Адчуваючы, што сон вось-вось скончыцца, Камар ірваўся паспець задаць яму пытанні:

– Як на тым свете?

– Горш, чым на гэтым.

– Што самае страшнае ў жыцці?

– Дабіцца ўсяго, чаго хацеў, аб чым марыў – і памерці сваёй смерцю. Хаця мне гэта не пагражае. Не ў маіх правілах хваліцца, але я вас усіх перажыву.

Камар у сне пішчаў з захапленнем і слязамі:

– Вы вечны!

– Так, я вечны.

«Вечны, вечны», – усхліпваў Камар. А калі прачнуўся, дык не змог успомніць адказаў Хрушчанкі. Пытанні свае помніў, а адказы вылецелі з галавы ці, лепш сказаць, круціліся на языку, блыталіся, але, як ільдзінкі ў Кая, у словы складвацца не хацелі.

– Да чаго сняцца нябожчыкі? – спытаў Камар у жонкі.

– Да перамен, люба, – адказала яна.

– Надвор’я?

– І надвор’я таксама. Вунь якая хмара насоўваецца!

34

Было каля дзесяці раніцы, а цёмна. Збіралася навальніца, хмарыла. Міхалевіч сядзеў на тэрасе і глядзеў тэлевізар. Інга звычайна яшчэ спала ў такі час; ён часта кпіў з яе: маўляў, “ты ў нас ранняя птушка”, выдатна ведаючы, што Інга птушка позняя – сава. Але сёння сапраўды з самага ранку яна паехала на кінастудыю ўтрэсваць бюракратычныя фармальнасці наконт звальнення.

Інга цяпер увесь час знаходзілася ў раздваенні, якое пачалося пасля прыезду мужа з поўдня, з яе раптоўнай здагадкі, што паміж яго змораным выглядам і кроплямі для носа існуе сувязь. Яна жахнулася ад гэтай здагадкі і, тым не менш, купіла мужу новы флакон. Вось тады і пачалося раздваенне, якое проста разрывала яе папалам. То, калі яна не бачыла мужа, ёй хацелася бегчы, ехаць, ляцець дамоў, ратаваць яго, крыкнуць: спыніся! – усё яму расказаць, ва ўсім прызнацца; яна не сумнявалася, што ён даруе ёй што можна і чаго нельга, выбачыць мінулае, цяперашняе і будучае, і яна адчувала палёгку, як чалавек, які п’е ў сне і напіваецца, – але, прачнуўшыся, пакутуе ад яшчэ большай смагі: дастаткова было ёй толькі ўбачыць мужа, блізка стаць, пачуць яго голас, як ёй нібыта сшывалі вусны, счаплялі іх замком і замыкалі на ключ. Яна не магла вымавіць ні слова, нібы камянела, і ў вачах яе чыталася ўпартае цярпенне і зацятае чаканне. Тым больш нешта падказвала ёй, што цярпець і чакаць засталося нядоўга.

Хмарыла, цямнела, парыла. Міхалевіч пацёр левую грудзіну, дзе сэрца. Пасля Поўдня яно чамусьці забалела і пачало шчымець, асабліва на перамену надвор’я. Знаёмы сардэчнік расказваў, што пры навальніцы лягае на падлогу на жывот і так ратуецца: боль адцягвае ад сэрца. Міхалевіч ўспомніў і засмяяўся. Калі не лічыць гэтага шчымлення, ва ўсім астатнім ён адчуваў сябе зусім здаровым – і ад таго шчаслівым. Раптам успомніўся ні з таго ні з сяго Хрушчанка. Вось каму не пазайздросціш… З іншага боку, каб не было такіх небаракаў, хіба адчувалі б мы так востра ўласнае шчасце? Простае шчасце ад таго, што жывем, існуем, дыхаем.

Хмара падыходзіла бліжэй і злавалася. Пацямнела амаль як уночы. Ужо чуўся пошум ветру і строкат першых, пакуль рэдкіх кропляў дажджу ў голлі. Завіс кадр у тэлевізары. Міхалевіч паляпаў каля сябе рукою, шукаючы пульт. Ён нязграбна павярнуўся і змахнуў з канапы на падлогу ўсё: тэлефон, пульт, флакончык з кроплямі. Міхалевіч нагнуўся іх падымаць. У гэты момант бліснула сляпучая маланка, затым трэснула неба, гахнуў гром, і адначасова нешта лопнула ў яго галаве і адарвалася. Ён адкінуўся на спінку канапы. Кроў у ім паднялася аднізу, пацямнела ўваччу, затым цёплая хваля роўна заліла яго твар.

Калі Інга дабралася да дома, навальніца бушавала як на канец свету. Сярод касога дажджу, маланак і грому яна, пакуль дабегла па сцежцы да тэрасы, прамокла да ніткі. Дождж заліваў падлогу каля ганка. Муж спакойна сядзеў спінай да яе на канапе перад тэлевізарам, які сняжыў.

