Марсiяне, дзейнiчаючы метадычна, як людзi, што выкурваюць асiнае гняздо, разлiвалi гэты ўдушны газ па ваколiцах Лондана. Канцы падковы паволi разыходзiлiся, пакуль нарэшце ланцуг марсiянаў не рушыў па прамой ад Гонвела да Кумба i Молдзена. Усю ноч рухалiся наперад смертаносныя трубы. Нiводнага разу пасля таго, як марсiянiн быў збiты з трыножка каля Сент-Джордж-Хiла, не ўдалося нашай артылерыi пацэлiць хоць бы ў аднаго з iх. Яны паўсюдна пускалi чорны газ, дзе толькi маглi быць прыхаваныя нашы гарматы, а там, дзе пушкi стаялi без маскiроўкi, яны карысталiся цеплавым промнем.
Апоўначы палаючыя па схiлах Рычманд-парка дрэвы i зарыва над Кiнгстан-Хiлам асвяцiлi воблака чорнага газу, якое клубiлася па ўсёй далiне Тэмзы i разгортвалася да самага гарызонта. Два марсiянiны паволi расхаджвалi па гэтай мясцовасцi, накiроўваючы на зямлю свiсцячыя струменi пары.
Гэтай ноччу марсiяне чамусьцi ашчаджалi свой цеплавы прамень, магчыма, што ў iх быў абмежаваны запас матэрыялу для яго вытворчасцi, цi таму, што яны не хацелi ператварыць краiну ў пустыню, а толькi задушыць супрацiўленне, якое iм аказвалася. Зразумела, гэта iм удалося. Ноч на панядзелак была апошняй ноччу арганiзаванай барацьбы з марсiянамi. Пасля гэтага нiхто ўжо не адважыўся выступiць супраць iх, любое супрацiўленне здавалася безнадзейным. Нават экiпажы тарпедных катэраў i мiнаносцаў, якiя падвялiся ўверх па Тэмзе з хуткастрэльнымi пушкамi, адмовiлiся заставацца на рацэ, узбунтавалiся i пайшлi ў мора. Адзiнае, на што людзi адважылiся пасля гэтай ночы, - гэта закладка мiн i наладжванне лавушак, але нават i гэта рабiлася не планамерна.
Можна толькi ўявiць лес батарэяў Эшэра, якiя так напружана вычэквалi ў змроку. Там загiнулi ўсе. Уявiце сабе чаканне насцярожаных афiцэраў, гарматную прыслугу, якая падрыхтавалася да залпу, складзеныя каля гармат снарады, абозную прыслугу каля лафетаў з коньмi, штацкiх гледачоў, жадаючых падысцi як мага блiжэй, вячэрнюю цiшыню, санiтарныя фургоны i палаткi паходнага лазарэта з абпаленымi i раненымi з Уэйбрыджа. Затым глухi выбух выстрэлаў марсiянаў i шалёны снарад, якi праляцеў над дрэвамi i дамамi i ўпаў у суседнiм полi.
Можна ўявiць сабе здзiўленне i перапалох людзей, якiя ўбачылi рухомыя кольцы i завiткi наступаючага чорнага воблака, што ператварала прыцемкi ў густы адчувальны змрок; незразумелы i няўлоўны вораг наганяе свае ахвяры; бягуць i падаюць конi, людзi, ахопленыя панiкай; жахлiвыя крыкi, кiнутыя гарматы; людзi, якiя курчацца на зямлi... - i шырокi чорны газавы конус. Потым ноч i смерць - i маўклiва-дымавая павалока над мерцвякамi.
На свiтаннi чорны газ разлiўся па вулiцах Рычманда. Урад не мог кiраваць народам; апошняе, што ён мог, - заклiкаць насельнiцтва Лондана ўцякаць.
