А Сцяпанава маці, відаць, уздыхнула,скрыжавала сухія, патрэсканыя пальцы на грудзях, мо i хустку паправіла – яна заўсёды ў хустцы ходзіць – i сказала Mapyci мякка i пяшчотна: «Дык i я да Зінкі прымервалася. Думаеш, не? Прымервалася. Пасля таго, як Сцяпан баяцца дзявок пачаў, кожная мне ягонай жонкай здаецца, якая хоць трохі больш меней... Бачу ix разам, вясёлых, сваіх. Бачу, Маруська. Ox i гора ж мне са Сцяпанам, гора... Усе нашы неяк рана надавуміліся, а ён – як у манахі запісаўся. Я ўжо i кажу яму: манах ты, сын. А ён смяецца, зубы скаліць. Смяецца-то смяецца, а няўжой-та матка па вачах не ўгадае, што i ў яго самога на душы няладна. Вунь i маршчынкі кружочкамі разбегліся па твары, не ад дабра яны, маршчынкі. Ты ж, Маруська, добрая душа, ведаеш, як усё атрымалася... Не дачакалася як з арміі Сцепку Тамарка Ігната Падшыванца, выскачыла за некага ў 3імніцу, то быццам падмянілі хлопца. Замкнёны, на танцы не ходзіць, гырчыць, калі на пуць настаўляеш, што дзед стары. Пераламіла яму дзеўка Падшыванцава жыццё. Ox i пераламіла! Во i не жэніцца. Бабыль. Яго равеснікі ўсе да адзінага дзяцей маюць, а ён бытта i не здольны да жаніцьбы. Думаеш, мне лёгка? Людзі ўсё бачаць. Ківаюць, нягож. А якая, ты вось мне скажы, Марусь, радасць ад адной толькі яго працы калгаснай? Упіраецца, не сядзіць домацькі, а мне ягоныя заробкі шчэ болыш слёз дабаўляюць. Тыя б грошы на дзетак траціць, а яны вунь ляжаць непрытыкна. Ці багата ж нам на двох трэба? Хлопец ён непераборл-івы: што ёсць, у тым ходзіць. Ды я i кажу: якая радасць ад твайго рубля, калі ён не на карысць прадназначаецца? Кажаш, i Зінцы прыглянуўся хлопец? Хлопец ён ёмкі, грэх слова сказаць. Хай бы i абвянчаліся ці як цяпер па-новаму. Маладзічка яна нязбалаваная, раз з табою дружыць, то i хай бы... Толькі як нам яго, Сцяпана, на размову навесці? Не параіш? Я ўжо i баюся гаварыць... «Што ты мяне ўсё жэніш, што ты мяне ўсё з двара гоніш...». 3 якога двара? Прыводзь, жывіце, а я пад нявестку падладкуюся, саступлю, дзе трэба. Абы ўжо вам мелася. Дык, кажаш, прыглянуўся мой Сцёпка Зінцы? То i добранька, Маруська, то i добранька...»

I вось цяпер Сцяпан ляжыць на раскошным гарадскім ложку. Стомлены ад першай ночы на новым месцы. Боязна варухнуцца. Калі ж ужо той дзень нахопіцца? Калі пасвятлее за вокнамі? Ціха, пачакайце! Ці не певень гэта на падворку? Эх, падалося. Няма, не чуваць аніякага там пеўня. I карова не рыкае ў пуньцы... I парсюк не рохкае... Нібыта на іншай планеце. А там, у Бярозаўцы, на нагах, мусіць, ужо i людзі, i жывёліна. Ідзе жыццё, спяшаецца. Вось то жыццё!

Што, так i ляжаць? А мо асмеліцца, набрацца мужнасці ды адстукаць пяткамі па гэтай гарадской падлозе, га? Цярпі не цярпі, а трэба: у вачах пачынае цямнець. Трэба, браткі. Даруй, цешча! Прабач, цесць! Сцяпан выслізвае з жончыных рук. Зінка не верыць, што знікла жар-птушка – калі ёй i сапраўды казка снілася – была i няма, а шкада, ой i шкада, але яна яшчэ доўга так трымае рукі, спадзяючыся зноўку ашчаперыць яе, прыціснуць да сябе, а потым усе ж апускае ix на падушку. I спщь. Са-лодка спіць Зінка. Усміхаецца, бачце вы яе, у сне. Вусны – у букецік: чмок! А каго? Сцяпан грыміць ужо недзе ў прыхожай – зачапіўся за парожнюю пасудзіну, прашлёгаў далей, на ганак: забыўся, што цяпер ён гарадскі жыхар, прамчаў міма таго месца, куды намерваўся зазірнуць, сеў на халоднай прыступцы. Сядзеў як прыкуты. Пазіраў на дрэва, што развесіла перад самым носам густое лісце. I што хоць за дрэва будзе? Учора за дзень і не паспеў ён нічога толкам убачыць. Нават на гародчык, што дужа ўжо Маруся хваліла-перахвальвала, не паспеў вокам кінуць. «Табе, Сцяпан, разварот будзе. Не бядуй асабліва. Цяпер горад – тая ж вёска: свой харч, у каго лапік маецца...» Ды, слава Богу, не галадаў, лебяду i зацірку не еў – абышло, абмінула, тады навошта яму пра той гарадскі лапік зямлі назаляць? Ну? У горадзе яшчэ больш пузатых. А як жа ён будзе тут без сваёй вёскі? Без матулі? Без дзеда Сымона? А як жа без яго там касцы Чопкі лажок упарадчаць? Ты, Маруся, лепш на такія пытанні адкажы. Вось. А ў ядзе мы не пераборлівыя.

