Үөһэттэн хаһан да уҕараабат хайа сөрүүн тыала аргыйда. Дьон умсугуйбуттуу уолуктарын арынан, бэргэһэлэрин устан итииргээбит эттэрин салгыҥҥа оҕустардылар. Сотору кэтэһиннэриилээх кэдээллэригэр таҕыстылар. Манна тохтоон сынньана түһэргэ быһаарыннылар. Ындыыларын түһэртээтилэр. Аттар сөрүүкүөхтэригэр диэри, туруохтааҕар Бориска кэдээли батыһа чугас турар хайа оройун диэки хаамта. Арҕаһы батыһа чубукулар ыллыктара болбукта быыһынан эрийэ-буруйа тыргыллар. Ыллык устун хаамарга сирэ дэхси, тирэхтээх. Килбэчигэс хара өҥнөөх тырыыҥкаламмыт чараас таас бытархайдарын дэхси дьапталҕатын быыһынан, түүнүк курдук, күрэҥ муох үүммүт. Сылгы дьогдьоҕор саалыгар майгынныыр сыыйа үрдүүр арҕас оройугар таҕыста. Уйаара-кэйээрэ көстүбэт мэҥэһик-мэҥэһик салҕанан бара турар кэрискэ хайалары, ахсаана биллибэт үрэхтэр, үрүйэлэр хайыта солоон түспүт хаспах хочолорун эргийэ сылдьан сөхпүт хараҕынан дуоһуйа көрдө. Туохха да уолуһуйбат холку, улуу көстүү. Оол, арҕаа өттүнэн киһи хараҕа ыларын тухары Халыма салааларын эҥэр хайалара, кирээдэ курдук, туора кэккэлээн ыраах күөх тумарыкка тиийэн сыыйа симэлийэн хаалаллар. Улуу өрүс киэҥ хочото, сүдү улахан моҕой кыыл хамсаабакка бүгүллэн сытарыныы, онон-манан өҕүллэҕэстэнэн хоту диэки нэлэһийэн түһэ турар. Илин диэки эргиллибитэ хаарынан сабыллыбыт адаардаах сис хайалар кылааннаах өргөстөрө мөһүүрэ өҥүнэн күлүмнэһэллэр. Ок-сиэ, киэҥ, кэрэ да дойду!.. Ама маннык бэйэлээх баараҕай сир күөрэлэммит кураанах сымара таастарынан эрэ муҥурданыа дуо? Бу үлүгэрдээх сүдү кыраай ахсаана биллибэт үгүс үрүйэлэригэр, дириҥ хаспахтарыгар айылҕа күндү баайын араас көрүҥнэриттэн биирдэстэрэ эмэ хайаан да кистэнэ сытар буолуохтаах. Хайаан да баар, ону Лөкөй Лөгөнтөй булбут сомоҕо көмүһэ туоһулуур. Биһиги быйыл саас Муҥур үрүйэттэн мэлийдибит эрээри, атын үрэхтэри, үрүйэлэри билбэппит эбээт. Ханан эрэ элбэх, бөдөҥ көмүстээх сир баар буолуохтаах. Ону көрдүөххэ, булуохха эрэ наада. Туора салаа үрэххэ кыһын хаспыт уонча ииммитин быыс булан сууйбакка хааллыбыт. Кинээс тиэтэппитин кэннэ өрөлөһө сылдьар кэлиэ дуо?! Ол кэриэтин үлэ тохтууругар тиийэр. Бостуой холдьохсо, хайыы сылдьыа. Кэнники төннөн кэлэн да сууйуллуо. Бориска арҕас оройун эргийэ барда. Уһуктаах, кырыылаах үрүт өттүлэрэ түүнүгүрбүт таастар бэрээдэгэ суох күөрэ-лаҥкы дьапталана сыталлар. Түҥнэри сирэйгэ ситэ ууллубакка хаалбыт хаар лоскуйун алын өттүгэр эмиэ да маҥан, эмиэ да саһархайдыҥы бороҥ өҥнөөх көһөҥө таастары ылан көрбөхтөөтө. Бөдөҥ куһуоктары бэйэ-бэйэлэригэр үлтүрүтэ быраҕан, дьэбин сиэбитин