XVI
ЭВАКУАЦЫЯ З ЛОНДАНА
Лёгка ўявiць сабе тую вiратлiвую хвалю страху, якая пракацiлася па найвялiкшым горадзе свету ў панядзелак ранiцою, - ручай бежанцаў станавiўся бурным патокам, якi пенiўся вакол вакзалаў, ператвараўся ў шалёны вадаварот каля суднаў на Тэмзе i рушыў усiмi магчымымi шляхамi на поўнач i ўсход. Каля дзесяцi гадзiн панiка ахапiла палiцыю, апоўднi - чыгуначную адмiнiстрацыю: адмiнiстрацыйныя службы гублялi сувязь памiж сабою, гублялiся ў людской плынi i знiкалi на абломках сацыяльнага арганiзма, якi хутка распадаўся.
Усе чыгуначныя лiнii на поўнач ад Тэмзы i жыхары паўднёва-ўсходняй часткi горада былi папярэджаны яшчэ апоўначы ў нядзелю, ужо ў дзве гадзiны ўсе цягнiкi былi перапоўнены, людзi адчайна змагалiся за месцы ў вагонах. К тром гадзiнам даўка i бойка распачалiся i на Бiшопсгейт-стрыт; стралялi з рэвальвераў, пускалi ў ход нажы, а палiсмены, пасланыя рэгуляваць рух, стомленыя i азвярэлыя, збiвалi дубiнкамi людзей, якiх яны павiнны былi ахоўваць.
Неўзабаве машынiсты i качагары не захацелi вяртацца ў Лондан; людскiя натоўпы адхлынулi ад вакзалаў i рынулiся да шасейных дарог, якiя вялi на поўнач. Апоўднi каля Борнса бачылi марсiянiна; воблака павольна асядаючага чорнага газу паўзло па Тэмзе i раўнiне Ламбет, адрэзаўшы дарогу цераз масты. Другое воблака папаўзло па Iлiнгу i акружыла невялiчкую кучку ацалелых людзей на Касл-Хiле; яны засталiся жывыя, але выбрацца не маглi.
Пасля марнай спробы трапiць на паўночна-заходнi цягнiк у Чок-Фарме, калi ён, перапоўнены яшчэ на таварнай платформе, пачаў пракладваць сабе шлях праз раз'юшаны натоўп i некалькi здаравенных малайцоў ледзь стрымлiвалi публiку, якая намервалася разбiць машынiсту галаву аб топку, мой брат выйшаў на Чок-фарм-роўд, перайшоў дарогу, лавiруючы сярод рою iмклiвых экiпажаў, i, на шчасце, апынуўся адным з першых пры разгроме веласiпеднага магазiна. Пярэдняя шына веласiпеда, якi ён захапiў, лопнула, калi ён выцягваў машыну праз акно, але тым не менш, толькi злёгку паранiўшы кiсць рукi ў сутычцы, ён сеў i паехаў. Шлях па крутым адхоне Хаверсток-Хiла быў завалены перакуленымi экiпажамi, i брат павярнуў на Белсайз-роўд.
Такiм чынам ён выбраўся з ахопленага панiкай горада i к сямi гадзiнам дасягнуў Эджуэра, галодны i знямоглы, але затое значна апярэдзiў паток бежанцаў. Паўз дарогу стаялi мясцовыя жыхары, цiкаўныя i збiтыя з панталыку. Яго абагналi некалькi веласiпедыстаў, некалькi коннiкаў i два аўтамабiлi. За мiлю ад Эджуэра лопнуў вобад кола, ехаць далей было немагчыма. Ён кiнуў веласiпед каля дарогi i пяшком дабраўся да вёскi. На галоўнай вулiцы было адчынена некалькi лавак; жыхары тоўпiлiся на тратуарах, стаялi каля дзвярэй i вокнаў, здзiўлена глядзелi на незвычайнае шэсце бежанцаў, якое толькi яшчэ пачыналася. Брату пашанцавала перакусiць у гасцiнiцы.
