М а к а р ы х а. Жызні і ад паноў няма! Апісалі за падаткі ўсенько ды пакінулі нас голымі: ні свіначкі, ні курачкі! Было пару вулляў і тыя на воз пакідалі, гы-гы-гы-ы!.. (Плача.)
П а л о с я. У пас пропаведзі чыталі па-польску. Хто патрабаваў ад бацюшкі чытаць па-руску, паліцыя забрала таго ў халодную, сядзіць!
Бацька в а р'я т а. А я на чыгунцы кастылі забіваў! Загадалі мне католікам стаць. «Хіба, — кажу, — веру, бы кашулю можна мяняць?» А яны — з работы праперлі! Ужэ пад татарынам лягчэй было — той хоць веры не чапаў!
Г а л а с ы. Цяжко, Ілья!!! (Бабкі рыдаюць.)
А л ь я ш (думае, цяжка ўздыхае). Мае вы бабы, мужчынкі, чадо мае! Туліцеса, бы бяздомныя авечкі, не ведаеце, якого Бога шукаці! Папы, кудлы, адно грошы з вас дзяруць! Няма ў іх ніякай веры — прапілі яе, прабалявалі! Аднаму мне верце! Я запалю кожнаму звязду ў сэрцы і агонь напоўніць вашыя душы! Я вас вывяду на дарогу, мяне ніхто не ўстрымае! Кіем удару па моры, вада расступіцца, і вы ўсе пройдзеце за мной па сухім!
Г а л а с ы. Вядзі нас, Ілья, у зямлю абетаваную! Столькі да цябе ішлі, не адганяй нас! Бяры душу і рабі з ёй, што хочаш! (Бабкі ў істэрыцы.)
П і с а р (падлятае да прарока). Айцец Ілья! Айцу Мікалаю для Бібліі пра вас ваша слово патрэбно! Вы ж абяцалі, я за вамі бегаю каторы дзень!..
А л ь я ш. Не перашкаджай, лодыр!.. (Ботам пісара адпіхвае.) Ну, хто чаго хоча ад мяне? (На каленях паўзе Макарыха.) Што табе, бабо, баліць?
М а к а р ы х а. Галава, Лаўренц'явіч! Як узялі майго Юлька — не засну!.. Усіх пеўняў на вёсцы галасы вывучыла! Памаліса за мяне, грэшную, твая малітва даходлівая да неба!
А л ь я ш (цісне цётцы скроні). Мусі, паганая кроў застыла пад чэрапам. О, тут, на макаўцы. Ідзі, выздараўлівай ды маліса Богаві. І я буду маліцца за цябе.
М а к ар ы х а. Ы-ы-ых, адразу палегчало!.. Як мне цяпер файно!.. Каб Гасподзь даў табе сілу і здароўе! Усім людзям раскажу! Дай залаценькую ручаньку, я яе — м-м!.. (Хоча пацалаваць.)
I л ь я ш (вырывае далонь). Як смала прыклеіласа!.. Хто яшчэ?
П а л о с я. Ілья, то ж падумай, сыноў я так гадавала, начэй не дасыпаючы, а яны — пабілі нас з мужыком! Каб так грызлі родныя дзеці, дзе калі хто чуў?
А л ь я ш. Зямлі не апісала ім, таму і грызуцца.
П а л о с я. Так жа мы з бацькам шчэ жывыя! Як памрэм, завалакуць нас у яму, хай тады...
А л ь я ш. Не выкручувайса!.. А дачцы прыданаго не даеш? На голую костку і сабака не брэша!
Л ю д з і (хорам). Вядомо, не брэша!!!
А л ь я ш. Няма чаго тут плакацца, Макаліха, не дуры мне галаву — унь людзей колькі чакае! Ну, цяпер хто?
Натоўп дзівіцца, які Альяш мудры. Паміж пацыентаў хвіліну ідзе зацятая спрэчка за чаргу.
С л я п ы. Язэп-грэшны! Невідомы я! (Кладзе галаву прароку на жывот.) Яві цуд, святы старчэ, вылечы — табе слово такое дано!
А л ь я ш (Хімка падае паднос, прарок плюе ў яго ды макае пальцы, каб лячыць сляпога, але спахопліваецца). Э, у цябе, бачу, усё зарасло, я тут ужо не дапамагу! Замного ты грашыў, Язэпе!
С л я п ы (у жахлівай паніцы). Ілья, пачакай, я ж буду маліцца за цябе, усе ночы на каленях выстаю!
А л ь я ш. Я не Хрыстос. Толькі ён мог і такое вылечваць.
С л я п ы. Ой, людзі, я — бачу!.. Не... (Плача.)
А л ь я ш. Нічого ты ўжэ не ўбачыш, не трэ было грашыць.
Н а т о ў п. Ілью не правядзе-еш!!!
Трымаючы сына за рукі, бацька з маці вядуць юнака. Хлапец упіраецца ды смяецца, бытта яго ззаду казычуць.
М а ц і в а р'я т а. Не брыкайса, Пятрук, дзядзько добры, цукерак дасць!
В а р'я т. А от не пайду-у, ха-ха-ха-ха!..
М а ц і в а р'я т а. Ідзі, ідзі, слухайса гэтаго дзядзьку!..
А л ь я ш (хапае з падноса медны крыж). Ва айца, і сына, і духа святаго, амін! Сатана, зыдзі, дай месца чыстаму духаві! (З сілай апускае плашмя цяжкі крыж на галаву хворага. Вар'ят тузаецца, стары апускае крыж зноў.) Сатана, у яму ідзі, там тваё месцо!