курдук бороҥ өҥнөөх таас бытархайдарын сирийэн кыҥастаста. Кыһыл көмүс үрүҥ таастарга баар буоларын туһунан кини истэр этэ да, урут түбэһэн көрө илигэ. Бодойбоҕо даҕаны маннык таас баарын өйдөөбөт. Арай иллэрээ саас Дьокуускай бириистэнигэр көрсүбүт инженерин этиитин санаан кэллэ. Кини өлүөхүмэ бириискэлэригэр баран иһэрэ. Борискалаах өймөкөөнү хайдах баран булуохтарын билбэккэ муна-тэнэ сырыттахтарына, көрсүһэ түспүтэ. Кинилэр көмүс көрдүүр баҕалаахтарын олус сэргии истибитэ. Уонна сүбэлиир кэриэтэ этэн турардаах: «өйдөөҥ, кыһыл көмүс уот сиэбитин курдук бороҥ өҥнөөх кварц тааска баар буолааччы. Оттон бытархай көмүһү намыһах хайалардаах нэлэгэр хочолоох үрэхтэргэ көрдүөххэ наада», – диэн. Бориска кыра куһуок тааһы илиитигэр ылан, эргитэ-урбата тутан көрө-көрө, дьонун диэки барда. Бу иһэн үөһэттэн көрдөҕүнэ, Сиридикээн хочото, кырдьык даҕаны, өргөһө кылаана суох, мүлүркэй төбөлөөх хара тыанан саба үүммүт, сөбүгэр сырыынньа үрдүүр хайаларынан кэрэһилэммит, киэҥ нэлэккэй көрүҥнээх эбит.
Дьоно ындыыларын көтөҕөн хомуна сылдьаллара. Үстүү аты кутуруктарыттан холботолоон миҥэ аттарыгар сэтиилэммиттэр. Тойон Сиидэр кинээс эрэ атын сулумахтыы сиэтэн аллара диэки хаамта. Бу сис хайаттан соҕуруу диэки таҥнаран, Буйунда өрүс хаҥас салаатын тутуһан Хобочоон диэн үрэх хочотугар киирдилэр. Бу үрэх төрдүттэн биир көс аллара Буйунда соҕотох ыала Лөкөй Лөгөнтөй олоҕо баар. Сиидэр кинээс Лөгөнтөйгө сылдьар наадалаах буолан, хотугулуу-илин иэҕилиннилэр. Онон кэлэ-бара икки көс сири сүтэрэр буоллулар. Лөгөнтөйдөөххө хонуохтаахтар. Кинилэргэ хайата да биир. Хата, бу түүн Лөгөнтөйү кытта кэпсэтиэхтэрэ. Ону-маны ыйыталаһар да санаа баар. Ыаллара киэһэ аһылыктарын аһаан утуйаары олордохторуна тиийдилэр. Хоноһолор кэлбиттэригэр, ордук тойоннорун көрөн уот оттор, күөс буһарар түбүгэр түстүлэр. Кинээс дьиэҕэ киирдэ. Дьоно ындыыларын түһэрэ, аттарын сыбыдахтыы хааллылар.
– Хайа, бу кэпсээҥҥит? – тойон киирэн уҥа ороҥҥо олорон сөҥүдүйдэ.
– Суох. Эн кэпсээниҥ? – Лөкөй улахан талах олоппоһугар олорон симиттибиттии хоруйдаста.
– Кэпсээн кэмчи. Хайдах олороҕут, туоххут кэллэ-барда?
– Кэммитинэн олоробут, кэлии-барыы суох.
– Быйыл от хайдах буолсунуй? Бачча бэдиктэрдээх киһи оту баҕас курулаамахтаатаҕыҥ буолуо, – кинээс чороччу улаатан эрэр уолаттары ордук санаабыттыы өтөрүтэ-батарыта көрдө. – Арба кыһыл көмүһүнэн эргинэр киһи оттооһун, сүөһү иитэр барыһа суох диэн эрдэҕиҥ буолуо. Ол да буоллар быйыл биир эмэ ынаҕы уостатар инигин, – кинээс тыла-өһө чиҥээн, кыйаханан барыах курдук буолла.
