— Сіні васілёк. Вы, мусіць, і не ведаеце, што гэтая прыгожая кветка — каштоўная лекавая сыравіна, яна ўваходзіць у склад мікстуры Здрэнка, выкарыстоўваецца як лекавы сродак пры захворванні страўніка. Альбо вунь валяр'ян. Чулі, канечне, што валяр'янка прыходзіць на выручку тым, хто скардзіцца на частае сэрцабіццё, неўроз сардэчна-сасудзістай сістэмы. Давайце хворым паможам.

Слухаюць людзі Галіну Іванаўну, і хоць век пражылі, але прызнаюцца, што не ўсё яшчэ ведаюць пра травы, кару дрэў, пупышкі з іх. Аказ- ваецца, што расліна, якая ледзьве вунь не пад самым плотам расце сабе бесклапотна, пустазеллем лічыцца, а ёй цаны няма. Дзівачэнка рас- казвае, якую расліну калі і як збіраць трэба, каб яна не губляла сваіх уласцівасцей, а сама думае: «На нейкі гадзіннік у кожнай газеце рэкла- му прачытаеш: колькі каштуе, у які бок стрэлкі рухаюцца. А чаму ж так падрабязна не інфармаваць людзей аб нашай рабоце? Наспеў час збіраць кветкі і плады глогу, скажам, то і падказаць ім трэба. Хіба ж у хатніх клопатах угледзіш-упільнуеш той глог. Значная большасць насельніцтва ўвогуле не ведае, што збіраць, як, калі. Вось і растлумачваць людзям трэба, мабілізоўваць іх. Няхай з дзесяці адзін чалавек адгукнецца, і тое добра. Колькі стане тады ў нас памагатых!»

Думкі, думкі... Не адна, мусіць, Галіна Іванаўна Дзівачэнка згодна, што лясны цэх працуе сёнпя крыху адасоблена ад насельніцтва. Хто ведае пра яго клопаты і турботы? Толькі там і ажывае работа, пазначаецца плён, дзе пройдзе такая вось рупная жанчына, як таваразнавец з Рагачова. Ну, аб'едзе яна пяць, няхай і пятнаццаць вёсак, а як данесці, якімі сродкамі да людзей іншых населеных пунктаў яе слова?

— Выпускаецца ў нас літаратура, нельга сказаць, што не,— гаворыць Тамара Шамяткова.— Распаўсюдзіць яе па ўсіх населеных пунктах, нават па школах, мы не можам. Ды і дзе ўпэўненасць, што той дапаможнік не ляжа паверх стосіка кніжак у той жа настаўніцкай? Шырэй, думаецца, трэба прапагандаваць справы нарыхтоўшчыкаў на старонках газет, па радыё, тэлебачанні. Трэба вучыць людзей — як збіраць. Ад гэтага будзе толькі карысць.

Шамяткова задумалася, а потым выцягнула з папкі паперку, працягнула мне:

— Вось... Пісьмо ў навукова-даследчы інстытут Цэнтрасаюза. Думаеце, не турбуем іх? Просім: патрэбна нарыхтоўшчыкам спецмашына, нечым падобная на агітку. 3 мікрафонам, крытая. Прыехаў у тую ці іншую вёску, абвясціў, хто мы такія, з чым завіталі. Зручна. Няхай бы была ў гэтай машыне і секцыя аўталаўкі, дзе маглі б нашы працаўнікі трымаць тавары, каб на месцы і разлічвацца.

Што ж, у такой машыне і сапраўды наснела неабходнасць. Аднак Харкаў, дзе размешчаны навукова-даследчы інстытут, пакуль маўчыць. I ці скажа ён станоўчае слова? Павінен, бо каму ж, як не галіноваму інстытуту, праяўляць зацікаўленасць да вырашэння праблем, якія на- раджае жыццё ў самай сваёй гушчыні? Не хапае рабочых рук. А план ёсць план: яго выконваць трэба, а не на лічбу дзівіцца. Прынамсі, і лічба немаленькая — 895 тон салёна-марынаваных грыбоў аблспажыўсаюз павінен здаць дзяржаве і 18 тон — сухіх. 3 сухімі грыбамі справы крыху лепшыя: да планавага задання не хапае ўсяго пяць тон, а як сведчыць вопыт, то паступаюць ад насельніцтва яны на працягу ўсёй восені. А салёна-марынаваныя? Тут на заўтрашні дзень спадзявацца не трэба.

...Восеньскае надвор'е асабліва капрызнае, з характарам. Толькі свяціла сонца, хоць і слабавата, а ўсё ж сагравала зямлю сваімі праменнямі, і раптам наплылі на лес аблачыны, адгарадзілі вяршаліны дрэў ад сонца, нізка прайшліся пад імі кудысьці на поўдзень. Лёгкі ветрык устрывожыў лісце, яно зашапацела, разгаманілася. Адразу пацямнела ў лесе, зрабілася сумна, журботна. Быў пасляабедзенны час, а здавалася, што збіраецца на вечар. Ды, мусіць, чаго не ўбачыш, як падкрадзецца шэры змрок, уладарна ступіць на зямлю. Усё ж кароткія цяпер дні. Толькі прыехалі ў лес, а пара збірацца назад, каб не запазніцца, хоць прыцемкам дачакацца цеплавоза. Грыбоў я сабраў поўнае вядзерца, хаця за іншым прыехаў у лес пад Церуху. Карцела сваімі вачамі ўбачыць, як расце бяссмертнік, ці ёсць чабор, што трымае на сваім голлі-руках прыгажуня-рабіна... У аблспажыўсаюзе заклапочаны, і не без падстаў, што пахваліцца лес у гэтым годзе той дзікарастучай прадукцыяй не зможа. «I бяссмертнік, і ча- бор выгаралі сёлета»,— казалі нам. А рабіна радавала вока. Толькі не дакранайся да дрэва — заляпаюць па траве чырвоныя ягады, усеюць імі палянку. Рана пачала асыпацца рабіна. Паспела хутка, як не кожны год.

