Выслухаўшы Сяргейку, Лявон Кончык усміхнуўся:

– Ліса. Ліса ўсё ж гэтая Аксіння. Але добра тое, што добра канчаецца.

З ім пагадзіліся, вядома ж, і хлапчукі.

І пашыбавалі на ўрок.

18. АВАДЗЕНЬ – КОНЬ ПАСЛУХМЯНЫ

– Дык што, гэты карапуз павязе мяхі? – з недаверам паглядзеў спярша на Юраську, а потым на дзеда Нупрэя паліцай Вітух.

– Гэты, гэты, – кашлянуў млынар у кулак. – А каго яшчэ ты тут знойдзеш? Бабу якую адправіш ці Платона? То няхай хлапец скокне, заадно ў Журавічах цукерак купіць у краме, пасмокча. Я грошай яму даў. Справішся, Юрка?

Юраська ўжо сядзеў на мяхах, трымаў у руках лейцы і ў першую ж хвіліну гатовы быў загадаць Авадню: «Ну, дружок, паехалі!», а калі хітравата глянуў на яго млынар, ён падміргнуў дзеду Нупрэю, а той – яму: парадак!

– Ды глядзі ж у мяне! – прыгразіў пальцам паліцай і змерыў хлапчука строгім позіркам. – Не абы- што вязеш, а хлеб. Галаву адкручу. Як сланечнік. – Ён пазначыў нешта ў сваім замусо-леным блакноціку, запіхнуў яго ў кішэню. – Там наляцяць на мяхі , разгрузяць. Хапае рабочых на пякарні. Гэта адвезці няма каму. Сам жа я не павязу. І салдата нямецкага не застаўлю: не яго клопат. Ну, давай, давай. Абы дабраўся каб добра. А калі вернешся, адразу знойдзеш мяне і даложыш па ўсёй форме: так і так, заданне выканана. Мне рэзультат важны. Зразумеў?

Замест Юраські адказаў дзед Нупрэй:

– Будзе табе і рэзультат. За гэта не хвалюйся. Ну што ж, няхай едзе. Ранне раннем, а там, чаго не ўбачыш, і вечар нахопіцца. Дні цяпер кароткія – што твая папяроска нямецкая, Вітух: два разы шморгнуў – і пальцы пячэ, трымаць няможна.

– Ета праўда, гарыць дужа, – пагадзіўся Вітух. – Пачкі на дзень не хапае.

– Работа ў цябе нервовая, відаць? – крадком зірнуў на паліцая стары. – Недарэмна ж кажуць, што табака нервы ўмацоўвае быццам. То і курыш багата.

Вітух нічога не адказаў, а толькі махнуў на Юраську рукой:

– Едзь, чаго стаіш?!

Авадзень напяўся, сані скрануліся з месца і заслізгалі палазамі па хрусткім снезе. Хоць свістаў сухі вецер, азвярэла і дзіка, востра хвастаў па твары холадам, Юраську было цёпла. Дзед Нупрэй пастараўся: уцяпліў яго ўсім, чым толькі мог. І на ўсялякі выпадак паклаў побач старэнькі кажух: а раптам спатрэбіцца? Пра холад яму ўвогуле не думалася – ён уяўляў, як сустрэнецца з партыза-намі, тыя перакладуць мяхі на свае санкі, а там – на варожай хлебапякарні – няхай чакаюць з мора надвор’я. Дачакаюцца! Не бачыць ім нашага хлеба! «А што ж будзе тады Вітуху? Камендант, мусіць, зачыніць яго ў картэр, у клець цёткі Вавіліхі – і загадае: «Карміць нягодніка адной саломай! Ды яшчэ леташняй! Калі не выканаў заданне! Ты на хлапца не ківай – служыш фюрэру сам, а не ён. Зразумела табе, ёлуп?» – радасна думалася хлапчуку.

Што чакае яго самога – пра гэта Юраська не думаў...

... Да ветрака, як толькі пацёгся адтуль паліцай, адразу ж прыбеглі Паўлік з Сяргейкам. Пра гэтую аперацыю яны ведалі, нават спярша самі прасіліся ў напарнікі да Юраські. Аднак дзед Нупрэй ім усё растлумачыў як след, і яны пагадзіліся, што ўсім нельга ехаць: калі і рызыкаваць, то аднаму, і тым больш Юраську – ён без рукі, і немцы пашкадуюць, калі і разгадаюць махінацыю з мукой.

Пазней падышоў і Лявон Кончык.

– Як там, цікава мне, Юрка? – парушыў нарэшце гнятлівае маўчанне дзед Нупрэй, твар яго зрабіўся сумным. Было б чаму весяліцца. Чакай, гадай, думай... А гэта нялёгкая справа, атрымліваецца.

– Не павінны б Юрку чапаць, – уздыхнуў Лявон Кончык. – Нацярпеўся ён і так, хіба ж не відаць. Рукаў у хлапца пусты.

– І мне, кум, так думаецца...

Паўлік таксама прамовіў з сумам:

– Пасадзяць у клець.

– Калі яго, крый Божа, і сапраўды ў тую у клець Вавіліхі запруць, то мы яго адтуль павінны вызваліць – кроў з носу! – дзед Нупрэй быў надзвычай сур’ёзны. – Іначай грош нам цана тады. Хоць і немцы ж каравуляць тую клець. Аднак нешта прыдумаем. Да ўсяго рыхтавацца трэба.

