– Жыў-быў аднойчы чалавек, спэцыялісты па сталі, даволі дурны, але разважлівы і з пачуцьцём уласнае годнасьці. Больш за ўсё на сьвеце яму падабалася тварыць, ствараць – але не абы-што, а толькі новае, дагэтуль нікім ня створанае – і пасьля шматлікіх расчараваньняў, калі ён пераконваўся, што ягоныя тварэньні даўно й многайчы пераўзыдзеныя, ён нарэшце ясна ўсьвядоміў свае сьціплыя магчымасьці. З аднаго боку наступалі вынаходнікі, якія ўжо даўно прыдумалі ўсё карыснае для чалавечага жыцьця – тостэры, батарэйкі, увільгатняльныя крэмы, сэквэнсары, аладкі з тварагом – але на гэтым не супакойваліся й працягвалі бурна нараджаць ідэі. Зь іншага боку насядалі мастакі, якія ў незьлічоных колькасьцях стваралі бескарыснае – адны займаліся прыгожым, іншыя спэцыялізаваліся на брыдкім – цэлыя тысячагодзьдзі карцінаў, скульптураў і дэкаратыўных пано. Каб напэўна пазьбегнуць перасячэньняў і з вынаходнікамі, і з мастакамі, і з разнастайнымі іхнымі помесямі, кшталту архітэктараў альбо дызайнэраў, чалавек пастанавіў займацца толькі такімі творамі, якія ня будуць прыносіць карысьці й ня будуць мець ані канцэпцыі, ані зыркага выгляду. Добра ўсё абдумаўшы і ўпэўніўшыся, што зараз ужо дакладна ён ня страціць часу дарма, чалавек закасаў рукавы і ўзяўся працаваць. Перш за ўсё ён прынёс дадому поўную торбу сталёвых габлюшак і пачаў разгладжваць іх і раскладваць радамі крыж-накрыж; заліў іх кіпенем і паставіў іржавець; праз тыдзень саскроб скрабалкай іржу, а самі габлюшкі стоўк молатам у парашок; узяў аркуш, намазаў клеем, выклаў на аркушы кругі з іржы й квадраты са сталёвага парашку і заклеіў зьверху поліэтыленам; прабіў у гэтым бутэрбродзе іголкай частыя дзірачкі, скруціў у трубку і абматаў ваўнянымі ніткамі. Атрымалася Тварэньне №1, трэніравальнае. Так і павялося: чалавек шчыраваў бяз стомы і прыкладна раз на тыдзень сканчаў новы твор. Праз паўгода ў яго скончылася месца ў шафе, праз год – на антрэсолях, празь пяць – у гаражы. Тады ён прыдумаў штогод на кастрычніцкія сьвяты зьбіраць усе тварэньні ды плюшчыць і прэсаваць іх у тонкія пласьціны, дзеля зручнасьці стасаваньня. Цяпер яму ўжо нічога не перашкаджала, і ён займаўся чыстай творчасьцю цэлых дваццаць пяць гадоў, пакуль не запоўніў пляскатымі творамі ўвесь гараж і не ўздыхнуў з палёгкай. Паглядзеў чалавек на свае мазалі ад стамескі й долата, паглядзеў на маршчыны ад няспыннага думаньня, і прыступіў да фінальнай фазы: разваліў роўныя стосы ў кучу, раскалоў тварэньні сякерай на кавалкі, раздрабніў кавалкі кусачкамі на трэскі, размалоў трэскі ў ручной кавамолцы на шэры пясочак. Набраў поўны кош пясочку і пайшоў у Нобэлеўскі камітэт – бо быў гэты чалавек не з сарамлівых. Разгледзеў Нобэлеўскі камітэт уважліва шэры пясочак ў мікраскоп, падзівіўся на небывала складаную структуру, рукатворную прытым, і прысудзіў чалавеку ганаровае званьне ды прыстойную прэмію – за ўпартую працу і вялікі ўнёсак.
Хоць гэтай гісторыяй я спадзяваўся пакрыўдзіць і Валіка, і Толіка адначасова, але яны чамусьці ня ўскоквалі, не сыходзілі і працягвалі сядзець. Я падняўся і абышоў фатэлі: усе мае брацікі спалі, прыадчыніўшы раты і падклаўшы пад галовы маленькія габэленавыя пухоўкі. Шклянкі былі дапітыя, цыгары акуратна пагашаныя ў попельніцах, гальштукі паслабленыя, і гэта азначала толькі адно – яны заснулі наўмысна, з мэтай абразіць мяне як апавядальніка.
AE. На адвароце партрэта. Пра туфлі
«Больш за ўсё на сьвеце я не люблю высокія жаноцкія туфлі з адтулінай на носе.
З гэтае адтуліны заўсёды выглядае пазногаць на крывым, згорбленым адзінцу. Гэты крывы палец ператварае жанчыну ў вычвару, і ўжо нішто ня ў сілах яе выратаваць.»
