Несцерка. Толькі з павагі да вас, яснавяльможная пані, і аддаю. Калі яшчэ ў вашых краях будзе магчымасць заморскую птушку набыць.
Брындзюкоўна выходзіць. Несцерка аддае аднаму з мужыкоў (гэта Пятро Кудрачок) сваю чалму і халат, падыходзіць з ім да гандляроў з пірагамі.
Ну вось, Пятро! (Аддае яму грошы.) Палова сотні ёсць. Я ж казаў — са мною не прападзеш, хаця гора і цяпнеш. Але ў астрозе сядзець не будзеш. Назбіраем яшчэ адзін чырвонец — вось і ўся твая нядоімка. (Купляе пірог, дае палову Пятру.) Крыху паштурхаемся сярод людзей, глядзіш, і яшчэ чырвонец набудзем.
Кудрачок. Век Бога за цябе мне маліць, як і разлічуся з табою, не ведаю.
Несцерка. Аб гэтым не турбуйся. Пусціш добрага чалавека з дарогі пераначаваць — вось і ўвесь доўг, дасі жабраку грош — вось і квіты, плюнеш пану ўслед — вось і разлічыліся. А ўжо калі што — вугалькамі на тым свеце разлічымся.
Кудрачок. Вугалькамі? Няўжо мы з табою ў пекле будзем? Нас за гэтае гаротнае жыццё ў рай пасля смерці трэба.
Несцерка. Не па кішэні нам туды квітанцыю купіць. У рай, браток, толькі тых пускаюць, у каго кішэня поўная.
Кудрачок. А нам поп на пропаведзі наадварот казаў.
Несцерка. Казаць ён казаў, а ў самога бруха — во! Трох гэткіх, як ты, трэба. Паглянь, а вунь і яшчэ адзін. Мала яму касцёла — і да ярмаркі дабраўся.
У гэты момант з’яўляецца Манах. Ён залазіць на калёсы, падымае рукі.
Манах. Браты! Браты, спыніцеся!
Усе здзіўлена глядзяць на Манаха.
Браты! Успомніце пра Бога! Успомніце пра душу. Праз уцехі зямныя не згубіце царства нябеснага. Грошы, што на рынку нажылі, вуголлем гарачым будуць гарэць у пекле пад катламі грэшнікаў.
Усе здзіўлена, у розных паставах, слухаюць Манаха.
Забудзем дарогу сюды. Збярэм нашыя грошы на касцёл — райскімі птушкамі будуць звінець яны ў садах эдэмавых. Па загаду самога папы Рымскага пачалі будоўлю новага касцёла Святога Пятра — не пашкадуйце на Божую справу!
Манах злазіць з калёсаў і з квартаю абыходзіць людзей. Чуваць галасы: «А што, і сапраўды, і пра душу падумаць трэба!»
Не пашкадуйце, на тым свеце ўсё залічыцца.
Многія кідаюць грошы ў кварту. Манах падыходзіць да Яцака-карчмара. Той бокам адыходзіць ад яго.
Не пашкадуй, сын мой, на Святога Пятра.
Яцак. Няма, няма ў мяне.
Несцерка. Га, пачакай, пачакай, як гэта — няма? З усіх цягнеш — і няма? Бач, бруха ненасытнае. Усё яму ў карчму як у прорву, а як Пятру дык фігу! (Б'е Яцака па кішэні, там звіняць грошы.) А гэта што? А ну, высыпай на Пятра.
Усе шумяць: «Правільна, правільна. Не ўсё ж у карчму, трэба і пра душу падумаць».
Ды не трасіся ты гэтак над грошмі. За поясам у цябе заўсёды чырвонец, я ж ведаю!
Тузае Яцака за пояс, сыплюцца грошы, людзі збіраюць іх у кварту Манаху. Яцак уцякае.
Манах(да Несцеркі). Дзякую, сын мой. Ведай, стараннасць твая не прападзе.
Несцерка. Яшчэ б, прапала. Але адным дзякуй не абыдзешся. (Забірае ў Манаха кварту з грашыма.) Ды тут два чырвонцы будзе, не менш. Людцы добрыя! I навошта Святому Пятру грошы? Яму ж ні падаткаў плаціць не трэба, ні дзетак карміць. I нядоімкаў у яго няма. А вось сябра мой — таксама Пятро, толькі зямны, гэткі ж бедалага, як і мы, — у астрог трапіць можа за нядоімку, а ў яго ж сем дзетак. Лепш аддадзім яму гэтыя грошы, а Пётр Святы пачакае.
Манах. Но-но! Ты хто такі, каб тут камандаваць?!
Несцерка. А ты хто такі?
Манах. Я ад самога папы Рымскага!
Несцерка. Папа далёка, хто цябе ведае, раптам ты не ад яго.