Ён хадзiў па Эджуэры, не ведаючы, што рабiць далей. Натоўп бежанцаў усё павялiчваўся. Многiя, як i брат, хацелi б застацца там. Аб марсiянах нiчога новага не паведамлялася.
Дарога ўжо напоўнiлася бежанцамi, але яшчэ прайсцi было можна. Спачатку было больш веласiпедыстаў, затым паявiлiся хуткасныя аўтамабiлi, прыгожыя кебы, каляскi; пыл слупом стаяў на дарозе да самага Сент-Олбенса.
Успомнiўшы, вiдаць, пра сваiх сяброў у Чэлмсфардзе, брат вырашыў прайсцiся цiхiм прасёлкам, якi цягнуўся на ўсход. Калi перад iм вырас плот, брат пералез цераз яго i накiраваўся па сцежцы на паўночны ўсход. Ён прайшоў па некалькiх вёсачках, назваў якiх не ведаў. Зрэдку траплялiся бежанцы. Каля Хай-Барнета, на зарослай травой дарозе, ён сустрэўся з дзвюма жанчынамi, якiя сталi яго спадарожнiцамi. Ён дагнаў iх якраз своечасова, каб памагчы iм.
Пачуўшы крыкi, ён хуценька завярнуў за вугал i ўбачыў двух мужчын, якiя спрабавалi высадзiць жанчын з каляскi; трэцi трымаў за аброць напалоханага понi. Адна з жанчын, невялiкага росту, у белай сукенцы, крычала; другая ж, стройная брунетка, бiла дубцом па твары мужчыну, якi схапiў яе за руку.
Брат iмгненна ацанiў сiтуацыю i з крыкам кiнуўся на дапамогу жанчынам. Адзiн з нападаючых пакiнуў жанчыну i павярнуўся да яго; брат, выдатны баксёр, бачачы, што бойка непазбежная, напаў першы i адным ударам звалiў яго пад калёсы.
Тут было не да рыцарскай ветлiвасцi, i брат, аглушыўшы ўдарам нагi першага, схапiў за каўнер другога нападаючага, якi трымаў за руку маладзейшую жанчыну. Ён пачуў тупат капытоў; дубец слiзгануў па яго твары, i трэцi працiўнiк нанёс яму моцны ўдар у пераносiцу; той, якога ён трымаў за каўнер, вырваўся i кiнуўся ўцякаць па прасёлку ў той бок, адкуль падышоў брат.
Аглушаны ўдарам, брат апынуўся сам-насам з суб'ектам, якi толькi што трымаў понi; каляска аддалялася, вiхляючыся то ў адзiн, то ў другi бок; абедзве жанчыны, павярнуўшыся, сачылi за валтузнёй. Працiўнiк, вялiзны дзяцiна, рыхтаваўся нанесцi другi ўдар, але брат апярэдзiў яго, стукнуўшы ў скiвiцу. Пасля, бачачы, што застаўся адзiн, брат вывернуўся ад удару i пабег па прасёлку следам за каляскай, а за iм гнаўся працiўнiк; другi, якi быў уцёк, спынiўся, павярнуў назад i цяпер бег за iм зводдалеку.
Раптам брат спатыкнуўся i ўпаў; самы блiзкi ад яго працiўнiк спатыкнуўся аб яго i таксама ўпаў; i брат, усхапiўшыся на ногi, зноў апынуўся сам-насам з двума працiўнiкамi. У яго была мала надзеi справiцца з iмi, але ў гэты час стройная брунетка хуценька спынiла понi i падбегла на дапамогу. У яе, як аказалася, быў рэвальвер, але ён ляжаў пад сядзеннем, калi на iх напалi. Яна выстралiла з адлегласцi ў шэсць ярдаў, ледзь не трапiўшы ў брата. Менш храбры грабежнiк пусцiўся ўцякаць, яго калега - за iм, праклiнаючы яго баязлiвасць. Абодва спынiлiся непадалёку на прасёлку каля трэцяга з нападаючых, якi нерухома ляжаў на зямлi.
