– Свіснуць хочаш?
Мірон , пачуўшы такое ад участковага, ледзьве не зваліўся з лавы, на якой сядзеў.
– Паўтараю пытанне: свіснуць хочаш?
– Пытання не разумею,– сабраўшыся з духам, вымавіў Мірон. – Я што, дзіцёнак? Ці міліцыянер? Не першы і не другі. Так што, Ягоравіч, прабачце – не па адрасу.
– Разумна: не па адрасу,– пагадзіўся участковы. – А ты, свісток, малайчына: сёння сваю справу зрабіў, адпачні ў маёй глыбокай кішэні. Можа так быць, што і заўтра спатрэбішся. Не магу ж я сёння ведаць, што з маёй галавой будзе заўтра. Яшчэ раз выказваю свайму свістку падзяку: дзякуй, свістуля. Маеш права адпачыць. Ну, мне пара.
Мірон праводзіў участковага задумлівым позіркам і ніяк не мог зразумець, чаму ён дзякаваў свайму свістку, за якія такія заслугі?
Паспрабуй тут разбярыся...
7
У той час, калі ўчастковы вяртаўся дахаты ад Мірона і мумкаў сабе пад нос нейкую мелодыю, дырэктар і новы настаўнік хадзілі па вёсцы і шукалі хату, дзе б мог спыніцца апошні. Трэба паспяшацца – верасень на носе, і ў настаўніка, акрамя ложка, павінен быць стол, на якім бы ён рыхтаваўся да ўрокаў, правяраў сшыткі і які б яго карміў. Але пакуль усюды хадакі атрымалі ад варот паварот, і што заўважыў Саксонаў, людзі неяк насцярожана пікіравалі вачыма Шэпелева, стараліся размаўляць коратка і нялюба, каб хутчэй зачыніць дзверы. А Манька, самая, бадай, вясёлая вясковая кабета, перш, чым пусціць гасцей на падворак, загнала курэй у хлеў, толькі тады бразнула вочапам на брамцы, прасунула лахматую галаву і запрасіла зайсці:
– Калі ненадоўга...
А пачуўшы ад дырэктара пра мэты візіту, развяла рукамі:
– Я, людзі добрыя, і ў галодныя часы кватарантаў не трымала. Не прывучаная. Не люблю, калі нехта ў мяне пад нагамі блытаецца, яй-богу. Як хочаце, так і думайце. Калі я адна ў хаце... ну, сваіх я не лічу, то што хачу, тое і раблю. І пукнуць магу. А так – чужое...
Саксонаў адчуваў сябе няёмка, і каб не марнаваць час, папрасіў прабачэння ў Манькі, і неўзабаве яны апынуліся зноў на вуліцы і меркавалі, куды пайсці, куды падацца. Якраз у гэты момант каля іх прачыкільгаў дзед Цыганок. Павітаўся, для чаго адбіў лёгкі паклон і змахнуў з галавы зашмальцаваны картуз:
– Гонар маю вітаць сярэднюю адукацыю! Ну, і куды ж шлях трымаем, калі не сакрэт?
Хітрун стары, га! Ведае ж, што «сярэдняя адукацыя» шукае жытло, але каб зачапіцца каля настаўнікаў, пачаў здалёк. І пачуў тое, на што і спадзяваўся.
– Не бяруць на кватэру вось Івана Валянцінавіча,– Саксонаў кіўнуў на маладога настаўніка.– Хоць у школе вугал яму адбудоўвай. Разумею, што гэта несур’ёзна, але іншага выйсця пакуль не бачу. Памагай, дзед!
– Тут, браткі, дзед вам не памагаты, – стары паправіў картуз на галаве. – А чаму не бяруць?
– Самім цікава.
– А я быццам здагадваюся.
– Ну, ну.
– З-за хвокусаў.
– А яны пры чым тут?
– Як жа. Насцярожана нашы людзі заўсёды ставіліся да розных жулікаў... Настаўнік – быццам бы сур’ёзны чалавек, правераны, аднак жа – хвокуснік... з той пароды, атрымліваецца, з іхняй. А такіх людзей у Хутары не любяць, ой і не любяць, шаноўныя! Так што дарэмна ,Іван... як цябе там па-бацьку... забыўся, аднак, ты раскрыў свае хвокусы. Яны і шкодзяць табе.
Шэпелеў зарагатаў, а за ім – і Саксонаў. Толькі дзед Цыганок лыпаў вачыма і не знаходзіў, што на гэты раз адказаць настаўнікам. І перш, чым пачыкільгаць далей, ён сказаў ім коратка і зразумела:
– Вось такія хвокусы, ядры іх маць!
А дырэктар супакоіў Шэпелева:
– Нічога, Валянцінавіч. Калі што, то будзем жыць пад адным дахам. Памесцімся.
Ды няўжо ж, месца ён, Шэпелеў, многа не зойме, і старой Суклеце гатаваць ежу што для аднаго чалавека, што для двух – розніцы, пэўна ж, вялікай няма, аднак яркіх фарбаў у такой перспектыве настаўнік не бачыў – ён не ўяляў сваім суседам, ды яшчэ такім блізкім, самога дырэктара школы. Гэта, відаць, ужо замнога. Перабор.
