Лiда вярнулася з вялiкiм букетам.

- Буду плесцi вянок, - сказала яна, усеўшыся побач.

Сорамна старому чалавеку глядзець на прыгожы твар, на ружовыя вусны i светлыя, iскрыстыя, нiбы тыя азёры, вочы маладой дзяўчыны, але побач з Лiдай я забываўся на свае гады, на сiвiзну скроняў, на глыбокiя барозны, што пакiнуў на лбе няўмольны гаспадар i ўладар нашага жыцця - час...

- Не надакучыла табе, Лiда, адной з гэтымi гусьмi? - асцярожна спытаў я.

Дзяўчына задумалася.

- Як сказаць, дзядзька Мiкола... Яно-то хочацца да людзей, з людзьмi... i раптам: - Прывыкла я. Вось выганю гусей да ракi i забудуся, што адна. Вы не смейцеся, але я з iмi нават размаўляю iншы раз... I з сонейкам размаўляю, i з ракою...

- А я не смяюся. Сам люблю з прыродай пагаварыць.

- Праўда? - загарэлiся вочы дзяўчыны. - Гэта невялiкi грэх, можна?

- Размаўляць можна. Размаўляйце. Толькi волю яму не давай, а то i да граху недалёка...

Я не мог гэтага не сказаць. Няхай ведае, што я ўсё чуў. Папярэдзiць, адгарадзiць гэтую крыштальную чысцiню ад усяго бруднага раптам стала для мяне неадхiльным клопатам.

Лiда адразу збянтэжылася, потым апусцiла галаву, абмякла.

У сваёй бездапаможнасцi яна апярэдзiла матку. "Пойдзе за Станiславам, за тым рудым чортам, на ўсё адважыцца, бо кахае яго. На пагiбель сваю кахае!" - у злосцi думаў я, чакаючы адказу.

Лiда раптам узняла галаву.

- А вы людзям не верце. Станiслаў прыходзiць сюды, праўда, але так, пагутарыць...

Добра, што Лiда падумала так, а не iнакш. Тады б яна не стала гучна размаўляць з каханым i я не меў бы больш магчымасцi слухаць галасы на вадзе.

Я знарок паглядзеў дзяўчыне ў твар i ледзь стрымаўся, каб не папракнуць яе.

Лiда зразумела мой позiрк i зноў апусцiла галаву.

- Кахаю я яго... - нiбы ў апраўданне, цiха сказала яна. У гэтым голасе было ўсё: пакорлiвасць, роспач i боль спакутаванай душы. Трэба было што-небудзь адказаць, суцешыць, дапамагчы добрым словам, парадай...

- Калi ён не пойдзе ў калгас, не стане, як усе людзi, дык i блiзка не падпускай да сябе, а то... - Я падняў з зямлi змяты сiнi званочак i, паказаўшы на кветку, дадаў: - Глядзi! Была кветка прыгожай, вабiла - ты сарвала яе. Цяпер вось кiнула. А таму, што неасцярожна абыходзiлася з ёю, не шанавала прыгажосцi...

Дзяўчына збялела. Вялiкiя светлыя вочы глянулi на мяне з мальбой i страхам, нiбы прасiлi лiтасцi. Адмоўна пакруцiўшы галавою, Лiда раптам закрыла рукамi твар i глуха прагаварыла:

- Нiколi... Цяпер-то ўжо хай лепш едзе...

Я зразумеў, як цяжка ёй было сказаць тыя словы! I маўчаў, бо ведаў, што ўсякая гаворка будзе лiшняя. А калi душэўны боль у дзяўчыны сцiх, бура ўляглася, мы, як добрыя сябры, цэлы адвячорак гаварылi пра гусей i рыбу. Я нават памог Лiдзе загнаць яе незлiчонае "белае войска" на птушнiк. А на развiтанне аддаў да язя яшчэ i акунёў.

- Хай мацi дома юшкi наварыць... Без акунёў яна, як чай без цукру, нiкуды не вартая!

Некалькi дзён пасля гэтага я з прыемнасцю слухаў песнi, якiя спявала на сваiм "камандным пункце" Лiда. Яны былi нейкiя задумлiвыя i сумныя. Мо таму, што Станiслаў больш да яе не прыходзiў.

...Больш маiм каханнем

Ён не даражыць,

Як жа да свiтання,

Людзi, мне дажыць?

Пасмяюцца людзi

Над чужой бядой...

Ой, баляць мне грудзi,

Баляць маладой!..

I чым больш мiнала дзён, тым сумнейшыя былi песнi. "Нiчога, - супакойваў я сябе. - Пройдзе час - забудзецца, пакахае другога, дастойнага..."

Ды аднойчы падвечар...

- Гвардзейскае прывiтанне камандзiру войска белага! - данёсся па вадзе п'яны голас Станiслава.

- Ой, Стасiк!.. Прыйшоў... Думала, што паехаў не развiтаўшыся. Я тады была надта жорсткая, праўда?

- Кусалася як сем д'яблаў!

Цi варта гаварыць, як хваляваўся я, седзячы за паўкiламетра ад Лiдзiнага "КП"? Хiтры Стась дзейнiчаў разумна, разлiчана. Ён прыйшоў у самы крытычны момант, калi дзяўчына, можа, больш за ўсё яго чакала...

- Ты сёння, бачу, вясёлая. Цi не закахалася ў каго?

