ондай жағдайларға сыр бермесе, ауыр мінезді, салмақты болғаны»-
деп, ақыл-кеңес бергені бар еді демесе бар ма? Сонымен, Жездем
қасындағы жолдасымен көп ауылды аралайды.Мына сыннан ешбір
қыз өте алмайды: мырс етіп күледі,не басқа да әрекетке барады.Үйге
келген соң, жаңағы кеңес берушіге: «Сіз маған үйленбей өтсін
дегенсіз»-деп, өкпесін айтқан екен.
Ал, біздің заманымыз ол емес, кездесеміз, бірге оқимыз,
қыдырамыз да, сырласамыз да.Дегенмен, жар таңдау, жұптасу деген
өте жауапты жұмыс деп санаңыз.Бұл жұмыста ата-ана дегенді
тыңдаған да жөн.Сол ата-анаң сенің түпкілікті жақсы болуыңды
қалайды.Кейде «Үйленетін мен бе, әлде сіздер ме? »деп те
жатамыз.Әрине,қыз бен жігіт.Ендеше, ата-ана оған неге кіріседі?»
дейсің ғой.Олардың өмір тәжірибесі бар: «Гүл-қыз, көбелек-
жігіт».Ұшқан көбелекті гүлден гүлге ауысып қона береді.Қонған
көбелекті гүл ұната ма,ұнатпай ма?? Мәселе қайда? Ұят бөліскенде
ұяттың 1/10 бөлігін ер кісіге,9/10-ден әйел жыныстыға тиген екен
деген сөз бар.Сондықтан да сөзді ер бастайды екен.Кейде жігіт
ұнатты деп, қыздың ұнатуын күтпей-ақ,оның ойымен
санаспай,ұзатушылық та кездеседі.Зорлаумен алған қосағың өміріңе
екіталай бола ма деймін.М.Шахановтың «Жазагер жады
космоформуласы»романынан «Седьмое чувство»өлеңі (Әйелге
берілген мінездеме) мен «Жетінші түйсік»өлеңін оқыңызшы.Әй ақыл
тоқтата қоймаған кезің,көрінген гүлге ұшып-қонып жүрген
кезіңде,сынадым-ақ дегенмен,мылт кетіп жүрген жоқсың ба?!
Қыз бен ұлды жүптастыру – ата-ананың борышы. Солай
болғанды екі жағы да ұнатады, қызықтайды. Әрине, қыз берген жағы
іші ашыңқырап тұрады, ол заңды да. Сіз Асқар Тоқмағанбетовтің
«Қыз ұзату» өлеңін оқыңыз, сізге жұбату айтылған. Сонда да болса,
өмір деген – талас; сол талас барысында ақылды ашу жеңіңкіреп те
кететін жағдай болады. Ол үшін апта сайын «Жанұя отырысын»
жасаңыз. Жазғандарымның ішінде «Өзім туралы» бөлімінде “20
жылдан кейінгі кездесу” дегенді оқыңыз. Іштегі келіспеушілікті дат
(тот) баспай тұрып, талқыға салып, жойыңыз.
«Семья (жанұя) өміріндегі әдеп, психология» тақырыбын да оқи
салыңыз.
310
№4 дәптерде «Ерлі-зайыпты өмір сүру қезеңі» деген
тақырыпты оқысаңыз, ойыңызға сақтап, оны орындасаңыз нағыз
адамгершілігі мол жан болып шығасыздар, осы дәптерде «Ой
елегінен өткізейікші» - ні де міндетті түрде оқыңыз.
Ақырында айтарым – іс бар жерде кемшілік кездеседі. Сол үшін
күнделікті өміріңе, апталық өміріңе өзіңе-өзің талдау жаса:
Кемістілігін мойындамаған адам ешқашан да түзелмейді, мұны
жадыңда сақта! Қателігіңе кешірім сұрай біл!
Жан-жаққа сілтеу жасай беріпсіз деме, тақырыбының өзі-ақ
мазмұнын айқайлап тұр ғой.
Қазақ деген атыңды қайткенде сақтап
қаласың?
«Азат халықта ғана
Ұлттық мінез болады»
(Жермене де Сталь)
Егемендік алып, жеке Қазақ Республикасы атанғанымызға да
талай жыл (13 жыл) болды. Солай бола тұра әлі тілімізді, ділімізді
жолға қоя алмай келеміз. Тіл туралы заң да шығарды, орындалуы
ше? Тек айтуға ғана. Жақында ғана зиялы қауым деп санаған
парламент мүшелері елбасы мен кездесуінде көк экранда ана тілінде
сөйлей алмайды, халықтан шіміркенбейді де, орысша сайрап тұр.
Қалаларда, көшеде кетіп бара жатқан екі қазақ қазақша сөйлеуге
намыстана ма, қайдам, ана тілінде сөйлеспей, орысшаласып
барады. Діл мәселесін, әдет-ғұрыпты, тіпті керек те етпейміз.
