— Нядаўна пасадзілі, а бач, як выцягнуўся. I дзе расце? На пяску. Ведама, сасна. А пуставаў лапік. Іх каб усе такія лапікі да рук прыбраў, то карысць вялікая была б, і казаць не трэба. Драўніна драўнінай, але ж і грыбы растуць, ягады. Ледзьве не ў самай вёсцы. Курорт.

Дзядзька Васіль звесіў нагу праз драбіну, тая дастае ледзь не да самай зямлі. Падганяе каня, колы пачынаюць круціцца шпарчэй. Рослы дзядзька Васіль, хударлявы, прыгожы смуглявы твар кранулі маршчынкі. Калі было, здаецца, як прывёз з другога боку Беларусі сабе маладую прыгожую жонку — аблюбаваў яе, дзе служыў,— а ўжо дзедам стаў. Лятуць гады. Непрыкметна, неяк спадцішка, а варта азірнуцца — і дзіву даешся: ці даўно.... Ці даўно і ён, Васіль Трафімавіч Тарасаў, пагадзіўся пайсці працаваць у лясніцтва, а колькі снягоў сплыло вясновымі дзянькамі з лясных палянак, на якіх знаёма сёння яму кожнае дрэва. Ды я, прызнацца шчыра, увесь час і помню яго толькі ў форме лесніка. А вось ці ёсць у дзядзькі Васіля стрэльба — сказаць по бяруся. Мусіць, няма. Не раз бачыў, як накіроўваўся ён на свой участак з бензапілой, старэнькай, даўно адслужыўшай свой век сумкай, у якую сам ці жонка Каця клала што-небудзь перахапіць, сядаў на калёсы, ціха загадваў паслухмянаму коніку, і той вёз яго на працу. Лес — яго рабочае месца. Як спяшаюцца гараджане ў цэхі да станкоў, так і ён у лес, да дрэў. Наперадзе бег ганчак, быццам паказваючы каню дарогу ў цудоўны свет жывога хараства роднай зямлі.

Разважлівы, удумлівы, нехапатлівы дзядзька Васіль. Ёсць у яго характары нейкая стрыманасць. I калі можна было б зрабіць такое па- раўнапне, то я параўнаў бы яго характар з маўклівасцю і ўдумлівасцю бору, з яго прыветнасцю, хараством.

— Хварэе лес,— заклапочана прамовіў ляснік, шлёгнуў спакваля лейцамі.— Уелася хвароба, спасу няма. Раяць бярозкі паміж соснаў ды ялін саджаць. А што дасць — накуль ранавата казаць. Пра грыб, што «каранёвай губкай» называецца, не чуў? То вось ён дрэвам жыцця не дае. У ёлак паражае цэнтральную частку, а ў соснаў — карані. Чытаў у газеце, быццам у Мінску вучоныя пачалі шукаць сродкі барацьбы з гэтай хваробай. Трэба, а як жа! Не задумваемся, якую шкоду прынясе той грыб. Стаіць лес, расце, і хто з людзей можа падумаць, што ён хварэе? Не чалавек жа. А хварэе. Жывое таму што. А колькі кветак карысных, лекавых можа прапасці. Толькі, калі праўду сказаць, хто іх збірае, тыя кветкі? Ціха ў лесе. Грыбнікі яшчэ ходзяць, стрэць можна.

Дзень стаяў цёплы, сонечны, быў канец бабінага лета, тонкія ніткі павуціння не плавалі ўжо ў густым паветры, а толькі дзе-нідзе бачыліся ўзорчатымі сетачкамі ў лясных закутках. Уехалі ва ўладанні дзядзькі Васіля мы з боку ракі Гутлянкі, за якой ужо пачынаецца Быхаўскі раён, пачынаецца суседняя з Гомельскай Магілёўская вобласць, і яна глядзела на нас густым маляўнічым лясным узгоркам.

— I там, у Плоскім, ціха,— паказаў ляснік вачамі за раку.— Ездзіў, цікавіўся надоечы. Грыбніка стрэў, з Іскані. Разгаварыліся. Знаёмы аказаўся чалавек: ён нашу, гутленскую, маладзіцу браў. Не, кажа, ціха, лекавых траў ніхто не збірае. Праўда, даплыла да вёскі чутка, бытта сушаніцу ў Быхаве прымаюць. То накінуліся людзі былі, ношкамі вазілі. Здаюць нарыхтоўчай канторы, а самі не вераць: хіба жа за такую траву шчэ вось і грошы плацяць? А плацяць, ды і някепска. Адна жанчына на пяцьсот рублёў здала. Пахвалілася яна землякам, хто-ніхто таксама пачаў збіраць. У жніўні сушаніца ёсць, няма чаго казаць. Аказалася, што яе на цукровых бураках — касу закладвай. Дык той-сёй не траву, а бурачкі калгасныя пад ніз уціскаць пачаў. А старшыыня там — жанчына строгая, прачула аб такіх зборшчыках, ды і вета наклала: каго ўбачу, бытта сказала, на цукровых бураках, то не менш як на пяцьдзесят рублёў аштрафую. I зразумець яе, Марыю Барысаўну, можна, бо калгаснага кіраўніка куды больш хвалююць буракі і жыта, чым лекавыя травы. Кожнаму — сваё.— Ляснік усміхнуўся, хітануў галавой.— А што з сябе тая сушаніца ўяўляе? Мала хто і ведае. Можа, яна кожнаму чалавеку штодня на вочы трапляе, а ён абмінае яе, топча? Ды так і ёсць. Ісканскі грыбнік і казаў жа: кінуліся людзі да Марусі, каб паказала ім, якая з сябе хоць тая трава, што за яе шчэ і грошы плацяць...

