Тэмплiер моўчкi ўзяў скрутак, прысунуўся блiжэй да агню й занурыўся ў чытаньне. Крыжак зь вясёлай усьмешкай назiраў, як сiвыя брывы Тэмплiера, па меры таго як ён чытаў, падымалiся ўсё вышэй i вышэй ад зьдзiўленьня. Але, прачытаўшы паперы да канца, Тэмплiер спынiў дзiвiцца, i на твары яго адбiўся выраз зьнявагi. Ён прамовiў:
- Старое! Зь Вялiкiм Княствам Лiтоўскiм гэтак заўсёды бывае: з выгляду нiбы хаос, а на самай справе найстражэйшы парадак. Каб зразумець, што зараз робiцца ў Лiтве, трэба альбо самаму быць Лiтоўцам, альбо зжыцца зь Лiтвой духам, чаго якраз i бракуе Ваяводу Крэўскаму.
- Няўжо мой шаноўны брат сумняваецца за Ваяводу Крэўскага? - занепакоiўся Кройцэнбэрг - На колькi я яго ведаю, то гэта разумная й хiтрая галава. Душой i сэрцам адданы свайму Каралю. А за праўдзiвасьць вестак я адказваю!
- Усяго гэтага мала! - настайваў на сваiм Тэмплiер - Ваяводзе бракуе веды духа Лiтвы, i пагэтаму ягоныя весткi ня вартыя выедзенага яйка. У кожным выпадку, для вас, Камандор, хай зь iх карыстае Кароль.
- Чаму-ж вы тады, шаноўны браце, з такiм падзiвам чыталi гэтыя самыя весткi, каторыя ня вартыя выедзенага яйка?
- А таму, Камандор, што гэта сапраўды годна падзiву, каб прыдаваць такую вагу гэтакiм дробязям!
- Дык па вашаму, гэта дробязi? - шчыра зьдзiвiўся Крыжак.
- Зразумела! Скажыце мне, якая розьнiца, цi гэта татарскi аддзел нападае й рабуе на вялiкай дарозе, цi мясцовыя апрышкi? Як, напрыклад, у вас у Прусах?
- Пагаджаюся... Нiякай... Алетам ёсьць i аб чымсь iншым...
- Адно другога варта! Бедны Ваявода, ён хоча каб па ўсёй Лiтве званiлi ў званы й заклiкалi люд у Княжыя Дружыны. А чаму гэта не зрабiць моўчкi, без галасу? I я пэўны, што якраз так яно й робiцца! Прыпомнiце сабе, Камандор, сутычкi вашага Ордэну зь Лiтвой у Жамойцi, i вы тады прыгадаеце сабе не адзiны выпадак, падобны гэтаму. А найлепей, прыпомнiце Вiльню...
- Памятаю! Я там здабыў шпоры й пас![10]
- Дык памятаеце, як вы былi ўжо пэўныя, што Вiтаўт разьбiты, i спадзявалiся ня сёньня, дык заўтра пераможна ўвайсьцi ў муры Вiльнi?
- Памятаю! Тады трэба было не чакаць на здачу, а браць Вiльню штурмам.
- Дарагi Камандор, Вы забылiся, што Вы чатыры разы хадзiлi ў штурм i нiчога не асягнулi. Нiчога ня даў-бы й пяты! Толькi яшчэ болей аслабiў-бы вашы Ордэн. Але я не аб тым кажу, я хачу прыпомнiць Вам, як ранiцай пасьля чацьвёртага штурму, вы ўсе былi пэўныя, што места мусiць паддацца. Але на наступную ранiцу, пасьля раскошнага й спакойнага сну, вы былi прабуджаныя гулам шматтысячных Лiтоўскiх Палкоў, якiя, як вам здавалася, зьявiлiся пад Вiльню зь небыцьця, зь нiадкуль! А на самай справе, зь Берасьця, Слуцку, Смаленску, з Турава, зь Пiнску... Карацей кажучы, зь Лiтвы. Нiхто не званiў тады ў званы, усё было цiха й спакойна. Чым усё скончылася? Вы напэўна таксама памятаеце: - падпiсаньне вечнага мiру й адыход вашых Рыцараў у Прусы. Цi ня так? А магло быць i горш.
- Гм... - толькi й змог прамармытаць Крыжак, зьбянтэжаны гэтым довадам.
- Але, Камандор - вёў далей Тэмплiер - не прыймайцеся так моцна. Выйсьце ёсьць з кожнай сытуацыi! I гэтая не зьяўляецца выняткам.
- Дык што вы прапануеце? - узрадаваўся Кройцэнбэрг, катораму ўжо здалося, што ўсе надзеi на Капiтулу, тым болей на Магiстра, пайшлi марна. Але зараз уважней прыгледзiўшыся да Тэмплiера, Кройцэнбэрг адчуў, што гэты стары й дасьведчаны муж зьявiўся тут не дарма. Чыясь нябачная рука накiравала яго сюды, якраз тады, калi сам Кройцэнбэрг ужо гатоў быў нарабiць непапраўных памылак. Адначасна адчуваючы, што гэтая рука працуе на дабро Ордэна Крыжа, а значыць, i на дабро яго, Кройцэнбэрга, вырашыў уважней прыслухоўвацца да парадаў Тэмплiера.
- Так, шаноўны Камандор, ня прыймайцеся першымi няўдачамi. А й не сьпяшайцеся ў дзеяньнях. Пастарайцеся паглыбей азнаёмiцца з сытуацыяй, а рашэньнi прыйдуць тады самi па сабе. Што робiцца ў Польшчы, Вы ўжо ведаеце. Цяпер Вашае мейсца ў Лiтве, паблiжэй да Вялiкага Князя Вiтаўта! - слова "Вялiкага", Тэмплiер прамовiў з асаблiвым прыцiскам.