«Батыс тәрбиесін алған зиялыларымыздың аянышты жері –
рухани жағынан өз халқына өгей болып қалуы еді. Батыс тәрбиесі
көптеген жұмыстарымызда халқымыздың жан-дүниесіне сіңген,
ұлттық тарихымыздың өн бойында жатқан «Шығыс зердесінен»
айырды» - дейді Мұстафа Шоқай. Осы жақында ғана парламент
депутаттарына дауыс берерде, рекламадан аяқ асып жүре алмап
едік. Билікке таласу барысы бұрын – соңды болмаған дәрежеде –
өтті. Соны түрлі газеттерде жазды да. «Билік деген саясаткерлердің
өмір сүруіне аса қажетті апиын. Саясаткерлер оны сайлаушылардан
өздерінің ақшасына сатып алады» (Ричард Нидем) болып шықты.
«Дүние жүзінде зиялыларсыз ұлтка айналған саяси, әлеуметтік
халық бұқарасы ... ешқашан болған емес Сондай-ақ халық
бұқарасынан қолдау көрмеген жағдайда зиялы қауым ештеңе істей
алмайды» - деген М.Шоқай. Сол Мұстафа Шоқай қазақ халқына
егемендік әперемін деп, елге сыймады ғой! Енді егемендік алып едік,
сол сияқты зиялыларымызға жол бермей, өздері ешнәрсе тындыра
алмай, сөзбұйдалыққа салып бара жатқан жоқ па деп те ойланасың.
Сайлау алдында қазіргі шені жоғары Бутя басшысы алған
купондарын жинап, жарылқамақшы болып еді, ол да бос рекламаға
айналып барады.
311
Әдет-ғұрып, салт-санамыз арқылы дүние жүзіндегі
халықтардан ерекше айырмашылығымыз бар. Халық едік,
сондығымыз арқылы ауызбірлігіміз мықты болушы еді.
Ұмытқанымызды қайта жаңғыртып, ата-бабамыздан қалыптасқан
салт-санамызды, рухани парасаттылығымызды қалпына келтіруге
бет бұрғанымыз абзал болар.
Әсіресе, батысқа еліктеуден бойжеткендеріміз тым
жалаңаштанып барады. Бойындағы ыстығы асып бара жатқандық
емес, «Тәннің жалаңаштануы-ұятсыздықтан, ал ұятсыздық – жанның
жадау-жалаңаштығынан. Сусыған жамылғы жабылар, түрілген етек
түсірілер. Қандағы қазақы рух аман болсын» - депті ғой, ағайын,
білген аталарың.
4/XI-2004
Даналық сөздер
«Саясаткерлердің қолын еркіне жіберсең, оны көп ұзамай өз
қалтаңнан табасың»
Эдмурт Берк
«Мафия ажалсыз, себебі – біздің бәріміз уақытшамыз»
А. Давидович
«Билік деген саясаткерлердің өмір сүруіне аса қажетті апиын.
Саясаткерлер оны сайлаушылардан өздерінің ақшасына сатып
алады»
Ричард Нидем
«Азат халықта ғана ұлттық мінез болады»
Жермене де Сталь
«Заң қарақұрттың торы сияқты: әлсіздер шырматылып қалады,
күштілер бұзып-жарып шығады»
(Салон(б.э.д. VI ғасыр) – ұлы философ)
Өмірде кездескен ерекше кезеңдер
«Жарыса да біл,
Алыса да біл;
Ол - өмір»
Өмір деген қызық та, қиын да. Қызығынан қиындылығы, әдетте,
басым болып жатады ма деймін. Қызығымен қызықтап жарыса да
білген жөн де, қиындығына шыдап, алыса да білу керек. Алыспасаң,
жеңілесің. Жеңілген деген өмірдің үзілгені болып шығады. Сол алысу
барысында айтарлықтай ұмытылмас есте қалғандары болады.
Әңгіме сол жайлы.
Өмір мен өлім алысқанда.
Ұлы Отан соғысының ең ауыр кезеңі Жау Москва түбіне келіп
те қалған. 1942 жылдың қыс айы. Калинин Майданы. Москвадан
312
поезбен «Погорелье - Городище» деген жерге келгенде, поездан
түсіп, Ржев бағытында майдан шебіне кештетіп орналастық. Шабуыл
барысында Ақтөбеде құрылған 101 ерекше жасақталған қазақ ұлттық
бригадасы, құрамында 9 мыңнан астам жауынгері бар, үш күн
шабуылда 10 км. ғана ілгері жылжыды. «Мишуково», «Зайцево»
деген елді мекендерге жетті, Мишуково үшін шайқас күшті болды: үш
рет алынып, үш рет қайтарылды. Үш күнге созылған соғыста
бригаданың 75%-і қатардан шықты: жарадар болды, өлді. Мен
байланыс батальонының телеграфистімін. Шабуыл кезінде кілең
комбригтің, комдивтің бақылау пунктін телефон байланысымен
қамтамасыз етемін. Ол пункт майдан шебіне орналасады: жауды
бинокльмен көріп отырады, шабуылды басқарады; алдыңғы
окоптарға жақын 200-300 м. жер ғана.
Ұрыста тұрыс болмайды: барлық қарулардан оқ жауып жатады.
Бір кезде байланыс сымы үзіліп, (Қыстың күні, күндіз) дереу жалғауға
кеттім. НП – бақылау пункті (Наблюдательный пункт) комдив
полковниг Воробьев қалған-ды. Мен шығысымен алдыңғы шептен
артиллерия бізге қарай оқ жаудырды. Алдыңғы жағымда
минометчиктер батареясына орын әзірлеп, қазып жатыр екен, олар