AF. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра пазнаньне
Калі Коліку споўнілася сорак тры гады, ён абвясьціў, што жадае спазнаць жанчыну. На нашае пытаньне, чаму ён не спазнаў яе раней, як усе прыстойныя людзі, Колік адказваў – чым даўжэйшае падрыхтаваньне, тым паўнавартасьнейшае пазнаньне. Мы не паказалі выгляду, але адразу адчулі, якія мы дурні. Мы надзелі палітоны й пайшлі па вуліцы, разглядаючы кабет. Самі мы даўно спазналі па жанчыне, а Хуліё нават і не адну, і нам было сумна, але брат ёсьць брат. Нягледзячы на доўгае падрыхтаваньне, Колік відавочна ня ведаў, чаго хацеў, і мы дапамагалі яму абіраць. Вунь тую? Ці можа вунь тую? Нарэшце Коліку спадабалася адна ў кофтачцы, і мы павялі яе дамоў. Яна была крыху дзіўная – села на канапу, трымаючы сумачку на каленях, і моўчкі азіралася. Каб не бянтэжыць Коліка, мы нацягнулі лёску й завесілі канапу прасьціною, з узорам з рыбак і прадоўжнага багавіньня, а самі ўладкаваліся ў фатэлях ля вакна, упёршыся нагамі ў батарэю. Колік ціха варушыўся з жанчынай, батарэя грэла, мама ўнізе слухала радыё й рыпала дзьверцамі духоўкі. Хутка пачуўся ўздых, і мы зразумелі, што Колік ужо спазнаў жанчыну. Жанчына выпіла шклянку вады і пайшла, а мы спусьціліся да мамы. Па радыё давалі «Пікавую даму», мы вячэралі кукурузных хлебам. «Ты ж не расчараваны?» – спыталі мы Коліка напаўголасу. «Не-не, што вы», – адказваў ён, але надта хутка, і ў нас засталіся сумневы. Неўзабаве вярнуўся з працы тата, прынёс кветкі і каньяк, і мама шапнула яму пра сёньняшнюю падзею. «Прааўда?!» – радасна правуркатаў тата. У такія хвіліны ён станавіўся зусім малады: роўныя зубы, сінія вочы, залацістыя валасы. Абняўшы нас усіх па чарзе, ён прамовіў урачысты тост у хвалу пазнаньню, і яны з мамай паднесьлі Коліку падарунак – набор пухнатых зялёных ручнікоў. Было радасна назіраць, як ён, зазьзяўшы, расчулена дзякаваў бацькам і, пажадаўшы адразу ж выпрабаваць ручнікі, мыліў у ракавіне галаву. «Пазнаньне, пазнаньне», – сьпявала вада, струменілася белая пена, пераліваліся цягліцы пад вільготнай скурай перадплеччаў, і не было ў цэлым сьвеце нікога шчасьлівейшага за нас.
B0. Зь ліста Толіка. Пра бессаромнае апярэджваньне
<...> Паверх, на якім я тут працую – калідор зь дзьвярыма па абодва бакі. У тупіку калідора – вялікае вакно з выглядам і прыбіральні, адна жаночая і адна мужчынская. Мае дзьверы – самыя блізкія да тупіку. І калі я выходжу ў бок прыбіральні, дык лаўлю на сабе погляды тых, хто вандруе здалёк – зь сярэдзіны калідора ці нават з самага пачатку. У вачах гэтых людзей – глухая роспач, бо цяпер яны вымушаныя чакаць, пакуль я ўдосталь накарыстуюся ўнітазам, бачком і рукамыйнікам. Як несправядліва – яны выйшлі раней, а я бессаромна іх апярэджваю. Некаторыя зь іх, больш эмацыйныя, з прыкрасьцю махаюць рукамі, сардэчна сплёўваць і вяртаюцца назад – зь мілым ліхам. Але мне таксама несалодка – заўсёды выглядаць ліхадзеем. Часам, у асабліва сарамлівыя дні, я спыняюся і ўсіх прапускаю – раблю выгляд, што выйшаў проста пастаяць.
Як вы там, братцы? <...>
B1. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра непакой
У час, калі нам з брацікамі споўнілася па сорак пяць гадоў, мы адчувалі сябе цудоўна: яшчэ поўныя сілаў, але ўжо дасьведчаныя, на што іх выдаткоўваць, яшчэ здольныя марыць, але ўжо вопытныя. Так нам здавалася. Нам вельмі падабалася жыць! Але мы чулі тут нейкі падвох і ніяк не маглі вызваліцца ад непакою. І вось, калі бацькі зладзілі нам урачыстае сьвята ў Макдоне, арандаваўшы там адмысловы закутак на дзьве гадзіны і накупляўшы гару смажанай бульбы й марозіва, мы запыталіся ў таты прама: што з намі будзе далей? Не сьпяшаючыся адказваць, тата ўважліва і зь веданьнем справы разгледзеў па чарзе кожнага з нас: адцягваў мочкі і заглядаў у вушы, адцягваў вусны і заглядаў у зубы, адцягваў павекі і зазіраў у вочы. Здаволены аглядам, тата жартаўліва пагразіў пальцам і прадказаў, што ўсе мы празь некаторы час ператворымся ў гнюсных старэчаў. Але гэта нічога, дадаў ён, гэта ня страшна, у гэтым ёсьць нават асаблівая прыемнасьць! А потым, сказаў тата, вы ператворыцеся ў белыя воблачкі і паляціце на неба; такім чынам, непакоіцца зусім няма пра што.