Давайце будзем смялей называць лес цэхам. I няхай будуць у ім свае тэхнолагі. Тэхнолагі не па вырошчванні прадукцыі —прырода ад- мыслова, па-гаспадарску клапоціцца аб гэтым сама, за што тысячу разоў варта сказаць ёй дзякуй, а тэхнолагі па ўмелым выкарыстанні гатовай прадукцыі, але пакуль што не сабранай.

Тамара Шамяткова заўважыла, што гамяльчанін Іван Ігнатавіч Сячко змайстраваў несамавітае, але каштоўнае прыстасаване для збору рабіны, якое было ўхвалена на нарадзе нарыхтоўшчыкаў. А калі б не дадумаўся да таго прыстасавання такі чалавек-непаседа, як пенсіянер Сячко, то хто б пачаў ламаць галаву, як лепш за ўсё зняць з дрэва чырвоныя рабінавыя гронкі?

Лясны цэх... Якія ж усё-такі людзі працуюць у ім? Якімі шляхамі-каляінамі прыходзяць яны да свайго прызвання?

...У хаце Галонскіх заўсёды ўтульна, светла, чыста, хоць, здавалася б, калі ёй, Марыі Антонаўне, сачыць за тым парадкам. Не зачыняюцца, колькі помняць вяскоўцы, дзверы ў гэтых шчырых гаспадароў. Хто грыбы нясе, хто ягады. Ледзь пераступяць парог: «Прымай, Антонаўна, грыбочкі. Глянь, якія ладныя. Шкада здаваць: так і дзівіўся б. Вачэй не адарваць». Пра журавіны скажуць больш стрымана: «На ўзбалотку бы нехта са жмені сыпануў». Ёсць, ёсць ягада. Даецца толькі яна не надта лёгка. Ведама ж, нехта пра яе і загадку прыдумаў — маленькая, чырвоненькая, а моц вялікую мае — чалавека да зямлі нахіляцца вымушае. Правільная загадка.

Марыя Антонаўна прымае ў сваіх землякоў грыбы і ягады, дзякуе.

...Галонская рыхтавалася сустракаць гасцей. Хведар, мужык яе, быў на працы ў калгасе «Чырвоная Дуброва», а яна корпалася патроху ў хаціне: дзеці абяцаліся прыехаць, трэба прыбрацца.

Успамінаюць старэйшыя прыгожых і дужых дзяцей Галонскіх, якімі тыя ў маленстве былі. Спрытныя, увішныя, бы птахі. Хто раней іх, бы- вала, за першым грыбам роснай ранічкай у лес паспее? Прыпамінаюць аднавяскоўцы, а самі ў бок Марыі Антонаўны ківаюць: яна, маці, прывучыла дзяцей да лесу.

Ужо вось тры дзесяцігоддзі гэтая жанчына загадвае ў Сярэдніх Печах, звычайнай палескай вёсцы ў Лельчыцкім раёне, грыбаварным пунктам. Наўрад хто з яе паплечнікаў можа пахваліцца такім працоўным стажам.

На адным тыдні сабраліся дзеці. Весялосць у доме, смех, гоман, нібы ў тыя часіны, як малымі былі яны. Сядзелі за сталом, аб чым толькі не размаўлялі, а Марыя Антонаўна слухала родныя галасы, не ўтрымалася, сказала:

— Грыбочкі пайшлі, дзеткі. Заўтра трэба ў лес наведацца. Паможаце мне? Калі ж час гарачы на сяле: і касіць наспела па другім заходзе, і гароды не адпускаюць людзей.

— Дай, Марыя, адпачыць хоць дзецям,— заступіўся было Хведар.— Гасцяваць прыехалі, а ты ім кошыкі ды вёдры ў рукі...

— Чаму ж, тата, у грыбы абавязкова пойдзем,— падаў голас Міколка.— Лепшага адпачынку і прыдумаць нельга. Пойдзем, пойдзем, мама.

— Так яна і дасць адпачыць,— зноўку азваўся бацька.— Яна любога захамутае. Нафтавікоў і тых да рук прыбрала. Нечага, кажа, сядзець тарчма ў лесе, камароў карміць. Пакуль вашы тыя трубы падвязуць, бярыце кошыкі ды грыбы збірайце.

— А хіба не так? — зіркнула на Хведара гаспадыня.— Правільна зрабіла. Сядзяць людзі дзень, другі, усё чакаюць і чакаюць машыну, калі ж за гэты час можна было паўтоны грыбоў сабраць. Не лапатай таксама грошы грабуць. Спатрэбіцца капейка. I канчаюць работку сваю раненька, ёсць калі па лесе патупаць.

Цудоўная жанчына Марыя Антонаўна, непаседлівая, неўгамонная. I хоць лічыцца яна грыбаварам-нарыхтоўшчыкам, аднак зайдзіце ў яе хату, надзівіцеся, чым яна займаецца. Нават грушы сушыць. Арганізавала і іх прыёмку.