– А мы таго немца... ух! – Паўлік сціснуў кулачкі, нешта хацеў сказаць такое грознае пра нямецкага вартавога, аднак не ведаў – што.

Яго, праўда, і так зразумелі, на што млынар, усміхнуўшыся праз сілу, запярэчыў:

– Іш вы, жэўжыкі! Грозныя, гляджу, ажно некуды. А са мной вы справіцеся, не кажучы пра немца? Бярыце мяне, што хочаце рабіце. А я буду супраціўляцца. Ці адолееце? – Ён глядзеў на хлапчукоў, якія ўмомант паніклі, пацішэлі. – Так што, мальцы, не трэба харахорыцца дарэмна. Але за жаданне надаваць немцу кухталёў хвалю. У мяне таксама іншы раз рукі свярбяць, хлусіць не буду. Аднак нам лепш за ўсё верыць застаецца, што ўсё з Юркам скончыца добра. На ўсялякі выпадак не разыходзьцеся, можа і на самой справе выручаць яго давядзецца.

Лявон Кончык, які да гэтага маўчаў, пагадзіўся, што разыходзіцца не трэба:

– А там што Бог дасць.

... Авадзень нырнуў у лясок. Тут было зацішней, дарога менш замецена снегам, чым у полі, толькі ў вершалінах дрэў шалёна гуў вецер і наганяў трывогу і сум.

Юраська развязаў матузкі на аблавушцы, бо не будзе ж ён паказвацца партызанам у такім выглядзе. Яшчэ не палічаць за дарослага, а яму надта ж хацелася хоць на адну галаву быць вышэй, чым ёсць. Ды і так, з развязанымі матузкамі, лепш чуваць, што робіцца навакол. А то яшчэ, чаго добрага, і размінешся. Толькі як гэта размінешся з партызанамі, калі яны самі, пэўна ж, ужо чакаюць хлеб, выглядваюць, канешне ж, раз-пораз з-за дрэў на дарогу: ці не едзе?

Вунь і масток. Вусцішна. Нікога не бачна. Толькі па-ранейшаму гудзе ў соснах і ялінах вецер, скуголіць.

«Можа не перадаў ім дзядзька Іван, – пачаў хвалявацца ўсё больш і больш Юраська. – Мо не дабраўся да атрада, на якую-небудзь засаду напароўся? Ці мала ж іх, бобікаў, развялося?»

З Іванам Даўгалыгім Юраська пазнаёміўся асабіста два дні назад, ён прыходзіў у Жавіннік, там і сустракаліся. Дзед Нупрэй звазіў яго тады на сустрэчу з ім, прадставіў, як і належыць:

– Гэта наш сувязны Юрка Ганчарок!

Партызан моцна паціснуў руку яму, сказаў:

– Рады пазнаёміцца. Хоць цябе, браток, я ведаў. Па тваіх добрых справах. Перадавай прывітанне і сябрам. Вы ў камандзіравым спісу ёсць. Сам бачыў.

Яму тады хацелася выцягнуцца перад дзядзькам Іванам навыцяжку. Але ён пасаромеўся – як сядзеў на зэдліку, так і працягваў. Хоць і трэба, відаць, было. А сам думаў: «Няўжо ён праўду кажа? Няўжо не хлусіць? Нават у спісах камандзіра, самога Касцючэнкі, мы ёсць, значыць? Што цяпер бобік Вітух скажа!»

Авадзень портска мясіў капытамі мяккі снег, ступіў ужо і на масток, хоць цяпер, узімку, яго не адразу ўбачыш: замяло снегам. Але ж Юраська добра ведаў, дзе ён, гэты непрыкметны масток, лясны, нізенькі, без балясаў. Хлапчук неаднойчы сядзеў на ім, звесіўшы ногі, і назіраў, як грэліся на сонейку рыбкі-маляўкі. Цераз яго ён ехаў апошні раз з татам у той нядзельны дзень, калі пачалася вайна.

Дзе ж партызаны? Чаму не відаць? І што тады рабіць з хлебам? Не везці ж яго на пякарню! Куды заўгодна, толькі не туды!

Юраська нацягнуў лейцы, конь паслухмяна стаў. І раптам:

– К-хе, к-хе!

З лесу выйшаў дзядзька Іван. Нарэшце!

– Здарова, Юрка! – павітаўся ён. – Не замёрз?

– Не, мяне так апрануў дзед Нупрэй, што пара ідзе!

– Ну, ну, не жартуй з марозам. Пар ідзе. Хлопцы, выходзьце! Юрка з хлебам прыехаў!

– Ды бачым, бачым...

Да Юраські і Івана Даўгалыгага падышлі яшчэ два партызаны, зусім маладыя хлопцы, і адзін з іх узяў Авадня за вуздэчка і павёў у гушчар.

– Прадзярэмся, не такія перашкоды бралі! – весела баіў партызан, які вёў каня. – Нэ-э!

А дзядзька Іван распытваў пра дзеда Нупрэя, хваліў яго за смеласць і кемлівасць:

– Малайчына гэты дзед. Усім дзядам дзед.

Мяхі перакінулі хлопцы-партызаны на двое санак.

– Дарог няма, прабіваемся па цаліку, – гаварыў дзядзька Іван. – Таму два кані запрэглі. Аднаго можна замардаваць. Няблізкі свет. І добра, што сняжок пайшоў – няхай ён нашы сляды замятае.