Төсек жаңғыртуды әдетке айналдырған ерлерді жақсылардың

қатарына жатқызуға болмайды :

қазіргі заманда ол әдетін қоймаса, айықпас дертке ұшырауы

мүмкін.

Заңды некеге тұрып алғаннан кейін , ерін бұл менің жеке

меншігімдегі затым деп, еріне мән бермей қарау-бабында

күтпеу опық жегізеді: еркектің жүрегін айнытып алады ,

«Қырғауыл қуу даладан» осындайдан болады . Уысында ұстаса,

Ұзап шықпайды . Ата – анаңды қиып тастап қосылдың ба ,

өмір – бақи – қас – қабағына қара, бабында ұста .

Салауатты сөзге иілмеген , ағаш үй жасаушы шебердің тезіне де

иілмейді,

тезден босаса , қалпына қайта келеді .

Сондықтан иілместі иемін деп әуре болма деген.

Мәнді өмір сүру деген – жанұя мүшелерінің келісімімен,

Акылдасып атқарылатын істерінен, ол іс берекелі де, орнықты да.

Келісімсіздіктен берекесіздік туындайды, ыдырау,

бөліну шығады.

Басқа ұлт өкілімен жұптасу күндердің күнінде өз көрінісін тудырады:

әдет-ғұрып, салт-сананы іске асыруға келісе бермейді, өз ұлтыңа

жетпейді.

Жазушының тірісінде жарияланбаған мұрасының

жариялануы қалған зайыбының сауаттылығына байланысты.

Адамның да, хайуанның да өз төлін асырауға, жетілдіруге

қабілеті жетпейтіндіктері кездеседі, ондайларға сүтана қажет.

“От басында үнемшілік – бүкіл тіршіліктің тең жартысы делінген.

Мұхаммед пайғамбарымыздың Хадисінде”. Демек, отасқан ерлі

333

зайыптының әйелі үнемшіл болғаны абзал. Затында әйелдер

үнемшіл келеді; табысты шашатын әйел болса, банкротқа

ұшырайсың, ақыры, отан дегенің тарқап бітеді.

Ерлі – зайыптының бірі басшы, екіншісі косшы болғанда,

жанұя берекелі болады. Басшылыққа таласып, қаржы бірікпесе,

Берекетсіз деген сол болады.

Әйелдің айнаға қарағыштап, бойын сылауға көшуі жақсы

қасиет емес. Айнаның арғы жағында ібіліс (шайтан) тұр,

Алданасың. Қарапайымдылығың, табиғилығыңды сақтағанға не

жетсін! Жаның, рухың сұлу болмайынша, сұлулыққа жете алмайсың.

Жаны таза – көрікті де, текті де. Дүниеде барлық зат өзгеріске

ұшырып отырады дейміз. Дегенімен, адамның тәні көнере келе,

бұрынғы калпы ескіретіні мәлім. Ал, жан – рух деген,

меніңше,өзгермесе керек. Ол бұрын қандай болса, сол қалпында

сақталса керек.

Рух – көңіл, сезім, адамгершілікке тән барлық жақсы қасиет. Тіпті,

марқұм болған жандардың да рухына дұға жасап, бағыштап

жатпаймыз ба, ойлаңызшы.

«Ақыл азбас, топ тозбас» деп жатамыз. Араққа үйір болғаның –

ақылың аза бастағаны, өз еркімен жындану деген сөз. Сау кезіңде

жап – жақсы – ақ адамсың; араққа сылқиып тойсаң, құтыла

алмайтын жамансың.

Кәрілік – емі жоқ індет. Оның емі – сый – құрмет. Бала сияқты

окпелегіш те келеді; алдауға көнбейді, қателігіңе кешірім сұрауды

ұнатады.

Қартайғанда қыдырымпаздыққа салынсаң, қадырың қашады;

шақырған жерге барсаң, құрметке кенелесің, ал салғырттыққа

салынып бармай қалсаң, шақыруға зар боласың.

Қартайғанда жасалынған сый – құрметке ұмтыла беру –

сыпайылықтың кемдігі; жастарға да жол беру - өнегелілік.

Жастар ұйымдасқан жерге қарттың араласып отыруы – ұнамсыз

тірлік, қадірді қашыру жолы.

Келіннің келісті болғаны ата – ананың ажарының жанғаны де,

келіссізі кездессе, жанарының солғаны де.

Қосылған жас – жұбайлар тату болса, құдалар да тату болар.

Қызым! Түсіне біл; сен жатжұрттықсың. Анаң да солай болған, өз

жұртың-келін болып түскен едің. Бұл елге тастай батып, судай сіңе

334

біл! Ізетшіл бол, жеңіле біл, түбінде жеңіс сенікі. Жауласпай – ақ

ізетіңмен жеңесің. Бұлай болу ақыл – парасаттылығың.

Шетелдік көп сериялы телекөріністердегі әдепсіздіктерге үңіле

берме, «сынықтан басқаның бәрі жұғады» дегенді түсін. Жұктырып

алсаң, айығуың қиын, жексұрын болғаның.

