Мамута акінуў паглядам скошаную дзялку — амаль палову ўчастка выкасіў. Заўтра ўранні паклепле касу і даб’е ўвесь бульбоўнік. Раса цяпер трымаецца позна, бо ўранні зямлю ахутвае сівою коўдраю густы туман. Ён ужо наважыўся ісці дамоў, як убачыў Юзю. У жоўтай кофце, чырвонай спадніцы яна ішла з вядром да студні. “Позняя мая кветка, — мільганула думка. — А чаму позняя? — запярэчыў сабе. — Мы пазнаёміліся так даўно.  Неўзабаве сорак гадоў нашаму грэшнаму каханню...”

— Пятрок! Можа, хопіць на сёння? Хадзі вячэраць, — гукнула Юзя. — Заўтра будзе дзень. Тады і дакосіш.

— Добра. Іду. Спаласнуся толькі.

Ён павесіў касу пад страхою лазні і патупаў па сцежцы між бярэзніку да ручая. А думкі паляцелі ў мінулае, у далёкі пасляваенны час.

Тады ён, дырэктар пачатковай школы, бацька чацвярых дзяцей, прыехаў на вучобу ў Мінск. О, як не хацела яго адпускаць Тацяна! Але ён шмат разоў ёй казаў: “Трэба скончыць універсітэт. А то прыедзе хлапчук з дыпломам...” Паступіў ва універсітэт, уладкаваўся на кватэру. І нечакана ў яго закахалася дачка гаспадыні, Юзя. Муж ейны загінуў на фронце, засталася Юзя ўдавою з малой дачушкай. Увечары, калі гаспадыні дома не было — яна працавала на швейнай фабрыцы ў другую змену, а Юзя ў першую, — Юзя хуценька ўкладвала малую, заходзіла ў пакойчык кватаранта: “Пеця, што ты ўсё марнееш над кніжкамі? Я сёння палучку атрымала. Купіла віна. Давай павячэраем...” Вячэралі, пілі віно. Кранулі яго Юзіны словы: “Не тое, што нажыцца. Нават наглядзецца на мужа не паспела. Пайшоў на вайну, як Мінск вызвалілі, і не вярнуўся... Загінуў у Нямеччыне”. А праз дзень Юзя казала: “Сёння ў кінатэатры фільм новы паказваюць. Узяла два білеты. Давай сходзім. Не пайду ж я адна гэткаю цемраю”. — “У мяне заўтра семінарскія заняткі. Могуць выклікаць. Буду стаяць, як пень”, — бараніўся Пятро. “Ай, Пеця, дарагі ты мой. Колькі ў цябе яшчэ будзе семінарскіх заняткаў!” І ён ішоў у кіно. А потым была прэм’ера ў Купалаўскім тэатры, у якім ён ніколі не быў раней. А пасля кіно, тэатра Юзя клікала яго ў свой пакой, пяшчотна абдымала. Скончылася тым, што аднойчы яна прызналася: “Пеця, дарагі мой, зацяжарыла я...” А тут прыйшоў ліст ад жонкі: захварэў Юрка, самы малодшы, пяцігадовы сын.

Кінуў Мамута вучобу, Мінск, пяшчотна-ласкавую Юзю і вярнуўся дамоў. Потым вучыўся завочна ў Магілёве. З Юзяй убачыўся, калі ягоны сын, малы Петрык, хадзіў у першы клас. У Мінску Мамута бываў  толькі па службовых справах, а такая нагода выпадала рэдка  Праўда, калі выйшаў на пенсію, а ў Мінску асела пасля замужжа дачка, пачаў ездзіць часцей . Тацяне.гэта не падабалася. Успыхвалі спрэчкі, з гадамі ў яе псаваўся характар. Пятрок і не ведаў, што некалі ёй трапіла Юзіна пісьмо. Тацяна балюча перажывала мужаву здраду, але выгляду не падавала, а той ліст схавала... Аднаго разу яны пасварыліся з-за нейкай драбязы, Тацяна абазвала яго кабялём і папікнула мінскай “блядзішчай”.

Апошнія гады Тацяну мучыла гіпертанія, усё часцей балела сэрца. І пачала яна хварэць яшчэ да Чарнобыля. А пасля таго, як Хатынічы засыпала радыенуклідамі і вяскоўцам дазволілі адсяляцца — за старыя пабудовы плацілі грошы, першымі пачалі выязджаць сем’і з малымі дзецьмі, а потым, як нітка за іголкай, за імі пацягнуліся і старыя. Думалі, ламалі галовы і Пятро з Тацянай: ехаць ці не ехаць. Дзеці клікалі і ў Мінск, і ў Магілёў. Перасяленне ў Мінск Тацяна адвяргала, бо там жыла Яна. На Магілёў была згодна, але дачка мела невялікую кватэру, дый горад, прапахлы хіміяй, пасля водару прыбяседскага лесу, іхняга бярэзніку, чыстай крынічнай вады нельга было назваць раем.

Старому Мамуту цяжка было кідаць сваю хату, перавозіць на новае месца пчол. Шкада было пакідаць і лазню, якую сам збудаваў, і любімы бярэзнік над ручаём. Ехаць у суседнюю Белую Гару, куды перасялілася большасць хатыньчан і пацягнулі з сабою ўсю радыяцыю, нават хлеўчукі перавезлі, Пятро лічыў непатрэбным. Тацяна таксама не рвалася пакідаць родную вёску, бо менавіта для яе Хатынічы былі радзімай ейных бацькоў і дзядоў. Дый здароўе Тацяны пагаршалася з кожным днём.

