Д а н і л ю к. Адзінаверцаў пад Сарнамі сабраў ён шчэ больш, чым ты! Ды абшчына яго ўзняла бунт і распаласа, а самому прароку бабы морду расцарапалі — у струпах увесь. Іван ходзіць па тваім Вершаліне, на ветракі дзівіцца, у ставы тычку садзіць, глыбіню вымярае.
П і л і п і х а. Зайздросцяць цяпер табе яны, Альяш!.. Бо надто ж ладныя дамы атрымаліса, з ганачкамі, у ставах чырвоная дахоўка файно так глядзіцца — вачэй не адарваць!..
А л ь я ш. Буду яднацца з хахлом — от шчэ!.. Усе выйшлі на работу з раніцы?
Д а н і л ю к. Каменшчыкаў з Крэва — трыццаць шэсць. Пільшчыкаў з Ліды — восемдзесят чатыры. Шаснаццаць сталяроў і цесляроў з-пад Слоніма. Дваццаць два бляхары і восем шкляроў з Беластоку.
А л ь я ш (паказвае торбу). У Крынках палічу грошы і ў Гродна скокну. У заапарку куплю лебедзяў, а тады ў Бярозаўцы — каляровае шкло на ганкі". Да канца свету пяць тыдняў, зашкліць паспеем.
П і л і п і х а. I станем мы жыць у Вершаліне, бы птушкі нябесныя, што не сеюць, не жнуць, а ўсё маюць!..
Ж а б р а к (не адводзіць вачэй ад торбы з грашыма). А лічыць возіць іх рэстараншчыку ў Крынкі, сваім не давярае!.. О-о, нашым толькі такое давер — так і аббяруць цябе!
X і м к а. Ілья надто гаспадарлівы!
А л ь я ш (ідзе па хамут, але спахопліваецца). Ха!.. У беластоцкіх шкляроў дзісь палучка!.. Сколькі ім плаціць?.. Трэ падлічыць... Восем чалавек та-ак!.. (Бярэ восем бульбін і выкладвае іх на лаву.) За днёўку кожнаму — два злотых. (Каля кожнай бульбіны кладзе па дзве залатоўкі.) А за тыдзень — па шэсць разоў яшчэ... (Грошы раскладвае, як карты пры раздачы.) Ра-аз, два-а, тры-ы, чаты-ыры, пя-аць, ше-эсць, хопіць!.. (Бульбіны кідае ў кошык, адлічаныя купюры згортвае ў кулак, глядзіць на пісара.) Паслаць цябе, каб ты ім раздаў палучку?.. (Хвіліну думае.) Шчэ ўцячэш з капіталам, бы Янох, я вас ведаю, лепш аддам сам! (Бярэ хамут, збрую і торбу з грашыма.) Ну, так я паехаў!
КАРЦІНА ДРУГАЯ
Вісяць аб'явы. На плакаце — вялізнае факсіміле ад «Зварота Прарока Альяша да Народаў з выпадку Канца Свету». На царкве — жахлівы малюнак: у смале кіпяць грэшнікі, ля іх чэрці з віламі. Перад царквой сцякаюцца на канец свету «альяшоўцы». Людзі здаюць прыёмшчыку грошы. Пераапранаюцца ў свежыя кашулі і сукенкі, кідаюць на траву торбы, лахманы. Да «канца свету» рыхтуюцца грунтоўна, без спешкі, бытта да касьбы ці жніва. Ля іх — камсамольцы. Відны новыя будынкі Вершаліна.
Камсамолец першы. Цётку, так вы — на небо збіраецеса?
П і л і п і х а. Пасмейса, пасмейса!
Камсамолец другі. Уваскрэснуць умерлыя, то куды змесцяцца — іх столькі жыло да нас?! Навыцяжку хібо пастануць, упрытык!
Ж о н к а Антанюка. Бог ім адкрые новыя міры! Зрабіў гэты свет, наробіць шчэ, бо гэто ў яго моцы!
Камсамолец першы. Царква ваша ўзнімецца на неба са званамі, а Вершалін — з каровамі, сабачымі будамі, нужнікамі?
А н т а н ю к. Нехрысці, ваду муціце? Цэнцну зара па тваіх акулярах!.. (Актывістаў выштурхваюць.)
X і м к а (з-пад далоні выглядае людзей). Няўжо з намі болей ніхто не пойдзе? Шкадаваць потым будзеце — позна будзе!
Д а н і л ю к. Перад усямірным патопам людзі елі, пілі ды весяліліса, высмейвалі старого Ноя, калі каўчэг збіраў!..
Камсамолец першы (на авансцэне). Жывыя персанажы з біблейскага патопу! Раскажы каму ў горадзе — не павераць!
Камсамолец другі. Цішэй, шчэ раздзяруць тут нас!.. (Хаваюцца.)
Разадзетыя багамолы ўрачыста кіруюць да Альяшовай святыні. Адпетыя фанатыкі перад храмам кладуцца ніцма на траву, чакаюць ракавой хвіліны.
А н т а н ю к. Глядзі, Соня, дзіця, каб не надто перапалохаласо, калі грымець пачне і зямля валіцца! I сама не бойса! Распачнецца ўся неразбярыха, то стань і — ні з месца! Народу будзе прорва, але нас Бог не кране! А цяпер давай будзем развітвацца! Жылі мы з табой душа ў душу дваццаць гадоў, цяпер давай, бабо... (Цалуе.) Хто ведае, ці ўбачымса на тым свеце?
Жонка А н т а н ю к а. У цябе е грэх які, што ў пекло рыхтуешса? Бо я перад Госпадам чыстая, як слязінка! Так што ў цябе за душой, ну?