– Што там робіцца!.. – пачала яна, але падавілася словам. Бо як толькі ўбачыла гэтую спіну, патыліцу, знаёмую лысую макаўку з вушамі абапал, так не магла адвесці ад іх вачэй, як ад безаабароннай, такой заманлівай мэты. Бог ведае, да чаго б яна дадумалася, куды б гэта яе прывяло, каб не ненатуральнасць сцэны: муж не варушыўся, не адказваў, не павярнуўся. Было ў гэтым нешта насцярожваючае; жывыя так не сядзяць. Яна агледзелася больш уважліва і толькі цяпер убачыла раскіданыя каля канапы па падлозе рэчы: пульт, навушнікі, тэлефон, флакончык з кроплямі, нядаўна куплены, толькі пачаты. Яна абышла іх, робячы мокрыя сляды, і зазірнула мужу ў твар. Міхалевіч сядзеў з адкрытымі ашклянелымі вачамі. На пасінелым твары застыла абсалютна шчаслівая ўсмешка. Але калі Інга прыгледзелася, то зразумела, што гэта грымаса болю. Каб не ўскрыкнуць, яна аберуч закрыла сабе рот. Потым, перамагаючы страх і агіду, дакранулася да яго пляча. Ён споўз уніз, як мех, і распластаўся на падлозе. Інга прысела перад ім на кукішкі. Памацала пульс на руцэ. Пашукала вену на шыі. Нагнулася і прыклала вуха да яго грудзей. Сэрца білася моцна, пругка, роўна, пакуль яна не зразумела, што гэта яе ўласнае сэрца. Перад ёй на падлозе ляжаў мярцвяк, труп. Яна прысела на канапу. На твары яе нічога не адбілася. Можна было падумаць, што менавіта гэтага яна і чакала.

Сцякала з абутку і з адзення вада. Сняжыў тэлевізар. На дварэ святлела, хмара сплывала, лівень перайшоў у роўны дождж. Інга сядзела і адчувала, акрамя неверагоднай палёгкі, якая бывае пасля вялікай утомы, яшчэ і нейкую спакойную заміранасць. Вось і ўсё. Нікому нічога не трэба было даказваць, як і баяцца больш не было каго. Вялікі Сцэнарыст усё вырашыў сам, і так, як лепш для ўсіх.

Пасядзеўшы даволі доўга – больш, чым трэба, яна паднялася, асцярожна, стараючыся не парушыць размяшчэння рэчаў, падняла пульт, выключыла тэлевізар, паклала пульт на месца. Дацягнулася на дыбках і спыніла стрэлкі гадзінніка на сцяне. Перавярнула тыльным бокам і завесіла ручніком авальнае люстра на шарнірах. Падушачкамі пальцаў закрыла мерцвяку халодныя павекі. І толькі тады дастала з сумачкі тэлефон.

35

Так закончыўся эксперымент са стварэннем нацыянальнай кінастудыі. Але сама гісторыя яшчэ мела працяг і нават кароткі эпілог. Пачаць з таго, што прычына смерці беднага Міхалевіча раскрыта была не адразу. Яе, як і некалі ў выпадку з Хрушчанкам, таксама хацелі спісаць на няшчасны выпадак з дыягназам “адрыванне тромба”, і так, хутчэй за ўсё, і зрабілі б, каб не сястра нябожчыка, якая тэрмінова прыляцела з Аўстраліі. Звышэнергічная, апантаная жаданнем чаго б ні каштавала выкрыць, як яна лічыла, злачынцаў, хітрую нявестку з палюбоўнікам, аб якіх паспела паведаміць ёй чыясь добрая ананімная душа. «Усіх мярзотнікаў пазнаходжу і выведу на чыстую ваду! Ніхто не схаваецца пад плінтусам!»

Запахла міжнародным скандалам. На гэты раз экспертыза спрацавала хутка і якасна. Кароткае заключэнне было як удар бліскавіцы – гвалтоўная смерць. Наступіла ў выніку спынення сэрца. У кроплях для носа, якімі карыстаўся Міхалевіч, была выяўлена павышаная канцэнтрацыя сасудазвужальнага рэчыва. Калі капаць яго рэгулярна, смерць можа наступіць праз кароткі тэрмін, а галоўнае, чалавек сам забівае сябе. Так што сястра-аўстралійка не памылілася. Гэта было прадуманае, загадзя спланаванае забойства, прычым, цалкам верагодна, двайное, бо надта ж падобнымі былі і самі сабой супастаўляліся дзве смерці: Хрушчанкі і Міхалевіча.

Следчы найперш, канечне, узяўся за гаспадыню флакончыка, Інгу. Яго цікавіла, як кроплі патрапілі да яе мужа. Інга адказала, што даўно імі не карыстаецца, флакон набыла ў маленькай аптэцы каля кінастудыі, а муж, калі ездзіў на Поўдзень, па сваёй звычцы ўсё “пазычаць”, забраў, потым папрасіў купіць новы. На пытанне, чаму не карысталася, Інга, у жалобна-чорным адзенні, сумная, прыгожая, адказала: не карысталася, бо не было патрэбы, алергія прайшла. І, цнатліва апусціўшы вочы, патлумачыла – прайшла, бо яна цяжарная, і арганізм актыўна перабудоўваецца. Тут, само сабой, усе пытанні адпалі; стала ясна, што ў Інгі не было ніякіх матываў жадаць мужу смерці; толькі на развітанне следчы яшчэ спытаў, ці не заўважыла яна на ўпакоўцы або на самім флаконе чагось падазронага, можа, слядоў ускрыцця?