Коньнiкi зьблiзiлiся. Стук i трэск разьлятаючыхся на кавалкi дзiдаў... I Станiслаў грузна выляцеў зь сядла.
У той жа момант упаў i Зьдзiслаў, з наканечнiкам дзiды ў горле.
- Пяру-у-у-ун! - голасна выгукваюць незнаёмцы, i на поўным скаку праносяцца мiма зьбянтэжаных i пачцiва разступiўшыхся рэшткаў пачоту Станiслава. Праз кароткi час пераможцы зьнiкаюць з вачэй.
- Ваявода!... Сын мой... Ваявода!... - кiдаецца ксёндз да свайго разпасьцёртага пана. Але Станiслаў страцiў прытомнасьць, i ляжыць на абледзянелай дарозе, нязграбна падкруцiўшы пад сябе руку. З-пад плашча выцякае струменчык крывi й хутка ўсмоктваецца ў сьнег...
- Хутка! У найблiжэйшае селiшча!... Па санi!... - загадвае перастрашаны ксёндз.
Адзiн з вояў кiдаецца ўскач выконваць загад. Другi дапамагае ксяндзу расшпiлiць панцыр Ваяводы. Выцiраюць на грудзях кроў. Нацiраюць яго сьнегам... Усё на дарэмна, Ваявода ня дыхае...
Зусiм к вечару зьяўляецца вой з саньмi. На санях двое барадатых сялянаў. Яны асьцярожна ўхутваюць бяспрытомнага Ваяводу кажухамi, падтыкаюць з бакоў саломай, i пасьпешна рухаюцца к Слуцку.
Забiтага Зьдзiслава вязе на сядле адзiн з вояў, каб са Слуцку адправiць у Загрэб, да ягоных заможных i шляхетных сваякоў.
14. ЗМОЎШЧЫКI КАРЧМЫ "ЗАЛАТЫ РОГ"
Пан Януш прыскакаў у Берасьце змораны й замёрзлы. Вусы зьмерзлiся ў суцэльныя лядзякi. Пасiнелы нос напаўняўся, увесь час, набрыдлiвай вiльгацьцю. Скарчанелыя рукi адмаўлялiся слухацца, а ў жалезных ботах балюча шчымелi пальцы.
Мармычучы праклёны сабе пад нос, адшукаў указаную Ваяводай Станiславам карчму "Залаты рог" i, кiнуўшы павады служцы, увалiўся ў напаўцёмнае памяшканьне. Прыемна агарнула цяплом i ўтульнасьцю.
Час быў ужо паабеднi, i некалькi сталых наведвальнiкаў карчмы старанна прыкладалiся да ўмястоўных кубкаў ды гучна гаманiлi.
Пан Януш прайшоў у кут, прысеў на шырокую лаву каля вакна i голасна гукнуў:
- Гэй! Паўкварты мёду, пся маць, i гарачага крупнiку!
Непаваротны як мядзьведзь карчмар моўчкi прынёс баклагу й кубак. Акiнуў дапытлiвым паглядам постаць госьця й хацеў быў iсьцi па крупнiк, як раптам Януш напаўголасу спытаў:
- Пана Лазiнскага ведаеш?
Карчмар спынiўся. Паправiў фартух i, углядаючыся на папiваючых, памалу адказаў:
- Ведаю... з Камянца...
- Дык я яго бачыць хачу, пся маць! Сёньня-ж! - пры гэтым на стол упала срэбная грыўна.
Карчмар загарнуў манэту й падаўся прэч з пакою.
Пан Януш напоўнiў пенiстым мёдам кубак i, са смакам яго сёрбаючы, прыслухаўся да гутаркi людзей.
Размаўлялi пра апрышак, пра вайну - то з Польшчай, то з Крыжакамi, пра цэны на тавары, пра якасьць вiна, пра наблiжаючуюся вясну...
За вакном бялела дарога, упiраючыся ў скляпенiстую браму, пад якой зьнiкалi сялянскiя вазы, выяжджаючы на Люблiнскi шлях.
Пад вечар карчма напоўнiлася людам. Гутаркi й сьпевы, сваркi й лаянка доўга не змаўкалi ў духаце напаўцёмнае пiўнушкi.
Цяпло, вiнны апар i стома хiлiлi Януша да сну, i нарэшце перамаглi. Стары ваяка апусьцiў галаву на сагнутую руку, ды, так седзячы, i заснуў, соладка насьвiстваючы адагрэлым носам.
Прачнуўся ён ад моцнага ўструсу. Здавалася, што вось толькi на момант заплюшчыў вочы, толькi так сабе прыкархнуў. Аднак у карчме было цiха - нi гоману, нi сьпеву. Толькi ў супрацьлежным куту, каля печы, пахрапваў на лаве купец, ды сапцелi насамi ягоныя служкi, паўкладаўшыся покатам на падлозе. За вакном чарнела ноч.
Пан Януш памацаў капшук, зброю, i толькi тады зiрнуў на двох мужчын, стаяўшых за сьпiнаю. Першы быў карчмар з васковай сьвечкай, другi - незнаёмы, дужы й зграбны, апрануты ў скураную падзьдзеўку i зь лёккiм мячом пры баку.
- Лазiнскi... - прамовiў цiха незнаёмец. - З Камянца. Пан мяне клiкаў.
- Пэўна клiкаў, пся маць! Чаго так доўга?
- Дарога далёкая, Яснавяльможны Пане, - з павагай адказаў Лазiнскi, на якога ўзбраеньне й вопратка Януша зрабiлi належнае ўражаньне. - Пакуль ганец туды, ды я сюды, дык i ноч надышла.