М а й с а к (Антанюку). Во, маеш!.. Скажу табе, Іване, калі гэтых бабаў там не аддзеляць ад мужыкоў, то і рай будзе не рай!
Антанюк (жонцы). А гэто, Соня, што ў цябе?
Ж о н к а А н т а н ю к а. Маткі. Буду сабе вязаць там.
А н т а н ю к. У раі вяза-аць?! Здурнела!
Ж о н к а А н т а н ю к а. Воўна з нашых марыносых авечак, надто файная і фарба добро ўзяласа — паглядзі сам!
А н т а н ю к. Не смяшы людзей!
Жонка Антанюка. А я з пруткамі схаваюсо дзе-небудзь за смакоўніцу тую ці пальму і буду панчохі рабіць альбо світар! Бо сумно стане без дзела, Іван! Ну, дзень-два пасплю, а потым?
А н т а н ю к. Ы-ы-ых, што ты выдумала! Нагараваласа за жызню, мы з табой варты лепшаго! Выкінь зараз жа гэту дрэнь!
X і м к а. Іване, дай пацешыцца ёй крыху, яна потым сама выкіне!
Г о л а с. Ой, няўжэ я сваю маму пабачу? Якія яны цяпер? Мама памерлі, а мне было пяць годзікаў— цяпер мае дзеці старэйшыя?
Ж а б р а к. Людзі на небе не мяняюццо. А я ўсё думаю пра бацькаваго дзеда. Шчэ з турэцкай вайны прывёз, кажуць, сярабра збанок і закапаў перад тым, як самого мядзведзь задраў. Я пераараў усё поле!.. Але стары здораво грашыў, зара не спытаеш, бо напэўно — у пекле на самым дне будзе.
Жонка Антанюка. Думаеце, адтуль нельга і да сваякоў выйсці? На мінутку хоць, калі папрасіць добро апостала Пятра, столькі ж не бачыліса!..
Ж а б р а к. Калі ўжэ трапіў туды хто — капут. Ат, цяпер і карысць малая, каб дзед і сказаў! Цікаво просто!..
Жонка Антанюка (да мужа). А як жа я буду жыць на тым свеце: там з'явіцца і твая першая жонка?! Гандзя маладзейшая і ты мяне адразу кінеш! Кінеш, бессаромныя твае вочы! А-а, дак во што ў цябе за душой!..
А н т а н ю к. Пабойса ж Бога, Сонька, што мелеш?!
М а й с а к. Не спрачайцеса! У Евангеллі ад Мацея гаворыцца, што на небе не любяць па-зямному, а прабываюць, як анёлы божыя!
П а л о с я. А мяне разбірае страх, калі падумаю, што трэ ляцець на небо кудысь! Я ж па драбінцы за бялізнай на гару баюсо лезці, а то — над хмары, звёзды і месяц!
М а й с а к. Будзеш, як усе, адна ты такая?
П і л і п і х а. Мілая сястрыца, архангелы возьмуць цябе ў белыя рукі і панясуць, панясуць у нябесныя высі, бы тую каралеву!..
Жонка Антанюка. А ўсё ж такі жуткавато! Чалавек сабе жыў-жыў і тут раптам — у раі! У Гродно ехаць і то страшно!.. Волесь, унь і Палося Канцавая! I гэтая рэзгіня прыперласа, каб спазнаць царство нябеснае!
М а й с а к. Кацёл з гаршчка смяецца, а чорныя абодва.
Антанюк. А ты, Соня, выкінь з сябе гардыню! Хрыстос умеў дараваць віны нават ворагам! Глядзі, бабо, дзіця унь улезло ў штось!
Жонка Антанюка (спахопліваецца). Яначка, на каго ты падобны?! Ці табе не гаварыла — не пэцкай касцюмчыка, не лезь нікуды? Дзе мне памыць цябе на небе? Там і карыта не знойдзеш!
А н т а н ю к. Ладно, не карай. Не можа таго быць, каб на небе не знайшлосо ў што малых пераапрануць. У кутку цвінтара — сасновыя плашкі. (Падпальвае іх.)
«Бом» — гучыць галоўны згон. «Цялям-цялям», — утораць меншыя.
У с е (падаюць на калені, горача моляцца). Госпадзі, памілуй! Госпадзі, памілуй!
Бом!.. Цялям-цялям!..
Госпадзі, памілуй! Госпадзі, памілуй!
Смольныя плошкі з трэскам шугаюць у неба полымя, асвятляюць заклапочаныя твары, кідаюць хісткія цені. Званы і енк напаўняюць паветра. З царквы, як з-пад вады, далятаюць галасы капэлы і ўплятаюцца гарманічна ў вэрхал, дадаюць журботы і суму.
X о р: Отве-ерзи, господи, врата в облака-а, вусти в блаженно Араратское цар-ство-о!..
X і м к а (сама сябеўгаворвае). Нічого, цялесную муку цярпець — імгненне. Анёлы і маю душу, бы павуцінку бабінаго лета, панясуць да самого Хрыста!.. Як мае дзеці спаткаюць мяне? Не праклянуць, што я, нягодніца, пакінула іх у бежанстве на чужбіне ў голад і разруху? Якія яны цяпер? Калі ж яны і праўда мечаныя той страшнай пячаткай ды пойдуць у пекло? Тады ўзбярусо аж на сёмае небо, кінусо Госпаду ў ногі, стану яму цалаваць сандалі і маліць, каб пусціў і мяне туды, прыму за Яшку і Маню страшныя мукі!