- Амiнь! - адказаў Кройцэнбэрг, пачцiва пахiлiўшы галаву.
* * *
Пана Януша ўвялi ў прыёмную залю й загадалi чакаць. Разьбiўшыся на групкi й там i сям, вялi гутаркi ў чаканьнi аўдыенцыi з Каралём: Польскiя Рыцары й шляхта, Лiтоўскiя Драбы, Крыжакi, Маскоўскiя Баяры. Вочы пана Януша разьбеглiся ад бляску й багацьця вопраткi прысутных. Яму здавалася, што ён, у сваiм пашарпаным панцыры, трапiў як варона сярод галубоў. Але, разгладзiўшы вусы, i як-бы няхайна паклаўшы на згiб левай рукi свой шолам, ён рушыў праз залю. Наўмысьля голасна бразгаючы шпорамi, рашуча падыйшоў да невялiкае купкi шляхцiцаў, сабраных каля скляпенiстага вакна, недалёка ад запаветных дзьвярэй, за якiмi зараз знаходзiўся Вялiкi Ўладар Польшчы Кароль Ягайла.
- Хай будзе Похвалёны!... - урачыста прывiтаўся пан Януш.
- На вякi вякоў! Амiнь! - адказалi няскладным хорам прысутныя.
- Адкуль пан будзе? - пацiкавiўся адзiн з шляхцiцаў, зь цiкавасьцю разглядаючы незвычайнае для Каралеўскага Палацу ўбраньне прышэльца.
- Зь Вiльнi, - схлусiў пан Януш. - Хачу да свайго маёнтку падацца. Стары ўжо ваяваць, пся маць, пара й на адпачынак.
Шляхцiцы ў знак згоды закiвалi галовамi, добра ведаючы, для чаго ваякi, падобныя Янушу, прыяжджаюць зь межаў у Вавель: Выпрасiць у Караля што-небудзь за свае заслугi перад Каронай.
- У добры час пан прыехаў, - прамовiў iзноў той самы шляхцiц. - Яго мосьць сёньня ў небывала добрым настроi. Кажуць, ганец зь Лiтвы з добрымi весткамi прыбыў, i запэўнiваю пана, дастане пан добры кавалак. А як там у Вiльнi?
- У Вiльнi ўсё спакойна, пся маць. Вось, а як у вас тут? - пастараўся перавесьцi зь сябе гутарку пан Януш.
- Што там у нас. Хай пан разпавядзе, як пачувае сябе Князь Вiтаўт пасьля бойкi з Ханам? - не сунiмаўся шляхцiц.
- Ня бачыў Князя Вiтаўта. Як доўга прыходзiцца чакаць на сустрэчу зь Ясьнейшым? - не ўступаў у сваю чаргу пан Януш.
Шляхцiц ганарыста выставiў правую нагу ўперад, падпёр рукi ў бокi i, задраўшы нос у гару, прамовiў:
- Залежыць як каму! Хто паважнейшага роду, той чакае днi са тры, як я, напрыклад. А пану прыйдзецца пачакаць трохi даўжэй!
Пан Януш бразнуў рукой па мячу й шырака ўсьмiхнуўся ў твар шляхцiцу:
- Калi гэтак, пся маць, то я яшчэ сёньня ўпраўлюся.
Шляхцiц аж падскочыў ад такой нечуванай абразы i, яшчэ раз агледзiўшы пана Януша з ног да галавы, упэўнена й са злосьцяй прамовiў:
- Пане! Пан тут мае перад сабой: Шляхетнага пана Вацлава з Пагарэлiч, Шляхетнага пана Казiмiра зь Бялiшак, Шляхетнага пана Януша з Бжозоўца, Шляхетнага пана Мсьцiслава з Пажуцiна, а я естэм панам з Чэрвiцы. Ежы з Чэрвiцы! - пры гэтым ён рукой паказваў на вымянаванага, у адказ на што кожны зь iх у знак згоды пахiляў галаву.
- А я, естэм панам зь Езёрска, пся маць! - адцяў пан Януш.
- Мала з тым! - ганарова запярэчыў пан з Чэрвiцы. - Тут не Лiтва. То ў Князя Вiтаўта пан мог ганарыцца сваiм Езёрскам, але ня тут у Кракаве. Мае Чэрвiцы, напэўна, у дзесяць разоў большыя за панскi Езёрск!
- Ну й добра, пся маць! - узрадаваўся пан Януш - Буду iх i прасiць у Ясьнейшага Караля.
- Каго прасiць? - не зразумеў адразу пан з Чэрвiцы.
- Панскiя Чэрвiцы... у Караля, - удакладнiў пан Януш.
Чэрвiцкi шляхцiц, як i рэшта сабраных, аслупянеў ад такой нечуванай задзiрлiвасьцi нягеглага з выгляду й нязграбнага ў рухах пана Януша.
- Я пана... Я з панам... - пачаў было пакрыўджаны, як раптам запаветныя дзьверы адчынiлiся, i ў iх зьявiўся, блiскаючы золатам i багацьцем зброi, Капiтан Лiтоўскiх Лучнiкаў Ваявода Пашкевiч. Гутаркi ў залi мiгам зацiхлi. Пагляды ўсiх прысутных упiлiся ў вусны мядзьвежага з выгляду й страшнага сваiм ростам Ваяводы.
- Цi пан Януш зь Езёрска ўжо тут? - прарычэў Ваявода.
Пан Януш, неўзаметку штурхнуўшы Чэрвiцкага шляхцiца локцем, прашапацеў:
- Чэрвiцы мае, пся маць! - i, выступiўшы ўперад, нiзка пакланiўся Пашкевiчу. - Яснавяльможны пане Ваявода, я буду Януш зь Езёрска.