Ён думаў так да таго часу, пакуль яны ішлі да новай хаты, абранай, узважыўшы ўсе плюсы і мінусы, для чарговага візіту. Саксонаў сам грукаў у дзверы ці крычаў, вытыркнуўшы галаву над парканам, а Шэпелеў стаяў, як заўсёды, крыху ўзбоч. На гэты раз дырэктар не грукаў і не крычаў, а піхнуў дзверы нагой, і яны апынуліся ў вялікіх і светлых сенцах, а тады ж адразу і ў хаце.
– Прабач, Ягоравіч, за тое, што так знянацку ўварваліся,– апраўдваўся Саксонаў і, не дачакаўшыся слоў у адказ ад гаспадара хаты, сеў на табурэтку, а другую падстаўляў настаўніку.– Ведаеш, чаго зайшлі?
– Здагадваюся,– лагаднеў твар у Ягоравіча, мажнага мужчыны прыкладнага такога ж веку, як і дырэктар школы, і, як заўважыў Шэпелеў, быў ён чалавекам , відаць, дабрадушным і спагадлівым.
– Дарэчы, пазнаёмцеся,– Саксонаў устаў.– Пацісніце рукі.
Ягоравіч і настаўнік так і зрабілі. Цяпер Шэпелеў ведаў, што завіталі яны да мясцовага ветурача, і толькі зараз ён адчуў, што ў пакоі стаіць такі пах, бы дзе-небудзь на ветэрынарным участку . І яшчэ прыгадаў ён, як учора ўчастковы за чаркай баіў, быццам ветэрынар Ягоравіч як вып’е, то, калі ідзе па вуліцы, ад яго разбягаюцца ў розныя бакі ўсе мясцовыя сабакі і пеўні, бо ён абяцаў тым – і не раз! – кастрыраваць. Ягоравіч не выпускаў, бываючы пад «мухай», з рукі скальпель, махаў ім, паграджаў.
Успомніўшы пра ўсё гэта, настаўніку цяжка было паверыць, што такі з выгляду дабрак мог выдрасіраваць сваім п’янымі выкрутасамі сабак і пеўняў, але ж і ведаў таксама, што гарэлка здольна на ўсё.
– Не падумай, што мы прыйшлі да цябе прасіцца,– працягваў далей Саксонаў. – Не, не таму завіталі. А завіталі таму, што я ўжо розуму не прыкладу, да каго яшчэ можна схадзіць.
– Дзе былі, у каго?– зацікавіўся Ягоравіч.
– У дзеда Цыганка і не пыталіся. Ды ён і сам жыве... не жыве, а кульгае. Манька? Былі, былі. Пра яе не буду. Добра, што і не пагадзілася. Як у яе жыць, калі і дачка маладая і сама яшчэ ого-го-о? Ну яе, Маньку! Хавошка кажа, што паміраць сабралася. Яе справа. Варка чакае сына з горада – за п’янку выгналі з завода, а жонка выперла яшчэ раней, то куды яму дзецца? Вядома ж, да маткі прыедзе. Карэньчакавы кажуць, што ніколі не трымалі раней кватарантаў і не хочуць рабіць гэтага цяпер, калі старыя сталі. Ну, здаецца, і ўсё?
– Здаецца, так,– пагадзіўся настаўнік.
– Я б узяў, але ж...– развёў рукамі Ягоравіч.
– Ды не , пра цябе і размовы не можа быць,– запратэставаў Саксонаў.
– Чаму? Я што, зусім аўтарытэт згубіў?– пакрыўдзіўся Ягоравіч, і яго твар паружавеў. – Дык не думайце так. Хай сабакі мяне баяцца, пеўні шмыгаюць у падваротні, калі мяне яшчэ здаля запрыкмецяць, але з людзьмі я агульную мову магу знаходзіць. Праўда, з жонкай сваёй, з Лідусяй, не атрымалася кансенсусу. Настаўнік, пэўна, не ведае, што развёўся я. Пакуль не паразумнеў... Аднак жа Лідуся не хоча вяртацца, а мне і не трэба. Цікава, чаму я не магу ўзяць цябе, Іван Валянцінавіч, на кватэру? Патлумачу: сабраўся жаніцца. Пакуль – ша, але не сёння-заўтра вас запрашаю ў сваты. Паедзем у суседняе сяло. У якое? Пакуль –маўчок. Навучаны. Не трэба балаболіць раней часу. Людзі нашкодзяць. У нас не ўмеюць радавацца чужой радасці. Падпсуюць. І вокам не міргнуць. Так што, шаноўныя мае, наперадзе ў мяне мядовы месяц...
– Зразумелі,– удыхнуў-выдыхнуў Саксонаў і першы падняўся з табурэткі.–Ну, будзь, Ягоравіч.
– Спадзяюся на вас,– Ягоравіч пагрозліва памахаў на гасцей пальцам. –Тады шапну. Чакайце. Толькі не падвядзіце. Абяцаеце?
– Абяцаем,– і за сябе, і за настаўніка адказаў дырэктар.
Аднак слова стрымаць не заўсёды ўдаецца чалавеку, бо не ўсё, пагадзіцеся, залежыць ад яго.
8
Кватэрнае пытанне пакуль вырашана не было, але ж і настаўнік не жыў пад голым небам – як і меркаваў Саксонаў, Суклета супраць не была, каб Шэпелеў пакуль пажыў таксама ў яе, але папярэдзіла:
– На двух едакоў у мяне надоўга круп не хопіць...