- Учора мне аванс налiчылi. Падумаць толькi - шэсць тысяч рублёў! Сама бачыла ў ведамасцi...

- Здорава!

- Гэта мне гусi на сваiх крыллях прынеслi... На лета яшчэ большую чараду вазьму! - i заспявала: - "Чаму ж мне не пець, чаму ж не гудзець..." Не лезь! Прымi рукi... Хоць раз бы пасядзеў, як чалавек.

- Ты пачакай заўчасна радавацца! - перапынiў яе грубы голас. - Хоць я i не веру, але... ходзяць чуткi, што тваё войска без баёў радзее. Чакай рэвiзiю...

- А я не баюся. Хоць дзесяць рэвiзiй! Ад няма чаго рабiць ходзiш па сяле ды плёткi збiраеш. Новую машыну бачыў?

- Бачыў... Гной на поле вазiць - не мая спецыяльнасць. Ты кахала б мяне, бруднага?

- Кахала б...

- Сядзь блiжэй, Лёдзя... Мая дзiкуначка. Я цябе ў горад павязу, пасмялееш...

- Ой, пусцi руку-у! Стыд...

Голас Лiды абарваўся. I разам з iм абарвалася штосьцi ў маiх грудзях, у сэрцы, якое зведала на сваiм вяку многа трывог i хваляванняў, ды не балела так, як у той вечар. Першай думкай было - бегчы. Бегчы туды i штурхнуць паганага Лiса ў халодныя струменi ракi, але... "Хай гэта будзе ёй выпрабаваннем! Няўжо маё слова не запала дзяўчыне ў душу, не ўзрасло новым коласам?" - з халоднай разважлiвасцю раптам падумалася мне. Прыпаў да вады i слухаў. Маўчала рака. Толькi недалёка цiха булькала крынiчка i да хрыпаты надрываўся недзе драч...

Колькi прайшло таго напружанага, поўнага чакання часу, я не ведаў. Можа хвiлiна, а можа i дзесяць. Раптоўна, як пераможны клiч, нарэшце данёсся па вадзе спакойны голас Лiды:

- Не, даражэнькi... Не рваць табе кветак на калгасным лузе...

Мне лёгка ўздыхнулася.

З усмешкай выкiнуў на бераг вуды i, зняўшы з кручкоў двух паласатых акунёў, пусцiў iх назад у раку. Стаяў на беразе i ўсмiхаўся цудоўнаму вечару, што прынёс у сэрца радасць.

- Я паеду заўтра... Адрас ты ведаеш, - данёсся грубы Стасеў голас. Бывай...

I нi слова ў адказ.

Толькi не маўчала Бяроза-рака. Цi то проста здавалася, цi то дзе бiлiся ў тугi бераг шумлiвыя хвалi, але нешта вельмi падобнае на стрыманы плач доўга чулася мне...

- Гыля!.. Гыля, каб вас каршун пабраў...

Толькi пасля гэтых Лiдзiных слоў я здагадаўся, што яна плакала, ды радасць мая ад таго не зменшылася: жанчынам абавязкова трэба выплакаць сваё гора цi крыўду. Тады яны становяцца больш моцныя душою...

Лiда пагнала гусей дамоў раней, чым заўсёды. А назаўтра ўжо чуўся ля ракi другi голас. Вясёлыя, задорныя прыпеўкi рэхам адгукалiся ў бары. Толькi яны не бадзёрылi мяне. "Што здарылася з Лiдай? Няўжо яна сапраўды паехала за Станiславам?" - непакоiлi цяжкiя думкi. I я вырашыў аб усiм дазнацца.

Закiнуў на дзень свае вуды i ранiцою наступнага дня пайшоў у кантору калгаса. Старшыня, мой аднагодак i сябар дзяцiнства Лявон Грыб, паведамiў няўцешную навiну: рэвiзiя ўстанавiла недахоп цэлай сотнi гусей... З Лiды ўтрымалi грошы i не дапусцiлi да працы.

Адразу прыгадалiся словы Станiслава, якiм раней я не надаў асаблiвай увагi: "Ты пачакай заўчасна радавацца... Ходзяць чуткi, што тваё войска без баёў радзее". Чаму ён гэтак гаварыў? Мусiць, ведаў, што радзее...

- Слухай, Лявон, - строга зiрнуў я на старшыню. - Тут штосьцi не так. З вывадамi пачакай: Лiда не вiнавата.

- Нехта ж ды вiнават, што прападалi гусi!

- Вось iменна - нехта. Яго трэба знайсцi i пакараць!

- А калi iх лiс пахапаў?

- Трэба пакараць лiса...

Старшыня засмяяўся:

- Злавiць i з жывога садраць шкуру - гэтак?

- Аддаць пад суд, - зусiм сур'ёзна адказаў я. - Маю на ўвазе Лiса Станiслава...

Тут жа расказаў Лявону аб сваiх меркаваннях: Станiслаў, "хлопец з апошняга хутара", пацягаў гусей. Разлiк быў просты: i сабе прыбытак, i Лiдзе - бяда.

- Незразумела... Чаму гэта ён, кахаючы дзяўчыну, хацеў ёй бяды? - пацiснуў плячамi старшыня.

- Каб яна кiнула гусей, калгас i паехала з iм... Стась жа прыходзiў на бераг кожны раз п'яны. Значыць, меў i хаўруснiка, каму збываў калгаснае дабро!..