Таза затқа кір жұққыш келеді. Адам оны тазартып отырады. Ал,

мал тазартуды білмейді. Тазалығыңды сақтамағандығың – мал

болғандығың.

Әсіресе қартайған шағыңда өзіңмен араласқан адамдармен жай

кезде үзір – мәзір айтысып қойған да артық болмаса керек. Бұл –

есті адамдардың ісі.

Өткен өмірге қарасаң , тарихта жарымжан президенттер,

көтерем көсемдер де болыпты – ау! Мансапқорлық – ақылдылық

емес, ауысқандық , тірі кезіңде – ақ тозаққа, өз жанын өзі

қинаушылық.

Диетиктер мен қарттарға кеңес.

«Ауру – астан, дау – қарындастан» деген. «Қанағат – қарын

тойғызады, қанағатсыз жалғыз атын сойғызады» - делінген. Осыған

мән берейік: адам организімін құрастырған жасаушымыз бір Алла,

барлық жағдайды жан – жақты ойластырғанына ойлайсың да, таң

қаласың. Бәрі есеппен, бәрі бір-біріне байланысты, тәуелділігі де

бар, әрі бірінің қызметін екіншісі қажет жағдайда орындап та

жібереді. Сонымен қатар, тәртібін бұзсаң, тақсыретін де шегеді.

Соны біз түсіне білмегендіктен де жақсыны да, жаманды да бір

Алладан дейтінімзі бар. Ол – қате. Мысалы, машина жанармай –

бензинмен жүреді, оны механизмдерін қажалмас үшін арнайы

майымен майлап та түрады. Сол майды, автолды, артық құйсаң,

машина тұншығып қалады, шашын жібереді, екінші бөлшегіне май

тиін, тіпті, сөнін те қалады. Сол сияқты адам да асты артық жеп

қойса, тиісті мүше игере алмай, жағдайсызға душар болады. Мүны

біз күпті болды дейміз иемесе уланды дейміз. Бұл қанағатсыздықтан

екенін түсінбейміз. Бұзып тұрған өзіміз. Диетіктер мен қарттардың

организімі күшті дәмді асты игеруі қиын, яғни майлы асты игере

алмайды. Сондықтан олар режимді қатал сақтағаны абзал.

Дәрігердің берген кеңесін сақтауы керек. Сауықтыру орындарында

күніне бес рет қоректенеді: таңертең, сәскелікте, түсте, бесінде және

кеште. Осы бес мезгілдің бәрінде де қанағат жасайды да қояды және

жеңіл ас, әрі сіңімді, әрі пайдалысы мол. Мақтаншақтардың бір

айтатыны бар: бір қойдың не тайдың етін бір отырғанда, бір адам

тауысады екен. Бұл шариғатқада қайшы келеді: қанағаттанғаннан

335

артық жеу – күпір. Олар сонысын сіңіре алмай, ағып жатқан мұздай

суға барып түскенде, судың бетіне майы қалқын шығады екен дейді.

Бәсекелестің, жүлде алдың дейік, бұл да шариғатқа сай келмейді,

әрі өзіңе зияндыққа барып тұрсың. Бұл – атын шығару үшін тоғайды

өртеу. Абай атамыз айтыпты ғой: «Тоғайды өртен шығарған атың

құрысын!» демек, Алла сақтағанды сақтаймын дегенді түсіну керек.

Адамның хайуанаттардан артықшылығы – бір-бірімен қарым-

қатынаста болуы, сыйластығында. Қазақ халқы бұл жағынан

келгенде басқа халықтармен салыстырмалы түрде қарағанда

алдыңғы қатарды саналады. Сол қатынасты дәстүрлі түрде сақтауды

ұмытпаған абзал. Бауырларыңмен, достарыңмен қатынасып тұруың

– бойыңдағы бүршігіңнің гүлін ашуы, мейірленуің, масаттану-

мақтанышың. Ол жылдың мезгілін күтпейді: көңіліңнің қалауынан,

сағынуыңнан туындайды. Көрісіп, дидарласып түру деген қандай

қуанышты, қандай рахат!

Досыңнан айырылу деген – бір жұлдызыңның сөнгені.Тұтынған

заттарыңның қасиеті қандай? Күшігінен асыраған итің жақсы. Ол жеті

қазынаның бірі. Асыраған бүркітіңе ұрсушы болма! Ол – кекшіл құс,

өзіңе түсуі ғажап емес. Сиырың саудагер: берсең ғана береді;

артықшылығы – берген шөбіңді, жеміңді сүтке айналдырып береді.

Қойды бақсаң, қонағыңды атқарады, абыройыңды арттырады.

Мейірім шапағат – адамның әлпетінен күн сәулесі сияқты

шашырап тұратын ілтипаттық көрініс, оған ие болған адам бақытқа

кенелгенмен бірдей. Бұл қасиет жақсы адамдардың бойынан

табылады.

Мейірімсіз жанның бет бейнесінен жылылық сезім белгісі көрінбесе

керек. Ондай адам сұсты келеді. Көз өткірлігі тесіп жібере жаздайды.

Алладан ондайларға жолықтыра көрме деп тіле!

Дүниеге келгенде іңғалаған дауысыңа адам баласы қуанып