В а р'я т. Ха!.. Ха!.. (Ловіць паветра, бытта кінулі яго ў вар.)
А л ь я ш (людзям). А вы не ў ціятры папрыходзілі на туманныя карцінкі! I не дрыжыце так! Лепш сцісніце моцно рукі і ногі, каб нячысты і ў вас не залез, і дапамагайце! Паўтарайце за мной! Ну, — сатана, выйдзі!
Н а т о ў п (ацапянелымі вуснамі). Выйдзі...
А л ь я ш. Смялей!.. Ну — сатана, выйдзі!
Н а т о ў п (ужо мацней). Сатана, выйдзі!..
В а р'я т (перасохлым горлам). А куд... Куд-дой?!
А л ь я ш (з пагрозай). Якое мне дзело? Кудой зайшоў!
В а р'я т (плаксіва). Не вылезу тудой, дзядзьку!
Н а т о ў п (зларадна). Выйдзі!
В а р'я т. Іэ!.. Іэ!.. Я праз галаву залез!
А л ь я ш (замахваецца крыжам). Цацкацца з табой буду?
В а р'я т (вішчыць). Не-е, дзядзечку, не-е! Я выйшаў ужэ увесь, болей мяне не трэ! (Ужо рахманы піхае галаву ў мацерыну кофту.)
М а ц і в а р'я т а. Ты — цаца, Пятручок, сціхні, родненькі!
Людзі з палёгкай уздыхаюць ды з падзівам глядзяць на прарока.
Г а л а с ы. А дым з вушэй як паваліў у дурного, бачылі? Клубамі! I серай засмярдзело! Шчэ і загрымело штось, заляскатало! I ў маёй галаве звон стаяў! А я нічого не бачыла і не чула! Бо калі сказаў так зрабіць, то я з усяе сілы сціснула рукі і ногі, каб нічого ў мяне не ўлезло, так і прастаяла!
С л я п ы. I на гэты раз сатана яго паслухаў!.. (У роспачы.) Альяш, ты толькі прыбядняешса, што не ўсё можаш! Сілу маеш велькую, памалі-іса за мяне!..
М а ц і в а р'я т а. Ой, дзякуй табе, святы айцец, за выздараўленне сына! Ён жа адзіны ў нас, так было цяжко!..
А л ь я ш. Богаві дзякуй.
М а ц і в а р'я т а. Як табе з мужыком каня пакінем за гэто!..
Вар'ята выводзяць. Да прарока паўзе з сарамлівай усмешкай маладзіца ў расхлыстанай кофце.
А л ь я ш. Ну, а табе чаго?
Т э к л я. Адпусці мне, грэшнуй, віны!.. Закінь слоўцо перад Богам за распусніцу, божы чалавек, пашкадуй!
А л ь я ш (хапае яе за нос і водзіць). Прыперласа, шлюха, хвастом круціць і тут? Марш з маёй цэрквы! Няма табе дарогі да Госпада, праклятая ты ім!
Т э к л я (да распяцця). Госпадзі, не слухай яго!..
А л ь я ш. Ну, пачакай жа, сука!.. (Выбягае.)
Т э к л я (вые на каленях). Я нікуды адгэтуль не пайду-у! Чарвяком буду поўзаць, як сабака рукі-ногі яму лізаць, а за віны ачышчэнне склапачу-у!
X і м к а. Склапочаш, Тэклечка, не адступай, Бог літасцівы!
А л ь я ш (улятае з вяроўкай). Цыцкі свае выставіла і думае — купіла мяне?!. У горадзе цябе саўрацілі?
Т э к л я (бухае на калені). У Гродне! У грэх увялі, бы чатырмя коламі пераехалі!
А л ь я ш. Афіцэры?
Т э к л я. Жорж Дэлясі з Фолюша! (Нагінаецца да ступакоў прарока, водзіць галавой.) На-бі мя-не, свя-ты стар-ча, як пар-шы-ву са-ба-ку! На-бі, мне ляг-чэй бу-дзе!
А л ь я ш (не сваім голасам). І раздзявацца прымушалі, на стол танцаваць паднімалі?
Т э к л я. Было-о!
Н а т о ў п. Ах-х!..
А л ь я ш (з нездаровай цікаўнасцю). Пакажы пароду зара, як гэто было!
Уносяць стол, засцілаюць сурвэтай. Тэкля ўзбіраецца на яго.
А л ь я ш. Ну, ну, шлюха, паказвай! (Бярэ вяроўку ямчэй.)
Т э к л я. Грошы во сюды, на сурвэту клалі, а я во так па іх хадзіла, скідвала і гэтак танцавала... (Паказвае.) Жорж грошы сабе забіраў. (Зыркае з-пад ілба на прарока.)
А л ь я ш. Аднак — грашыла з ім?
Т э к л я (падае на стол, закрывае вочы, з надрывам). Ой, грашы-ыла!.. Ну, лупі, чаго стаіш?! Толькі не шкадуй, з усяе моцы, як гето ты ўме-еш, каб балело!
А л ь я ш (са свістам апускае на плечы маладзіцы лейцы). Гах!
Т э к л я (нецерпяліва, адымаючы ад вачэй рукі). Не чуго, мацней! (Са страшным крыкам.) Хлопчык у мяне нарадзіўсо!
А л ь я ш (лупцуе). Гах-х!