Неяк пасля чарговага сардэчнага прыступу Тацяна ціха сказала:

— Ну што, Петрачок мой любы... Чую, нядоўга мне хадзіць па етай зямлі. Аджыла сваё, адкрасавала. Зла на цябе не трымаю. Жылі мы дружна, ладна. Плакала я цішком, як пісьмо етай мінскай Юзі прачытала. А тады, бачу, дзяцей ты любіш, як і раней. І мяне не абіжаеш. Патроху супакоілася... Калі памру, мой табе савет: едзь у Мінск, да яе. Пэўна ж, яна маладзейшая.

Пятрок спрабаваў запярэчыць, але Тацяна не дала яму гаварыць:

— Ты пачакай, дай мне сказаць... Будзеш у Мінску, дык дзецям не давядзецца сюды шастаць у радыяцыю. Яны і  так яе наеліся. Штолета да нас прыязджаюць... А пчол, можа, там, пад Мінскам, будзеш трымаць. Пчолы — дзела нажыўное. Абы сам быў,  дык і яны будуць.

Тацяна з цяжкасцю варочала языком, задыхалася. Пётр Еўдакімавіч стаў перад ёй на калені, не з адчування сваёй віны, хоць і такое пачуццё было ў глыбіні душы. Ягоная душа была поўная любові, шкадавання і спагады да любімай жонкі, маці ягоных дзяцей.

— Па любові мы з табой сышліся. Дзяцей пагадавалі. Унукаў у нас багата. Я на цябе не крыўдую. І ты мне даруй, што апошнім часам... Ну, зрывалася я іншы раз, псавала табе нервы. Даруй, мой любы. Ты ў мяне быў адзіным мужчынам... — Тацяніны вочы былі поўныя слёз, голас дрыжэў, зрываўся, яна цяжка дыхала. — Дай, можа, валакардзіну...

Пятрок накапаў у шклянку зелля, Тацяна выпіла, сцішылася. Ён абняў яе, асцярожна пацалаваў. З ягоных вачэй пасыпаліся гарачыя слёзы.

А праз колькі дзён Тацяна пайшла з жыцця.

Больш як паўгода ён пражыў адзін. А на прадвесні прыехала Юзя, каб пераканаць яго, што трэба кідаць вёску, уцякаць з чарнобыльскай зоны.

— Пятро, даражэнькі, паедзем. Наш сын мае вялікую, трохпакаёвую кватэру. Дае нам асобны пакой. А як мы прапішамся, табе як чарнобыльцу могуць даць аднапакаёўку. Сын так сказаў. Ён падпалкоўнік ужо. Мо і палкоўнікам скора стане.  Будзем жыць  прыпяваючы...

Мамута асабліва не пярэчыў, але прыводзіў свае меркаванні:

— Ты ўсё правільна кажаш. Але не гатовы я. Помнік Тацяне трэба паставіць. Угодкі справіць. Пчолы на днях абляталіся. А там куды іх дзенем? Можа, да восені тут пажывём? Пабачыш, як у нас летам. Бульба расце чыстая. Мёд — таксама чысты. Ну, грыбы, ягады  нельга… А кіламетраў сем-восем прайсці, дым можна збіраць. Можа, занадта напалохалі радыяцыяй. Вунь у Саковічах трыццаць кюры з гакам. Удвая болей, чым у нас. А й там людзі жывуць. Прыязджаў адзін дзядок мёду купіць. І ведаеш, што ён сказаў? Усе яго аднагодкі, каторыя пераехалі, адсыпаліся. А ён жыве. Урэзаліся словы яго: старое дрэва не перасаджваюць.

Юзя моўчкі слухала, але праз дзень-два зноў пачынала гаворку пра пераезд:

— Паедзем, Пятро. І жонка табе раіла ўцякаць адсюль. Мудрая была жанчына. Ну, чаго ты ўпёрся? Пчол на сынавай дачы паставім. Прышле сын грузавік. Забяром усіх і перавязём.

— Да восені буду тут. А там — пабачым. А ты як хочаш. Чарнобыль — гэта надоўга.  Паспеем ад яго ўцячы. Між іншым, Тццяна захварэла да аварыі. Ну, да радыяцыі. А я цяпер добра сябе пачуваю. Я ж яшчэ не зломак? — гарэзліва пазіраў Мамута на Юзю.

— Ды не, мой дарагі. Ты яшчэ мужык — надзіва. Мусіць, пчолкі табе спрыяюць. Сілу даюць, — пяшчотна прыхіналася да яго Юзя, якая была прагная да любові, як і ў тыя пасляваенныя гады, калі пазнаёміліся. — Ты мой самы дарагі і самы салодкі, — шчыра прызнавалася яна. — У мяне былі два законныя мужыкі. З першым пражыла два месяцы. З другім — дваццаць гадоў. Ён разжэня. Першую сям’ю кінуў. Дзве дачкі былі. Спярша мы няблага жылі. А як пачаў выпіваць, то і кончылася наша любоў. А з табою я тут, як у раі. Не бачу я тых радыенуклідаў. Не адчуваю іх. І галава не баліць. І ў роце не сушыць. І спіцца пасля тваіх абдымкаў, як ніколі раней. А яшчэ ведаеш? Ну, маладым здаецца — усё яшчэ наперадзе. Цэлае жыццё. Нацешымся. А цяпер усё іначай успрымаецца. Невядома, што чакае заўтра.

— Цяпер — кожны раз, як апошні раз, — зарагатаў Мамута, абняў, пацалаваў Юзю.