- Давай мёду! - павярнуўся Януш да карчмара.
Пакуль непаваротны карчмар злазiў у склеп, абодва суразмоўцы моўчкi разглядалi адзiн аднаго. Першаму карцiла даведацца, чаго яго так сьпешна выклiкалi, другi - вывучаючы й мяркуючы, на колькi можна даверыцца.
Нарэшце падагрэўшыся мёдам, Януш спытаў:
- Яснавяльможнага Пана Станiслава, Ваяводу Крэўскага, ведаеш?
- Пэўна ведаю! Ня раз ужо службу служыў яго мiласьцi саслужыў. Але вось дайсьцi да яго нiколi не пашчасьцiла. Ён дык, хiба, i ня чуў пра мяне?
- Каб ня чуў, пся маць, дык не выпраўляў бы мяне сюды! - запярэчыў Януш.
- Дык, чуў? Ведае? О, хвала Ўсявышняму!
- Ведае. Кажа мне: "Едзь у Берасьце. I з карчмы "Залаты рог" хай клiчуць пана Лазiнскага!"
- Так i сказаў "Пана Лазiнскага"?
- Так i сказаў... А ты што, пся маць, мне ня верыш?
- Баранi Божа, Яснавяльможны Пане! Як ня верыць?
- Эгэ, брат! Я выдумляць не люблю, не маёй галавы гэта справа, ды ня мой звычай! Дык вось паслаў ён мяне да цябе й загадаў... - Януш азiрнуўся на сьпячых i нахiлiўся да суразмоўцы.
- Што загадаў? - падсунуўся й Лазiнскi блiжэй.
- Загадаў, каб выставiлi варту на ўсiх шляхах, што вядуць з Кракава ў Лiтву, i пiльнавалi, калi будзе варочацца з пасольства Фёдар, Ваявода з Грозава! - Лазiнскi ўвесь напружыўся ад шэпту Януша, а той працягваў - Пакуль будзе ехаць Кароннымi землямi, хай сабе едзе, нават сьцерагчы варта, каб нiчога зь iм не сталося. А як мяжу пераедзе, ды падасца на Вiльню, тут яго трэба й узяць!... Але жыўцом! Яснавяльможны Пан Станiслаў зь iм гутарыць жадае...
- А як з пачотам? - перабiў Лазiнскi.
- Выцяць у пень, пся маць! Каб i духу не засталося!
- Добра! А цi вялiкi пачот?
- Ня ведаю, цi вялiкi, але зацяты, пся маць! Зьнянацку iх трэба браць, бо ў адкрытую наўрацьцi пакладзем.
- Пакладзем! - запэўнiў Лазiнскi рашуча.
- Не хвалiся прадчасна! Бачу з гарачага ты заводу - глядзi, каб не перахвалiўся, - спынiў Януш. - Спачатку скажы, цi ёсьць тут зацiшнае мейсца з добрым скляпом?
- Ёсьць - у Турна. I Турнаўскi ўласьнiк нашы...
- А людзей збройных цi ёсьць дастаткова?
- Ёсьць i людзi! Гайдукi Турнаўскiя й Камянецкiя, а як забракуе гэтых, то можна й апрышак клiкнуць. Досыць будзе!
Пан Януш задумаўся. Ён хаця й верыў словам Лазiнскага, аднак пабойваўся за посьпех прадпрыемства, якое ў выпадку няўдачы вяло проста пад сякеру ката.
- Трэба як найхутчэй выслаць ганца ў Ёзерск, - прамовiў ён. - Каб прывёў з сабой тузiн халопаў, усё пэўней будзе.
- А калi Яснавяльможны Пан ганца хоча пасылаць?
- Дык хоць зараз, пся маць! Чаго марудзiць?
- Зараз?... Добра! - Лазiнскi ўстаў i выйшаў з карчмы.
Праз кароткi час ён вярнуўся з дужым малайцом у дарожным адзеньнi.
- Гайдук з Камянца... Свой!
Януш даў гайдуку ўказаньнi - куды ехаць i што рабiць. Зьявiўся йзноў карчмар. Маўклiва выслухаў загад Лазiнскага, i павёў ганца, каб вывесьцi яго патаемным ходам за сьцены Берасьця.
- Ну, а зараз, вось што, - iзноў загутарыў Януш. - У Берасьцi я заставацца не магу, каб не прыцягнуць увагу. Таму трэба кагось iншага пакiнуць тут пiльнаваць Ваяводу Грозаўскага, а мне, пся маць, прэч з вачэй!
- Я так думаю, - запрапанаваў Лазiнскi пасьля нядоўгага разважаньня - што Вяльможнаму Пану найлепей будзе выехаць у Турна, ды, там падрыхтаваўшы гайдукоў - чакаць, а я застануся тут сачыць. Як што якое, то прышлю чалавека, альбо сам прыеду. Толькi... - Лазiнскi з разгубленым выглядам замоўк.
- Што, "толькi"?
- Коратка ў мяне... - i Лазiнскi выразна пацёр палец аб палец.
- Што коратка, пся маць? - iзноў не зразумеў Януш.
Цяпер Лазiнскi зьбянтэжыўся зусiм i, адвярнуўшыся ўбок, ледзь чутна прашапацеў:
- Грошаў на доўга ня хопiць...
Януш моўчкi адвязаў капшук i адлiчыў пяць залатых.
- Бяры, пся маць, ды ўважай, каб Ваявода ня высьлiзнуў!
