Магчыма, што так і ў жыцці. Чалавек абураецца, губляючы нейкі дабрабыт, асабліва калі ён сам яго здабыў. Аднак гэта можа з'яўляцца не трагедыяй, а выратаваннем. Яму здаецца, што ён згубіў нешта вялікае, аднак насамрэч гэта можа выявіцца толькі дробяззю ў параўнанні з тым, што чакае яго наперадзе. І чалавеку не варта ўпадаць у роспач і крыўду, а варта даверыцца Таму, у параўнанні з Кім яго розум выглядае авечым.

— Ай, гэтая псеўдафіласофія — толькі глеба для самасуцяшэння і адгаворак няўдачнікаў і про­ста пасіўных людзей. Вельмі зручна — перакладваць усе свае няўдачы на лёс ці нейкія звышсілы. Сутыкнуўся з цяжкасцямі — усё згубіў, апусціў рукі. Маўляў, а можа, так і трэба?

— А можа і трэба?.. Увогуле, я не кажу пра нейкія там цяжкасці... Я кажу пра сур'ёзныя, лёсавызначальныя змены. Пра тыя фактары, якія не залежаць ад самога чалавека. Калі пастух адрывае авечку ад яе травы і ўзнімае на плечы, хіба можа авечка штосьці супрацьпаставіць? Яна можа толькі крычаць і брыкацца, аднак істотна паўплываць на сітуацыю яна не можа. Проста таму, што не мае магчымасцей. Тое ж здараецца і з чалавекам: раз — і ўсё, ты нічога змяніць не можаш, за­стаецца толькі брыкацца і крычаць. Але ж я вяду да таго, што такія паводзіны — паводзіны неразумнай авечкі. Бо відавочна, што раз ты ўжо не суб'ект, які можа нешта вырашыць, а аб'ект, у дачыненні да якога штосьці адбываецца, то і галасіць няма ніякага сэнсу. Але веруючы чалавек не проста змірыцца, ён пры гэтым не перастае верыць, што ўсё гэта — да лепшага.

— Слухай, я ведаю «Кнігу Іова». Не трэба зараз яе пераказваць. Але перад гэтым ты распавядаў пра нейкія інструменты і рэсурсы. Казаў, што галоўнае — не згубіць інструменты, і калі-небудзь знойдзеш свой рэсурс, з якога пабудуеш жытло. Сам жа казаў, галоўнае — рухацца, галоўнае — шукаць, выбар за табой. А цяпер кажаш, што чалавек насамрэч нічога не вырашае, што ён толькі авечка, якая нават не мае магчымасці для супраціўлення нейкаму пастуху. Вось, на­прыклад, чалавек, які нарадзіўся ў пустыні, не згубіў свае інструменты, усё жыццё блукаў з імі і нарэшце знайшоў рэсурсы. І толькі ён пачаў будаваць жытло — пажар, усё згарэла і навокал зноў пустыня. І ты кажаш, быццам бы гэта да лепшага?.. Не заўважаеш нейкай супярэчнасці?

— Абсалютна не. Ці думаў ты, што знойдзеных рэсурсаў магло быць недастаткова для пабудовы жытла? Ці думаў ты, што гэтыя рэсурсы маглі быць нізкай якасці? Магчыма, калі б чалавек пабудаваў сабе жытло са знойдзеных ім рэсурсаў, яно б абрынулася і заваліла б гэтага чалавека. Так, яму трэба будзе зноў блукаць па пустыні, зноў шукаць, але ж гэта лепш, чым быць пахаваным пад абломкамі? І няма тут ніякіх супярэчнасцей з вобразамі авечкі і Пастыра. Калі б авечка засталася са сваім скудным пучком травы, яна б доўга не пражыла — аналогія празрыстая. Ці, напры­клад, калі б авечка знайшла шмат добрай травы, аднак трава б гэтая расла па іншы бок ад рэчышча высахлай рэчкі. Авечка не можа ўсвядоміць, што пасля дажджу рэчка вернецца і дарогі назад ужо не будзе. А «Кніга Іова», дарэчы, не зусім пра гэта.

— Добра. Але ведаеш, што мяне заўсёды забаўляла ў гэтых старазапаветных вобразах?.. Відавочна ж, што авечак трымаюць толькі для таго, каб іх стрыгчы, а ў рэшце рэшт пусціць на мяса.

— Зноў-такі, трэба разумець, што гэты вобраз быў створаны, як лічыцца, дзесьці ў Палесціне. А там авечак разводзілі галоўным чынам для шэрсці, у авечак нават былі ўласныя імёны. Шэрсць — гэта тое, што авечка можа даць свайму пастуху, не страціўшы нічога. Як вобраз яна абазначае, напэўна, добрыя справы ці нешта такое.

«Рука Бога»

Маявер ужо цалкам уключыўся ў размову, «навязаную» Даяведам. Яго смутак незаўважна развеяўся, ён узбадзёрыўся і прагнуў жывой спрэчкі, фармат якой цяпер падабаўся яму куды больш, чым фармат «свецкай гутаркі»:

— Ай, на мой погляд, нейкая супярэчлівасць тут усё роўна застаецца. Калі ўжо паглыбляцца ў рэлігійную парадыгму, атрымліваецца так, што, з аднаго боку, трэба рабіць нешта самому і пры гэ­тым спадзявацца на дапамогу Бога, а з іншага — нельга паддавацца спакусе. Так?

— Так.