Дрыготка на ганку. Назад, у кватэру, вяртацца неяк адразу не з рукі. Няхай хоць бразгат той аціхне. У вушах так i звініць.

– Сцёпачка, – ён пачуў, як адчыніліся дзверы. – Чаму тэта ты так? Што з табою?

Зіна i сама прысела побач. Прытуліла галаву да Сцяпанавага пляча, уздыхнула:

– Сумна табе ў нас?

– Сумна.

– Нічога, міленькі, нічога. Прывыкнеш. Вось пойдзеш на работку, а пакуль адпачні, адпачні, а там абтаварышкуешся, у новую спецыяльнасць уцягнешся. Ну навошта сумаваць, скажы мне, Сцёпка? А я цябе кахаць буду, адзінага. Ежу гатаваць. А на выхадныя будзем да маці тваёй... цяпер ужо i маёй ездзіць, памагаць. Так, Сцёпка? Не сумуй. Будзь трошкі весялейшы, а то i мне тады робіцца сумна, як на цябе гляну. Слухаеш, Сцёпка?

– Слухаю.

– Пайшлі, пайшлі ў дом, – i Зінка першая ўзнялася, пацягнула Сцяпана за руку. Ён i не упарціўся. Ён ступаў паслухмяна ўслед, а недзе за спіною ўпаў на дол зялёны – дзецям толькі на зуб i браць – яблык. Лёгка чмякнуўся вобзем, а Сцяпану падалося, бытта шчоўкнуў ранні i не патрэбны нікому пакуль што яблык яму па галаве.

Вось той i завод. На токара вучыцца дык на токара. Яму, Сцяпану, было неяк усё роўна. Сказалі б, асвойвай спецыяльнасць зборшчыка ці наладчыка – няхай сабе будзе. Толькі што атрымаецца з таго, якая карысць, – гэтага ён не ведаў. Падай нарыхтоўку, збегай па шклянку газіроўкі, глядзі пільней, глядзі, як трэба заціскаць – ідзе вучоба. Здаецца, нічога такога i не робіць сапраўднага, а твар брудны, рукі перапэцканыя. Спецвопратка, што выдалі адразу ж, у першы дзень, – насі на здароўе! – самага апошняга памеру. Мусіць, i адчуваў сябе Сцяпан у ёй нязручна, што малады салдат пасля першай лазні. Скокнуў у рабочую апратку, а пазней засумняваўся – ці туды? Можа, i не трэба было б на токара? А на каго ж тады? Каб жа яшчэ хоць да арміі, а то хіба ж у такім узросце разцы вастрыць для усёй брыгады. «Малады, га, мала-ды! Чым заняты? Ага, лахманамі станок трэш. Не тое робіш – не забывайся, што брыгада сёння паўтары нормы дае. Помніш? Цудоўна, толькі ж гэтага мала: давай-ка за мае разцы бярыся. Затупіліся ўсе як адзін, што цагліна сталі. Бярыся, Сцяпан!»

Вострыць разцы, а сам пазipae на дарожку, па якой павінна б прамчаць на спрытным аўтакары Зінка. Усміхнуцца хоць ёй, ці што? Нешта не відаць. Нудота. Брыгадзір, Пятровіч, прыспешвае, ён ycix падганяе: давай, братва, давай! І да Сцяпана: «Маляваць умееш? Пара «маланку» выпускать. У лідэрах мы. Разумееш?» Нехта крычыць брыгадзіру: «Самі выпусцяць. Што мы сябе хваліць будзем, Пятровіч!» Малайчына, выручыў Сцяпана, а то б далі аловак – і малюй-пішы, хвалі таварышаў. А які з яго, Сцяпана, nicap, скажыце? Які мастак? Усё жыццё потым хлопцы смяяцца будуць.

Дамоў вяртаўся Сцяпан штодня стомлены. Да ног быццам хто гіры прывязаў. I не рабіў жа нічога, а ледзьве цёгся. Мо таму i стамляўся, што не рабіў? Так усё, па дробязях. Радасці не адчуваў, пуста ўсяродку было, а ці ж для яго такое? Сцяпан пагадзіўся б лепш на чыгуначнай станцыі вагоны апаражняць – куды б лягчэй было. Мчаў бы дахаты, бег, першай справай Зінку б над сабой ускінуў: во хто мы, работнікі! А так – пуста...

– Зін, а 3ін, – Сцяпан шоргае сандалетамі па тратуары, сумны і маўклівы. – Ты мяне чуеш, Зін?

– Што, Сцёпка? – хітра зазірае ў вочы жонка.– Што табе, родненькі?

– Упёрся я на таго токара, а навошта? Не, ты не хвалюйся. Я тэта так сказаў... не падумауў я...

– Не хітруй. Падумаў ты. I цяпер думаеш. Увесь час думаеш, як жывеш у горадзе. Ды і хіба ж я не бачу, што не падабаецца табе на заводзе. Табе б у полі, Сцяпан... Над небам. А цэх не вабіць. Я ж ведаю...

Малайчына, Зінка. Разумее, бачыць наскрозь, і таму Сцяпан весялее, але не знаходзіць, што сказаць жонцы. Трэба ж сказаць так, каб не пакрыўдзщь яе. Няма слоў. Пракаўтнуў усе бытта.

– Ведаеш, Зін, бяру ў рукі нарыхтоўку, а мне здаецца, што трымаю не халодны метал, а бульбіну ці бурак. Чэсна, Зін. I доўга не ведаю, што рабіць. Ці заціскаць яго на апрацоўку, ці што... Вочы шукаюць бурт, так i хочацца нарыхтоўку тую кіннуць туды – замест бульбіны...