«Чаму гэта людзі, калі яны шчаслівыя, усміхаюцца заўсёды дурнавата,— падумаў мічман.— Вось і гэты. Хаця што з яго ўзяць? Юнак яшчэ. Амаль дзіця. Я ў яго ўзросце ўжо дзевяць год адплаваў».

Ён забыў, што ягонае «плаванне» пачалося, мякка кажучы, насуперак натуры і здароваму чалавечаму сэнсу.

— I добрая хаця дзяўчына? — ён задаваў пытанні толькі таму, што работы ўсё адно яшчэ не было.— Дзе пазнаёміліся хаця?

— Ды вы ж сведкам былі... Хаця не... Вы тады ў водпуску былі. Гэта пад час таго лістападаўскага выхаду, калі хворых з Рагвольда здымалі.

— Казалі мне нешта такое... Я тады на поўдні ўпершыню быў. У Сачах... Ну...

Анатоль закурыў:

— Мы ўжо назад тады вярталіся. Радаваліся, вось-вось база, а там і горад. Драіліся, прасаваліся, усё такое. I раптам загад: ісці на востраў, зняць і даставіць хворых. Ведаеце, як пасыплюцца ўжо няшчасці — падстаўляй торбу. Усе злыя. Камандзір маўчыць. Галоўны мінёр чорта ўспамінае.

«Ясна, чаму,— адзначыў мічман.— Раней ён, бывала, у выпадку чаго і матам мог. Я гэта до-обра памятаю. Завязаў, бо аднойчы ў прыцемку не разабраў, дый пусціў да мамы не таго, каго трэба. Нічога добрага з гэтага для яго не выйшла». А ўголас сказаў:

— То што?

— Лаяўся больш так, прывычка... Таму што справы былі сур’ёзныя. Матарыста аднаго з кавасакі кінула хваляй — клетку грудную расціснула. Ну і жанчына: цяжкі выпадак апендыцыта... Добра, пайшлі. А тут не мора — вадзяное пекла; ваду нясе, пену з валоў зрывае. Дыхаць амаль немагчыма, не паветра, а ледзяны перасолены суп.

«Бач ты, паезію развёў,— з іроніяй падумаў Дубавец — напэўна цябе, пяюна, бабы слухаць любяць».

— Падыходзіць наш «Тайфун» да месца высадкі, і мы ўсе бачым: не толькі караблю — шлюпцы падысці да берага не ўдасца, такі накат. Валы б’юць, назад са скал сплываюць. Зялёныя, каламутныя, шкляныя. А там чакаюць. Паміраюць, можа. Тады старлей вырашыў: няхай удвох са шлюпак дабіраюцца да берага проста так.

— Ножкамі? — спытаў мічман.

— Гэ-э, ножкамі. Дзе ножкамі, а дзе і турманам. Таму што як дасць хваля, як адвесіць ляшча ў кармавы абвод, дык пасля хаця месяц задзёрты бегай. Ад трусоў і то баліць.

У абодвух былі іранічныя твары, ды і ў словах гучала іронія. Гаварыць аб такіх звычайных рэчах, калі небяспека мінула і забылася, было чамусьці сорамна.

— Пакуль да берага ракам далезлі — выгляд у нас быў, нібы нас праз земснарад прапусцілі. А назад яшчэ горш. Нясем іх на руках. Пакуль дабраліся, насёрбаўся я расолу па горла і яшчэ вышэй. I, верыце, таварыш мічман, сіняк ад шыі да кіля цэлы месяц не сходзіў.

— Дарэмна. Гэта ж не кожны дзень такое,— сказаў Сцяпан.

Каня ўсміхнуўся і раптам сказаў, нібы прызнаваўся:

— Я ж не магу, калі вада ледзяная. Іншы плыве і нічога, а ў мяне адразу сутаргі. I такія, што завыў бы, як шэры на каляды. I ногі, і рукі, і ўсё...

— А дзяўчына?

— Ну, даставілі мы іх на карабель. Я і не разгледзеў яе амаль. Веі толькі, цень на палову шчакі. А потым яна мне ліст напісала з падзякай... Я адказаў.

— Сустракаліся?

— Ды разы тры.

— I як, цікава ёй з табою?

— Думаю — так. А пра мяне і казаць няма чаго. Асвета мая крыху падкачала — нічога, дацягну. Мне ж дваццаць два толькі.

«Усё яшчэ наперадзе,— падумаў мічман.— I тут табе, малец, сто ачкоў дадзена перад іншымі. Што ж, памагай бог».

— Харошая жанчынка. Засмяецца, дык і ў мяне ад смеху ўсё нутро хвалюецца. Я, таварыш мічман, каб убачыў, што нехта яе пакрыўдзіў, я б таму свінюку за гэта такога чуба даў, што ён бы лысы з бальніцы выйшаў. I то толькі праз месяц. Дужа добры чалавек. I ведае шмат, хаця тут чаго ж дзівіцца... Метэаролаг... Станцыя іхняя на Рагвольдзе.

Невядома чаму, але Дубавец раптам адчуў сябе так, нібы нехта выліў яму за каршэнь спачатку конаўку гарачай, а пасля конаўку ледзяной вады. Усёй падсвядомасцю ён быў ужо ўпэўнены ў адказе, нейкім невядомым інстынктам ведаў яго, і ўсё ж спытаў, не мог не спытаць:

— Ну а завуць як?

— Яўгенія... Жэня... Аўгіння па-нашаму... Антонаўна.