Манах. Як гэта не ад яго?! Вось і грамата, і пячаць!
Несцерка. Мы людзі непісьменныя, у граматах і пячацях не разумеем. Надта ж ты малады.
Манах. З пяці год я ў келлі. Дваццаць год вучыўся святой мудрасці.
Несцерка. Дык, значыць, ты манах вучоны?
Манах. Пісанне ведаю я з пачатку ў канец і з канца ў пачатак. I ўсе словы святых нашу ў душы сваёй.
На Манаха не зважаюць. Галасы: «А ты, Несцерка, шмат дзе пабываў. Дык раскажы нам, што там, на белым свеце, творыцца? Што новага?»
Несцерка. Ды ўсё па-старому. Куды ні пайдзі — усюды людзей многа, а паабедаць няма дзе. Гэтак і хаджу, часам з квасам, парою з вадою, а калі добрыя людзі накормяць — то і слава Богу.
Галасы: «А праўда, што ты і да яго самаго, да Бога, заходзіў!»
Чаму ж не зайсці, калі па дарозе? Заходзіў.
Галасы: «Дык раскажы, як ён там?»
У Бога спраў многа. Прыходжу гэта я — гляджу, аж, браточкі мае, — сядзіць наш Бог ля печкі, лапці пляце. «Госпадзі, — пытаю, — няўжо ў цябе ботаў няма?» «Ёсць, — кажа, — але новыя, ціснуць. А мне даўно трэба на зямлю схадзіць, праверыць, як там апосталы ўпраўляюцца. У лапцях, яно, ведаеш, лепей. Ды вось, — кажа, — ніяк да канца даплесці не магу. Ну, а што там у вас на зямлі? — пытае ў мяне. — Ці ў парадку правасуддзе, ці не забываеце сумленне, дабрадзейнасць?» «Усё ў парадку, — кажу. — Правасуддзе ў турме сядзіць, сумленне ахрыпла, дабрадзейнасць жабруе на дарозе — адным словам, кажу, — жывем пакрыху».
Галасы: «Малайчына! Бач, як закруціў! Малайчына!»
Ну, пагутарылі мы пра тое-сёе, да вечара амаль сплёў ён лапці — крышачку толькі засталося. А ноччу, братачкі мае, чую: нешта шамаціць — гляджу: аж гэта святы Пётр лапці пакрыху расплятае!
Галасы: «Вось табе і на! Чуе кошка, чыё мяса есць!»
Вось-вось! Так гэтыя лапці і плятуцца па сённяшні дзень.
Ат, свой грызіся — чужы не лезь. Не стаў я мяшацца ў гэтую блытаную справу. Прыхапіў боты ды ў ногі. А боты — якраз па назе прыйшліся. (Ставіць нагу ў боце на калёсы.)
Галасы: «Ай ды Несцерка! Малайчына! Не прамаргаў!»
Несцерка злазіць з калёсаў, абдымае Пятра.
Ну, пойдзем, браток.
Пётр(глядзіць на боты). Няўжо ад самога Бога боты?
Несцерка. Ад яго самога.
Пётр. Добрыя боты. Я свае ўжо год як прадаў. Ды з ботаў толку мала. Ты б лепш спытаў у Бога рубель неразменны…
Несцерка. Толку мала, а нагам усё ж прыемна. А рубель неразменны мне Бог даўно выдаў.
Пётр. Дзе ж ён?
Несцерка. Вось тут (пляскае сябе далонню па лбе). З гэткім рублём, браток, не прападзеш, яго і не згубіш, і злодзеі з кішэні не выцягнуць. I нядоімку з ім сабралі, га?
Уваходзяць стражнікі і Яцак.
Яцак(паказвае на Несцерку). Вось ён! У мяне ў карчме гэтую птушку і маляваў!
Стражнікі. Ага, папаўся! Будзе табе птушка заморская! (Хапаюць і выводзяць Несцерку.)
Пётр. Людзі, дапамажыце — добрага чалавека ў астрог пацягнулі!
Людзі разыходзяцца хто куды. Застаецца адзін Манах.
Манах. Добраму чалавеку толькі ў астрозе і месца!
Карціна трэцяя
Памяшканне ратушы. Стол, за сталом Бургамістр. Вокны выходзяць на плошчу. Уваходзіць Малання.
Малання. Дзень добры, пан бургамістр.
Бургамістр. Дзень добры, пані Малання! (Выбягае насустрач, садзіць яе ў крэсла. Малання дастае веер і пачынае абмахвацца.)
Малання. Да вас не прабіцца, кожнаму растлумач — навошта, ды яшчэ глядзяць, каб пятак выцыганіць.
Бургамістр. На тое яна ўлада, што не лёгка да яе трапіць, пані Малання. З якой гэткай патрэбай прыйшлі?