— Дык вось. Іншым разам адрозніць, скажам так, руку Бога ад спакусы вельмі складана. Але «рука Бога» — гэта я так, умоўна. Тут і лёс, і карма. Карацей, нейкая правідэнцыя. Пытанне, напэўна, нават не ў веры ў нейкія звышсілы, а ў псіхалогіі самога чалавека, разумееш? Вось іншым разам лёс даруе нешта. І чалавек успрымае гэта адназначна, маўляў, «пашанцавала» ці «заслужыў», і карыстаецца гэтым падарункам. Іншым разам нейкія магчымасці, якія дае лёс, успрымаюцца як спакуса. Напрыклад, заляцаўся да адной жанчыны — яна адмовіла. Ажаніўся з іншай. І вось пер­шая, скажам так, празрыста намякае на адзюльтэр. Табе хочацца, аднак ты разумееш, што гэта — спакуса. Разумееш, што гэта няправільна, што гэта выклікае негатыўныя наступствы. І ўвогуле, гэ­тай жанчыне трэба было раней думаць, а цяпер ужо позна. Тут усё адназначна. Але нярэдка бываюць такія выпадкі, калі правідэнцыю ад спакусы адрозніць вельмі складана. Напрыклад, ты вельмі шмат зрабіў, каб атрымаць працу, якую хацеў. І вось цябе заўтра гарантавана могуць туды ўладкаваць. Але сёння табе паступае прапанова аналагічнай працы, толькі з больш высокай зарплатай. І што гэта? Ты маеш магчымасць зрабіць выбар на карысць другога варыянта, не парушаючы пры гэтым ніякіх норм. Аднак існуе нейкая трывога і няўпэўненасць. І тут рацыянальнага складніка ўжо недастаткова. Недастаткова проста ўважліва прааналізаваць абодва варыянты, узважыць плюсы і мінусы, пралічыць рызыкі. Ёсць нейкая зусім нерацыянальная боязь таго, што, калі ты абярэш другі варыянт, у будучым гэта вылезе бокам, і ты пашкадуеш. Ведаеш, як кажуць: «Лепш верабей у руцэ, чым голуб на страсе» — гэты прынцып нават у народнай свядомасці замацаваўся. Многія людзі, сапраўды многія людзі ўспрымаюць шчодрыя падарункі лёсу як бясплатны сыр. Яны чакаюць ад іх нейкага падвоху, таму часта адмаўляюцца ад шэрагу магчымасцей. Некаторыя лічаць сябе нявартымі, таму і разглядаюць гэтыя падарункі менавіта як спакусу. Але ці так гэта насамрэч? Канечне, калі чалавек занадта паглыбляецца ў самакапанне і ва ўсім бачыць нейкую сістэму, яму лепш звярнуцца да псіхатэрапеўта. Аднак нават прагматычныя людзі з цвярозым розумам іншы раз вагаюцца і не могуць вырашыцца. Ці, напрыклад, такая сітуацыя, калі ты можаш заставацца абсалютна пасіўным і пры гэтым нядрэнна жыць, а можаш біцца, каб паспрабаваць дамагчыся лепшага. З аднаго боку, вяртаючыся да тваіх слоў, — магчымасць напоўніцу выкарыстаць дадзеныя інструменты, шматкроць ускладняючы сабе жыццё, а з іншага — магчымасць карыстацца дадзенымі рэсурсамі: жыць ціха і спакойна, але сціпла і шэра. Дык як адрозніць руку Бога ад выпрабавання?

— Я думаю, што, калі гаворка ідзе менавіта пра Бога, верніку дастаткова толькі шчыра памаліцца і сказаць: «Калі не ад Цябе — забяры». А калі чалавек у Бога не верыць. хай падкіне манетку. Манетка, дарэчы, можа супакоіць чалавека псіхалагічна, дазволіць зняць з сябе маральную адказнасць.

— Ага, вось тое, пра што я раней казаў: калі ў такім выпадку нешта пойдзе не так, «вінаватай» будзе манетка. Зручна, зручна.

— Слухай, мне так здаецца: калі чалавек нечага насамрэч жадае — хай спрабуе, хай змагаецца. Вядома, не ўсё будзе адразу. Але ж трэба спрабаваць, трэба быць настойлівым. Калі дакладна ведаеш, чаго хочаш. А калі чалавек не можа зрабіць выбар і доўга топчацца на адным месцы, не ведаючы, у якія дзверы ўвайсці. Ну. Значыць, няма ў такім чалавеку характару і рашучасці. Але гэта неяк несур'ёзна, дарослыя людзі не павінны так сябе паводзіць.

— Добра, але я крыху пра іншае. Вось ты верыш у лёс, у знакі лёсу?.. Няўжо ты ніколі не сутыкаўся з такой сітуацыяй, калі ўсё само нейкім дзіўным чынам складаецца ў цэласную карціну і ты разумееш — гэта не супадзенне, гэта знак?..

— Сутыкаўся. Але чалавек часта бачыць толькі тое, што хоча бачыць. І тут можна сутыкнуцца не з «рукой Бога» і не са спакусай, а з банальным самападманам. Разумееш? У чалавека можа быць нейкая ўнутраная ўстаноўка, і ён пачынае. пачынае інтэрпрэтаваць факты такім чынам, каб яны гэтай устаноўцы адпавядалі. Умовы падстройваюцца пад ужо вядомы вынік, а гэта няправільна. А яшчэ я ведаю, што актыўны пошук нейкіх таемных знакаў і ўзаемасувязей — гэта псіхічнае рас­стройства. Апафенія, калі не памыляюся.