық алтыншы бөлімнің бастығы.

-Әкесі ше? - Әкесі- бұрып исполком болса, қазір аудандық

зейнеткерлердің бастығы. Жасы 70-тің ортасынан асса да, ауру болса

да, орнын берер емес. Шіркіннің қабілет қаруы қартайған сайын артып

жатырма екен дейсіңіз?!

Қолпаштаумен орнына қайта отырған бастық Әйтпенбетов дегеннің

бұрыннан жүргізіп келген тракторын алып, өз қалағанына берген. Ол

жігіт бала-шағалы, мүгедек шешесі де бар-ды. Осы көліктің арқасында

күнелтіп отырушы еді. Таққан кінәсі – сен әлді емессің, трактор тұрып

қалса, запас бөлшек сатып алуға қаржың жоқ – десе керек. Ал оның

тракторын сол ауылда тұрып, ұяттан безгеннің қол астынан бірдеңе

жүгірмесіне кім кепіл дерсің. Ол бұдан да бұрын Қалекеев дегеннің

алайын деп тұрған тракторын жоғарыдағы әдіспен алып қойып, көп

ізденіспен Қалекеев өзіне қайтарып алған болатын: жоғарыдан өзінен

де зор шықса керек.

42

Сонымен, сұрап алған бастық жас сәбидің де, жарлы – жақыбайдың

да, бүкіл халықтың да қамын ойлаудан жұрдай күйінде жүр. Ендігі ойы

басқа жаққа шығу, бұл жерден шарсаса керек.

Халық елдің қамын, келешегін ойлар, өз баламыз ғой деп үміт артса,

сенген баласы үмітті үздірген үстіне үздіруде екен, мен соңғы бір

барған кезімде.Оқушым, болған жағдайды әсірелемей, сол қалпында

бергеніме ренжімеңіз.

Бұл жағдайды білген, көріп отырған зейнеткер үлкен ағасы

(моладағы терең суға шешініп түсуші ағасы) жолыңды тапсайшы,

халықты қинама дегісі келсе, ол оған кіріспеңіз дегендей.

Екінші бір зейнеткер ағасы, өзінің ұстазы болған ағасына халық