Нешта апусцілася ў нутры ў Дубаўца. Адчуваючы незямны, нечалавечы холад і пустату, але ўсё яшчэ без надзеі спадзеючыся на нешта, ён глуха сказаў:

— Метэаролаг з Рагвольда... Т-так... Прозвішча часам не Арсенцева?

— Угу. А вы што, ведаеце яе?

— Здаецца, не ведаў. Але чуў неяк... Так, здаецца, я пра яе калісьці нешта чуў.

Ён хацеў сказаць яшчэ штосьці і ён баяўся сказаць, баяўся, што сарвецца, закрычыць ад ярасці і болю.

Выручылі званы гучнага бою. Яны крычалі нібы не над тральшчыкам, не над свінцовай бухтай, над якой бляднела перадсвітанне, не над рабрыстымі голымі сопкамі, а нібыта ў вушах, у грудзях, у галаве.

Час было брацца за справу. Уваходзіць у гэты тлумны, пахмурны, абрыдлівы і, аднак, будзённы, калі не лічыць болю, дзень. Самы для яго пракляты з усіх дзён, якія былі калі-небудзь і будуць.

Павольна цурчэла за кармой тральшчыка густая, тлустая вада. Скупавата свяціла праз тонкія, але частыя аблокі сонца, што яшчэ амаль не давала цеплыні. Хвалі ў яго слабым, рассеяным ззянні здаваліся зялёнымі.

3 левага борта, вельмі далёка, можна было заўважыць яшчэ некалькі тральшчыкаў, якія скародзілі мора. Там, калі глянуць у кірунку на норд у моцны марскі бінокль, далёка за тральшчыкамі можна было заўважыць шэрую палоску: аблокі, што ляжалі над высокімі сопкамі нябачнага адсюль берага.

Справа, з зюйдавага боку,— караблі ішлі курсам «ост»,— быў відзён тральшчык-напарнік. Толькі ён ішоў марысцей «Тайфуна», быў далей за яго ад берага.

У той дзень работы было да д’ябла. Знішчылі чатыры міны. Мінёр «Тайфуна», старлей Андрэй Сцівен, той самы, што паслаў кудысь не таго, каго трэба, цадзіў праз зубы:

— Чартаўня нейкая. Не мора, а суп з клёцкамі. 3 д’яблавымі фрыкадэлькамі, тры чарты ім ніжэй хваста.

Высачэзны, бялявы, з вечна прыжмуранымі светлымі вачыма, ён ад свайго дабрадушша і лаяўся проста так, дзеля парадку. I мічман думаў, што дарэмна яму тады нагарэла, дарэмна ён займае месца, на якім цудоўна справіўся б і лейтэнант.

Чатыры разы шлюпка адвальвала падрываць міны. На вёслах быў Анатоль Каня. 3 ім здаравенны старшына Іван Красоўскі. Чатыры разы ўставалі за кармой гейзеры шалёнай вады, узносіліся проста ў неба і ападалі, і нехта быццам біў магутнай далонню па барабанных перапонках, і, каб на нейкі міг не аглухнуць, трэба было разяўляць рот.

I ўвесь гэты дзень мічман мімаволі сачыў за мінёрам і думаў аб ім. Вось ліхаманкава вяслуюць да карабля, вось узлятае за імі белы слуп вады і, калі асядуць апошнія пырскі, Каня крычыць нешта здзеклівае, весела выскаляючы белыя зубы.

Дзіўна, ён жа, Дубавец, быў амаль спакойны, пакуль ведаў, што побач з ёй нікога няма. Ён прымірыўся б нават з яе замужжам, што з ёю муж, калі б толькі не ведаць яго. Але вышэй усякага цярпення было думаць, што яе кахаюць і, магчыма, кахае яна, што гэты чалавек увесь час побач, што не ўцячэш ад яго, не схаваешся, што з ім трэба гаварыць, хай сабе толькі на службовыя тэмы.

«Ідзе на шлюпцы. Прыгожыя, эканомныя, дакладныя рухі рук. Чаму я быў амаль спакойны да гэтай раніцы? Спадзяваўся? Не, проста суцяшаўся — нічыя. Свінства!»

Дубавец ненавідзеў сябе за гэтае вартае жалю суцяшэнне, за ідыёцкую рэўнасць, за ўсё. I аднак не мог думаць іначай, бо ніколі не думаў, што гэта так цяжка.

«Пісакі пісалі «сэрца баліць». Брахня. Нічога такога ніколі не было на свеце ні ў яго, мічмана Дубаўца, і ні ў каго іншага. Пабрахенькі!»

А вось зараз ён адчуваў такі неадольны, фізічны боль у сэрцы, што яму здавалася — ён памірае.

...Калі ўзарвалі другую міну, аднекуль з глыбінь, з таго, што нават думкай не назавеш, усплыло цёмнае...

«Мабыць, не балела б так, мабыць, было б лягчэй, каб Каня схібіў».

Ён адразу ж, нават не асэнсаваўшы ясней, жахнуўся гэтаму, пачварнаму, што ў адну хвіліну перакрэслівала і бездакорнасць ягонай працы, і жыццё. Да фізічнага болю недзе з левага боку грудзей прыбавілася яшчэ і пякучая пагарда да сябе. I гэты боль, гэтая пагарда нібы далі яму зразумець, што ён ненавідзіць мінёра так, як яшчэ ніколі і нікога ў жыцці не ненавідзеў.