Дзядзька Васіль спыніў каня на добрым травяным лапіку, зняў з калёс бензапілу, праверыў, ці не капрызнічае, і тая застракатала, парушыла лясную цішу.

— Выбракоўку трэба зрабіць,— сказаў.— Густа расце сасна. Адно дрэва другому цягнуцца ўгору замінае. Хворыя дрэвы трэба зразаць. Мо тады менш тая хвароба будзе распаўзацца?

Ён схаваўся з пілой у гушчары, а я хадзіў з кошыкам недзе непадалёк, бо піла, колькі я збіраў познія сёлетнія грыбы, гудзела побач, нібы лётаў за маёй спіной рой сляпнёў.

Грыбоў было багата. Збіралася лёгка. Асабліва лезлі на вочы маслякі, шэнціла на ваўнянкі, рыжыкі, зрэдку трапляліся баравікі, абабкі, падасінавікі.

У Гомель вяртаўся вечарам. Разам з грыбамі вёз з лесу свайго дзяцінства нямала ўражанняў, думак, якія прывялі мяне потым у аблспажыўсаюз. Захацелася падзяліцца імі з Тамарай Міхайлаўнай Шамятковай, начальнікам аддзела закупак і збыту дзікарастучай прадукцыі і лекавай тэхнічнай сыравіны. Хацелася ведаць, як жыве, працуе сёння лясны цэх не толькі ў Рагачоўскім раёне, але і ва ўсёй вобласці.

— Сапраўды,— сказала Шамяткова,— ціха пакуль у тым лесе, пра які кажаце. Рагачоўшчына не значыцца ў нашых спісах як перспектыўны раён па збору лясных дарункаў. Выручае Палессе. Шчодры гэты край, ды і людзі там рупныя.

Зноў успомніўся дзядзька Васіль.

— Бульбу мы ў зямлі не пакідаем, не,— заклапочана казаў ён.— А вось грыб... Каб яму хоць частку той увагі, што надаём мы «другому хлебу», то зімой нам бы гараджанін вялікае дзякуй сказаў. Расце ж грыб, ніякіх клопатаў, турбот па доглядзе за ім не патрабуе, а распараджацца мы гэтым багаццем пакуль не ўмеем. Рукі не даходзяць. Хіба ж не так? А што такое грыб, асабліва ўзімку,— кожны ведае.

Рагачоўшчына, канечне, не Палессе, але ж гэты куток не можа скардзіцца на адсутнасць умоў для нарыхтоўкі грыбоў. Ёсць дзе расці ба- равікам і апенькам, смаржкам і маслякам. Толькі іх, тыя ўмовы, ствараць трэба. Не сказаць, каб не браліся тут грыбавары за справу. Браліся... Летась вырашылі варыць чорны грузд, аднак на месцы попыту ён не меў. Для сябе жыхары раёна назапасілі ўдосталь лясных дарункаў. А недзе ж прагнуць людзі купіць у магазіне і той жа чорны грузд, багаты каштоўнымі вітамінамі, смачны і карысны, ды не могуць: сёння нарых- тоўка ў раёне вядзецца такімі чарапашымі тэмпамі, што чыгунка не можа нават выдзеліць нарыхтоўчай канторы вагон, бо яго няма чым напаўняць, а парожні каму выгадна цягнуць за сотні кіламетраў? Вядома ж, чыгуначнікі на такое сваё «дабро» не дадуць. I хто іх будзе вінаваціць у гэтым?

Калі з нарыхтоўкай грыбоў справы ў самым паўночным раёне вобласці абстаяць яшчэ, скажам прама, кепска, то за лекавыя травы выказваюць у аблспажыўсаюзе падзякў. Тамара Міхайлаўна Шамяткова зазначае:

— Было б вельмі крыўдна, каб травы, што растуць на Рагачоўшчыне, не збіраліся. Спецыялісты сцвярджаюць, што ў гэтым кутку вобласці яны надзвычай карысныя, утрымліваюць у сабе багата фармакалагічна каштоўных рэчываў. 3 многіх раслін і іх частак атрымліваюцца высокаэфектыўныя лячэбныя прэпараты, а ці трэба казаць пра адвары, настоі, якія таксама вылечваюць людзей ад розных захворванняў.

Калі ў тым жа Рагачоўскім раёне някепска сёння нарыхтоўваюць лекавую сыравіну, то заслуга ў гэтым перш-наперш Галіны Іванаўны Дзівачэнка, таваразнаўцы нарыхтоўчай канторы. Нярэдка яе рабочы дзень пачынаецца не з кабінета, а спяшаецца жанчына на аўтавакзал. Даводзіцца іншым разам і пастаяць у салоне аўтобуса, трэсціся на разбітых дарогах, але ў глыбінку яна едзе з добрым настроем. Ведае: ёсць у нашых вёсках людзі, якія зразумеюць яе, памогуць, выручаць. Ды і выручаць хіба ж толькі яе? Лекавая сыравіна патрэбна хворым.

Галіна Іванаўна збірае вакол сябе, як правіла, пенсіянераў, расказвае аб мэце свайго візіту на іх селішча, а потым вядзе за вёску, зрывае кветку за кветкай, тлумачыць: