«Ити хас сыллаахха эбитэ буолла, быдаарыйдаҕа дии, манна арҕам-тарҕам сылдьар артыыс дьоҕурдаах дьону мунньан театр курдук тэрийбиттэрэ. Мин оччолорго уончабыттан эрэ тахсыбыт оҕо этим. Аҕам былыргыттан бу дьиэҕэ оһох оттооччунан үлэлиирэ, онон бу дьиэ олбуоругар кыракый бараакка олорорбут. Ол билигин онно да суох. Бу эркин барыта киһи уҥуоҕа этэ. Оччолорго собуор сэргэх уонна куорат биир улахан тутуута буолан, туох улахан мунньах, кэнсиэр барыта манна буолара. Сиимэннээх биһигини кытта дьукаах олорбуттара, аҕата лөчүөк этэ. Дьиҥэр, кини миигиттэн икки-үс эрэ сыл аҕа. Бу кини сүрэхтэммит бэйэлээх бэйэтин дьиэтэ ээ. Итинник кыра киһи буолан төрөөхтөөбүт. Аҕалаах ийэтэ өлбүттэригэр ким да ыарыһах оҕону көрүөн баҕарбатах, ол иһин бу дьиэ ыстаарастатыгар Ньыыкан кырдьаҕаска иит диэн баайан кэбиспиттэр. Кинилэр дьиэ уҥа кынатыгар түгэххэ олорбуттара. Таҥараны суулларан да баран, Сиимэни ханна да барар сирэ суоҕунан хоһуттан үүрбэтэхтэрэ, онон билиҥҥээҥҥэ диэри онно олорор. Күнүһүн ханна эрэ барар, түүнүн кэлэр. Дьиэлээх киһини ханна үүрүөмүй уонна үөлээннээҕим буоллаҕа дии. Манна кини баарын ким да билбэт даҕаны. Быһыыта, бу дьиэни кытта бүтүннүү силбэһэн хаалбыт курдук. Мин кинини кыра эрдэхпиттэн Бээгэй диэн ааттыыбын, өһүргэнээхтээбэт.

Ити, быһыыта, ньиэмэс сэриитин кэнниттэн этэ бадахтаах, эчи умнан да кэбистим, арай манна эдэркээн бэйэлээх, чап-чарааһынан арылыччы көрбүт, мап-маҥан сирэйдээх, киһи эрэ таптыах сөп баҕайы эттээх-сииннээх, уурбут-туппут курдук быһыылаах-таһаалаах кыысчаан киирэн кэлбитэ. Кинини хайа эрэ оройуонтан аҕалбыттара. Аата Күөрэгэй диэн этэ.

Биирдэ, Бээгэйдиин Ньыыкан ыстаараста хоһугар чүмэчи ууллара олордохпутуна, оһох үөлэһинэн кыталык кыыл кыҥкыныырын курдук кылыгырас куолас иһилиннэ. Ол хоско сценаҕа туох буолара барыта оһох үөлэһинэн иһиллэ турара. Бу истиэнэлэр истэрэ барыта оһох үөлэстэрэ ээ. Уонна бачча улахан дьиэни хайдах ититиэҥий. Сорох сирдэринэн букатын хос да курдук чуулааннар бааллар. Ону барытын ити Бээгэй эрэ билэр. Оо, аҕам биһикки ол топпот оһохтору оттон да аҕай биэрэрбит. Дьэ туран, ырыаны истээт, биһиги иккиэн балкоҥҥа сүүрэн тахсан чохчойон олорон уоран өндөрөҥнөөн көрөбүт. Сцена мөлтөх уотугар маҥан чүөчэҥкэни кэппит, чараас былаачыйалаах, чачархай баттаҕын ыспыт аанньал курдук кыыс ис-иһиттэн иэйэн ыллыы турар. Оо, бу барахсан ыллаатаҕа уратытын, куолаһа биһиги дьиэбит хас биирдии муннугун сырдата өрө кылыгыраан абытай. Бэл, саала ортотугар ыйаммыт курустаал лүүстүрэ лыҥкыныы ыллаһар. Биһиги сөҕөн да, таптаан да тыыммакка истэн олоробут. Кыыс дуоһуйа ыллаан баран, тэлээрис гынан хаалла. Итинтэн ыла Бээгэй киэһэ буолла да эрдэттэн балкоҥҥа тахсан атаҕа көһүйүөр диэри чохчойон олорон Күөрэгэй бэлэмнэнэ тахсарын кэтэһэр буолла. Кыыс ыллаабатах киэһэтигэр санаата алдьанан, тэппини көрбөт алдьархайа.

Сыл аҥаарын курдук Күөрэгэйи дьон иннигэр таһаарбатылар, тоҕо эбитэ буолла, артыыстар таҥастарын бэрийээччи буола сырытта. Оччолорго театр саамай бастыҥ ырыаһыта, сүрдээх бардам майгылаах Любовь Сметанина диэн дьахтар баара. Арай биирдэ кэнсиэргэ бэлэмнэнэ сырыттахтарына, Любовь Титовна ыһыллаҥнаан аҕай киирдэ уонна: «Бүгүн саҥа кыыһы таһаарар буоллаххытына, мин ыллаабаппын», – диэн тимирдии этэн кэбистэ. Ол күн хас эмэ түүнү мэлдьи бэлэмнэммит Күөрэгэй эмиэ тахсыбата. Мин кини хоһун аттынан ааһан истэхпинэ, ытаан сыҥсыйара иһиллэр этэ. Бээгэй ити күн эмиэ хоһуттан быкпата. Сарсыныгар театрга улахан айдаан таҕыста. Любовь Титовна икки мааны былаачыйата бүтүннүү тырыта тыытыллан баран муннукка сыталларын булбуттар. Дьахтарбыт Күөрэгэйи күтүрээн улахан мунньах тэрийдэ. Онуоха мин Күөрэгэй ити күн хоһуттан быкпатаҕа диэн тылбай-өспөй буоллум. Хата, үүрбэтилэр. Аҕыйах хонугунан Любовь Титовнаҕа саҥа көстүүм тигэн аҕаллылар. Ол эрээри кини ыллыыр кэмигэр ойоҕос аан аһыллан хаалан, күөмэйэ ыалдьан, сарсыныгар театрга кэлбэтэ. Ким ааны аспытын көрдүү сатаатылар да, булбатылар. Дьиҥэр, ол хаһан да аһыллыбат аан этэ ээ. Иккис күнүгэр Сметанина эмиэ кэлбэтэ, «бэргээбит» диэн буолла. Хайыахтарай, билиэт барыта атыыланан турар, онон Күөрэгэйи таҕыс диэн модьуйдулар.

Мин ол киэһэни бу баардыы өйдүүбүн. Долгуйара бэрдиттэн илиитин ханна да гыныан булбат буолбут хара солко былаачыйалаах, театр муостата мууһунан да көрөн сыттар, чап-чараас түүппүлэлээх, чачархай баттаҕар маҥан чөмчүүктэри анньыммыт, тэтэрэ кыыспыт имнэрдээх көрүөхтэн кэрэ кыысчаан тахсан кэлбитигэр, дьон саҥа ырыаһыты айхаллаан ытыстарын тыаһа хабылла түспүтэ. Рояль дьикти музыката туох эрэ кэрэни арыйардыы маҥнай симиктик, онтон күүһүрдэр күүһүрэн эрдэҕинэ, хантан эрэ халлаантан кэлэр кылыкынас куолас кыттыспыта. Ол абылаҥнаах ырыа дьиэрэйдэр дьиэрэйэн бүүс-бүтүннүүбүтүн дуоһуйуу кэрэ эйгэтигэр көтүппүтэ. Бээгэй биһикки, баар-суох мааны таҥаспытын таҥнан, сцена утары аллара баар чуулаан оҕотугар киирбиппит. Ол киирэн, тимир эрэһээҥкилээх чуолҕан түннүк сыыһынан симсэ-симсэ, Күөрэгэй ыллыырын абылаппыттыы көрөн турбуппут. ¤э, биһиги билиэт диэҥҥэ наадыйбат дьон этибит, биһиги театрбыт ол оһох үөлэһэ ааһар кыракый чуулаана этэ. Бээгэй хантан эрэ ылан бааммыт эргэ хаалтыһа, киниэхэ алыс улахан, аҕатын кубарыйбыт, тоҕоноҕо абырахтаах бинсээгэ, үрдүү сатаан хос улларбыт сойуустаах хаатыҥката, ньалҕаарыччы тарааммыт баттаҕа бүтүннүү көмөр буолан тураахтыыра. Кини уоспа быһыта сиэбит иэдэһигэр икки сурааһыны ойуулуу хараҕын уута суккуллан түспүтүгэр, мин ытаан ыгыстаҥнаан ылбытым. Тоҕо диэтэххэ, мин эрэ билэрим кини кыракый сүрэҕэ хайдахтаах курдук хардата суох буолуохтаах таптал уотугар умайбытын. Мин эрэ билэрим Күөрэгэй дьон иннигэр тахсыахтаах суолун көстүбэккэ сылдьан кини хорсуннук солообутун…

Ити күнтэн Күөрэгэй дьоҥҥо биллэн барбыта. Кинини көрөөрү-истээри элбэх киһи үмүөрүһэрэ. Тойоттор-хотуттар сотору-сотору бырааһынньыктарыгар ыҥыран ыллаталлара. Ол кэмҥэ театрга хантан эрэ соҕурууттан аатырбыт ырыаһыт кэллэ. Кини, кэлээт, биһиги Күөрэгэйбитин ухаасыбайдааһын бөҕө. Ханна барар да, сиэтэ сылдьар. Биирдэ бэлэмнэнии кэмигэр сценаҕа тобуктаан туран илиитин уураа да уураа буолла. Онуоха саала түгэҕэр оһох үөлэһиттэн көрөн турбут Бээгэй: «Хватит, нахал!!!» – диэн хаһыытаата. Иккиэн эргиллэ түстүлэр – ким да суох. Куттанан түргэн үлүгэрдик атахха биллэрдилэр. Ити курдук Бээгэй, кыра буолан, бары хайаҕаска барытыгар батарынан туһанан, ханна тураллар да, онно тиийэн көстүбэккэ саҥарар «абааһы» оруолун толорор идэлэннэ. Онтукатын ол киһи барбытын да кэннэ тохтоппото, оннооҕор Күөрэгэй соҕотоҕун олордоҕуна кытта дьээбэлиир. Сотору театрга уһун тыллаахтар Күөрэгэйи театр абааһыта буулаабытын туһунан сурах тарҕаттылар. Онон дьон кинини кытта бүччүм кэпсэтэртэн туттунар буоллулар.

Балтараа сыл курдугунан Күөрэгэй соҕуруу баран үөрэнэн иһэн, ыалдьан төннөн кэлбитэ. Ол дойдуга кини ырыатын пластинкаҕа устубуттарын туһунан кэпсээн, үөрүүбүт үрдээтэ. Сотору биһиги урут харахтаабатах хап-хара лаахтаах пластинкаларбыт кэллилэр. Ону харыстаан театр ыскылаатыгар кыстыы ууран туруордулар. Бээгэй хантан эрэ патефон була охсон, Күөрэгэй пластинкатын түүннэри-күннэри истэр. Сэрэйдиҥ ини, кини ити үөлэстэр истэринэн дьиэ ханнык баҕарар муннугар тиийэрэ. Ол ыскылааттан пластинканы уорар диэн киниэхэ улахан дьыала буолбатах.

Ити кэмҥэ Күөрэгэй ханна эрэ өрүс нөҥүө гастроллуу бара сылдьан, биир уолу таптаабыта билиннэ. Кыыспыт сотору-сотору өрүһү туораан ханна эрэ баран кэлэр. Биир күн театрга сүргэтэ көтөҕүллэн аҕай кэллэ уонна дьүөгэтигэр бүгүн кэнсиэргэ ол киһи кэлиэх буолбутун туһунан кэпсээбит. Бээгэй ону истэ охсон силбиэтэнэн аҕай киирдэ. Ити киэһэ кини эрдэттэн оһоҕун үөлэһигэр киирэн олордо. Сүүрэлэс буолбут хараҕын көрөөт, мин тугу эрэ оҥороору гыммытын сэрэйдим, онон: «Сиимэн, ону-маны гынаайаҕын. Күөрэгэй дьоллоох буолуон баҕарбаккын дуо?» – диэн сэрэтэрдии ыйыттым. Киһим буугунаан эрэ кэбистэ.

Кэтэһиилээх кэммит дьэ үүннэ. Кэнсиэр буолуо аҕыйах мүнүүтэ иннинэ саалаҕа үрдүк уҥуохтаах, эҥкилэ суох ыраас таҥастаах, хара сэлээппэлээх сахаҕа олус интеллигентнэй киһи үрүҥ сибэкки дьөрбөтүн тутан киирдэ. Дьон бары кинини кэтии көрөллөрүттэн симиттэн, төҥкөйө-төҥкөйө, кытыы диэки баран миэстэтигэр олордо. Оччолорго сибэккилээх кэлэр киһи сэдэх этэ… Ол сибэкки сыта сааланы толорон кэбистэ. Бээгэй, үөлэс иһиттэн ону сытырҕыы-сытырҕыы, сиргэ силлээмэхтээтэ. Хараҕа күнүү биитинэн кынчыатыыр. Күөрэгэй ол киэһэ хаһан да ыллаабатаҕын ыллаабыта. Кини абылаҥнаах куолаһыгар таптал нарын иэйиитэ бигэнэргэ дылыта. Хаһан да умнуллуо суохтаах истиҥ тыллар атын киһиэхэ ананалларыттан хараҕын үүтэ көстүбэт буола күнүүлээбит Бээгэй сүр баҕайытык тоһугур гынан хаалбыта. Мин кини тугу эрэ куһаҕаны оҥоруохтааҕын сэрэйдэрбин да, Күөрэгэй тиһэх ырыатын дуоһуйа истээри батыспатаҕым. Күөрэгэй бүтэрин кытта, били киһи дьон бары көрөн олордохторуна холкутук хааман тиийэн сибэккитин туттарбыта. Долгуйбут көрөөччү хабыллар ытыһын тыаһынан доҕуһуолланан мин чуулаантан подвалга тахсыбытым, туох эрэ хампырыта барар тыаһа бу баардыы иһиллэ түстэ. Тыас ыскылааттан кэлэрин истэн онно ойдум. Тиийбитим, Бээгэй Күөрэгэй саҥа кэлбит пластинкаларын хампарыйбыт урусхалларын ортотугар туран, күллэрэстии-күллэрэстии дэлбэритэ быраҕаттыыр. Хаһыытаабытынан ойон тиийэн икки ордубут хоруопканы харбаан ылаат, ииримтийбит Бээгэйи хоһугар соһон илтим.