Незадоўга да гэтай паездкі ў Чарнігаў Віктар Ярась надрукаваў у часопісе «Маладосць» артыкул «Прэлюдыя да спрэчкі», якая нарабіла ляманту ў літаратурным асяродку. Ён асмеліўся скласці спіс са ста паэтаў, выстраіў іх па рангу, а такое не ўсім падабаецца. Многія палічылі, відаць, што павінны яны быць хоць і не першымі, дык бліжэй да гэтага, а ні ў якім выпадку не ўсярэдзіне, хоць і залатой, а тым больш у канцы. А што тады было казаць тым паэтам, якім і зусім не знайшлося месца ў той табліцы, якую нехта нават параўнаў з Перыядычнай сістэмай Мендзялеева, у якой, праўда, 105 элементаў і не без іроніі раіў Віктару Ярасю дабавіць яшчэ пяцёра паэтаў. Паэты заварушыліся! У газетах з’явіліся водгукі – больш злыя, калючыя. Нехта прапаноўваў нават Саюзу пісьменнікаў вырабіць бірачкі з нумарамі і абавязаць усіх жывых паэтаў і паэтак насіць паверх портак ці спадніцы на правым баку бірачку. Зайшоў той ( ці зайшла) у рэдакцыю літаратурнага выдання, а ў яго на бірачцы нумар ажно 85. «Ну вядома, слабак ці і зусім графаман, пайшоў прэч!»

І гэтак далей. Адзін ляп усё ж і сапраўды быў у артыкуле Віктара Ярася – ён назваў старэйшую паэтэсу, якая яшчэ жыве, у ліку памерлых. Таму напісаў ёй асабіста пісьмо , папрасіў прабачэння і пажадаў доўгага жыцця... А на астатняе маглі крыўдаваць ці не паэты і паэткі – гэтая іхняя справа. Віктар Ярась ганарыўся, што разварушыў хоць трохі літаратурнае жыццё ў краіне, якое ў апошні час набыло аморфнасць і нейкую закасцянеласць. Хопіць спаць у шапку. Па ранжыры – станавіся-я-я!

З прапановай да Васіля Будзёнаўскага скласці спіс са ста лепшых паэтаў Украіны, аналагічны ягонаму, Віктар Ярась і ехаў у Чарнігаў...

На мытні праблем не было. Паказаў пашпарт, што ў сумцы... Тое ж самае прарабіў і на ўкраінскай мытні. І раптам ёкнула ў Віктара Ярася сэрца: ці не Васіль Будзёнаўскі?! Ён, здаецца! Трымае на выцягнутай руцэ пашпарт і, ніяк, чытае вершы? Пакуль стаіць аўтобус, Віктар Ярась выслізнуў з яго, але папярэдзіў жанчыну, якая сядзела наперадзе, што ён хутка будзе, каб не ад’ехалі без яго.

Тая паабяцала выканаць просьбу.

4

Драматург і празаік Ягор Барханаў выехаў з Гомеля ў напрамку Чарнігава на гадзіну пазней, чым Віктар Ярась, але паколькі ехаў ён з суседам на ягоным легкавіку, той выбраўся да сваякоў і выпадкова прагаварыўся, то да беларускай мытні дабраліся амаль адначасова. Ягор Барханаў вёз п’есу ў тэатр, хоць і ведаў, што гэта дарэмная праца – ягоны твор ніхто там і не разгорне, не тое, што нехта возьмецца за чытанне. Але вёз. Калі напісалася п’еса, то яе ж трэба некуды падзець. І для шафы адзін экземпляр маецца, хвалявацца нечага. Хопіць для усіх. Не хапае толькі што пакуль для гледачоў... Хоць некалькі разоў п’есы Ягора Барханава прабіваліся на сцэну, і тады пра яго пісалі ў газетах, бралі інтэрв’ю для радыё і тэлеэкрана. «Добра пачынаеш,-- заўважыў адзін вядомы драматург. – Гэтага табе не даруюць...» Хто не даруе,чаму і навошта? Тады ён не задумваўся над гэтымі пытаннямі, а ўспомніць пра ўсё значна пазней...

І вось цяпер ён, дзівак, спадзяваўся чамусьці на суседзяў-украінцаў.

5

Якраз у той час, калі ён размаўляў з карткай, на якой была выява жонкі, Васіля Будзёнаўскага пазнаў малады чырвонашчокі і крыху куртаты мытнік:

– Ба, паэт! Я ж вас па тэліку бачыў! І не раз! Не памыляюся?

Васіль Будзёнаўскі пацвердзіў:

– Так, так. А вы ж, ніяк , на мытні робіце?

– І шчэ скажаце! Ну а дзе ж? Тут!

– А мяне не пускаюць.

– Куды?

– У Гомель. Раней...

– Няма таго што раньш было. У беларускай, здаецца, так песні спяваецца. І што здарылася?

– Пашпарты пераблытаў. Замест свайго жончын узяў. Яны ж аднолькавага колеру – сінія. Што, нельга жанчынам падабраць іншы было? А мне цяпер вось хоць стой, хоць падай... Ужо тут і ехаць засталося. Парай што, добры чалавек? А я табе па тэліку прывітанне перадам. Рукой памахаю. І прозвішча назаву.

Мытнік зарагатаў:

– Ой, не! Што-небудзь іншае, толькі не гэта. Цярпець не магу, калі у Якубовіча прывітанні шлюць. Дык чым жа вам дапамагчы? Паслухай, паэт: я еду у Чарнігаў, давай падкіну, а тады зноў , калі востра трэба, сядзеш на аўтобус... і ўсе праблемы. Га?

– Дай падумаць хвілінку,– папрасіў Васіль Будзёнаўскі.

– Падумай. Я-та вас ведаю, а на беларускай мытні затрымаюць.

– А калі ім пазваніць туды? – зацікавіўся Васіль Будзёнаўскі.

– Так не робім. Раз пазвоніш, два... і будзем гэтым займацца... будзем толькі што і ведаць, як адзін аднаму услужваць... А нам нельга. Навошта тады мытні рабілі? Служба такая, брат паэт. Нічога не паробіш.

Васіль Будзёнаўскі схаваў пашпарт нарэшце ў кішэню, сказаў гучна і хлёстка:

– А хрэн вас ведае, навошта і сапраўды парабілі гэтыя мытні? Ездзілі ж... І было нам усім добра. І было хораша. Дык не – парабілі! Гульня нейкая дарослых людзей. Ну няма ж граніц! Няма! На паперы толькі... А галоўныя ігракі тыя ж самыя, кажуць, вакол Гомеля і Чарнігава катэджы фугуюць – будзь ласкаў!..

Мытнік яго ужо не слухаў – махнуў рукой і патупаў да турнікету: там спыніўся чарговы аўтобус, і яму належала паглядзець, што вязуць пасажыры...

І ў гэты самы час Васіль Будзёнаўскі і Віктар Ярась сустрэліся позіркамі, доўга глядзелі адзін на аднаго і нічога не разумелі. «Хіба Віктар? Ды не, адкуль ён тут можа ўзяцца? Гэта ж яшчэ наша тэрыторыя...». «Васіль? Васіль, здаецца. Але, пачакай. Быццам падобны ён на сябе, быццам і не. Пацікаўлюся. Па галаве не ўдарыць». На ўсялякі выпадак Віктар Ярась крактануў, паўшэптам прамовіў:

– Васіль?

У адказ пачуў:

– Віктар?

Паэты пачалі камячыць адзін аднаго, бы дзеці. Смяяліся ад шчасця і тузаліся, тузаліся і смяяліся. Пасажыры, што дзівіліся на іх з аўтобусаў, якія ішлі з пункта «А» у пункт «Б» , і наадварот, глядзелі на гэтых мужчын і на тварах некаторых з іх свяціліся шчаслівыя ўсмешкі.

6

На гэтай мытні ў мінулым годзе крыху асарамаціўся Ягор Барханаў. Чарнігаўскай абласной пісьменніцкай арганізацыі споўнілася тады трыццаць год, і яго запрасілі на юбілей. Калі вяртаўся назад, то на аўтавакзале да яго звярнуўся хлапец у кепцы і з прарэхай у роце і папрасіў выручыць – правесці праз мытню чатыры бутэлькі віна. Усяго чатыры. Дробязі. Хіба цяжка? І калі яшчэ славянін не выручаў славяніна! Якраз у той самы момант Ягор Барханаў успомніў прыгожа выштукаваны паліраваны стол з фігурнымі ножкамі вішнёвага колеру, які стаяў у хаце дзеда Якава. Стол той меўся ў дзеда з трыццатых гадоў, калі на Украіне шалеў голад. Ён, пэўна ж, выратаваў ад смерці не адно жыццё. Бо дрэва есць толькі шашаль, а хлеб – людзі.

– Давайце ваша віно, – паглядзеў на хлапца Ягор Барханаў, і ўзяў з ягоных рук цяжкаваты цэлафонавы пакет.

– Вам жа ўсё роўна – адзін дыпламат. Думаю, не абцяжарыў...

– І я так думаю.

Але так не думаў супрацоўнік мытні. Калі толькі спыніўся аўтобус, у яго заглянуў вусаты дзядзька ў форме, і адразу яго твар зрабіўся строгім, а голас быў жорсткім і непадступным:

– А, гэта вы! Усе знаёмыя твары. Так, так, зразумела. Узяць рэчы – і праз залу!

Людзі доўга сноўдаліся ў пакоі, які, адчуў Ягор Барханаў, тым добра знаёмы, а потым паступіла каманда па адным з рэчамі заходзіць у іншы пакой – да вусатана мытніка. Аднак неўзабаве чарга парушылася, бо мытнік – той самы, што вымеў усіх з аўтобуса – прыдзіраўся, да чаго толькі можна было, некалькі чалавек зусім павярнуў назад, а людзі напіралі, напіралі, бо хто з нас любіць стаяць ў чарзе! Хоць у краме, хоць у аўтакасе... хоць дзе! Нават, здавалася, і там, дзе нічога добрага не абяцалася ім, усё роўна б лезлі, напіралі, абы толькі быць першымі...

Тых, у каго не было ніякіх рэчаў, адразу адпусцілі. У Ягора Барханава – віно ж, і хоць ён патраціў гадзіну на доглядзе рэчаў, быў задаволены, што ўлез у гэтую справу. Іначай як бы ён паўдзельнічаў у гэтай гульні, дзе з аднаго боку былі пасажыры, з іншага – вусаты мытнік. Трэба было бачыць. У думках пісьменнік дзякаваў хлапцу ў кепцы і з прарэхай у роце, што той падсунуў яму гэты цэлафанавы пакет. Вось ужо мытнік і паздзекваўся над пасажырамі! Як таго жадаў. Стараўся паказаць сваю эрудыцыю, але не зусім атрымлівалася. Высока задзіраў нос. Глядзеў на пасажыраў зняважліва, з пагардай, бы на людзей, нікуды не вартых... А людзі, а людзі гатовы былі лізаць яму, задаволенаму, відаць жа, жыццём і сваім становішчам, чаравікі... толькі б адчапіўся, толькі б не адабраў што-небудзь, а яшчэ горш—не павярнуў назад.