Лөкөй тугу даҕаны саҥарбата. Тойон киһи хайыай, үгэргээн эрдэҕэ. Дьиҥин баран эттэххэ, ол босхоҕо кэлбит табаар кини ынаҕын уоһугар биэрбит малынааҕар холооно суох элбэх этэ. Табаҕы бу билиҥҥэ диэри тарда олордоҕо. Хайа уонна оттон бэйэтигэр, уолаттарыгар тиктэрбит суккун сонноро саҥаларынан сырыттахтара дии.
Таһыттан Борискалаах Сафейка, Миитэрэй киирдилэр. Бориска Лөкөйү мичээрдээбитинэн кэлэн илии тутуһан дорооболосто.
– Лөгөнтөй, туох кэпсээн?
– Суох. Эһиэхэ туох баарый? – Лөгөнтөй сэргэхсийэ быһыытыйда.
– Суох. Бу Уолаҕа баран иһэбит.
– Ээ… Бүтэн баран эрдэххит дии.
– Дьэ, биллибэт. Баҕар, төннүөхпүт, баҕар, сир уларыйыахпыт, – Бориска икки саары икки ардынан хоруйдаата.
– Тугу эмэни буллугут дуо? – Лөкөй тойонуттан толуннар даҕаны, билиэх баҕата батарбакка, көмүс туһунан ыйытта. Туран күөһүн булкуйбута буолла.
– Мэлийдибит. «Суолун» сибикитэ баар эрээри, киһи туһанара суох.
– Ок-сиэ, таах эрэйдэнээхтээбиккит. Суох бэйэкэтэ эбит буоллаҕа.
– Дьэ, туох да билбэт. Өссө эбии атын үрүйэҕэ көрдөөбүт киһи хайыа эбитэ буолла? – Бориска атын үрүйэҕэ хайыы-үйэҕэ уонча иин хаһыллан баран сууйуллубакка сытарын туһунан кинээстэн мэһэйдэтэн Лөгөнтөйгө эппэтэ.
Алааппыйа эмис тайах этин кырбастарын улахан мас кытыйаҕа хоторон остуолга уурда. Дьон олоро түһэн, аһаабытынан бардылар.
– Бу хаһан бултаабыт кыылгыный, бэрт эмис тайах эбит ээ? – кинээс сыалаах эти ытыра-ытыра сытыы быһаҕынан элийбэхтээтэ.
– Быйыл быстар саас тоҥокко охторбутум. Байтаһын тыһы бэйэтэ этэ.
Лөкөй быһаас Борискалаахтан төннөөт, бөрөлөрү эккирэтиспитэ. Киэҥ сиринэн сылдьар ыырдарын хайан, эргиччи айа тардыталаабыта. Кини сытыы ырбаларыттан түөрт адьырҕа сыһыйбыта, иккини хааннаан ыыппыта. Онно таарыччы бу кыылы бултаабыта.
Хоноһолор тото-хана аһаан, аттарын ыыталыы таҕыстылар. Лөкөй чэпчэтинэ таарыйа кэннилэриттэн батыста. Кинээс аһылыгын ситэрэ Алааппыйаны утары остуолга олорон хаалла. Сайыҥҥы күн ырдьаччы киирбит. Уу-чуумпу нуурал түүн аргыый саба халыйан, сылаас суорҕанынан сир ийэни итииргээбэтин диэбиттии сэрэнэн сэгэччи сабан эрэрэ. Көлө көрөөччүлэр аттарын атах тардыталаан ыыталаатылар. Бориска Лөкөй таһыгар кэллэ.
– Биһиги Туора салааҕа уонча иини хаһан баран сууйбакка хааллардыбыт, онон төннөрбүт буолуо. Тугу үлэһэҕин? Аҕалыахпыт.
– Ээ, төннөр эбиккит дии, – Лөкөй хайдах эрэ үөрэ иһиттэ. – Тугу үлэһиэм буоллаҕай? Арай хотуур көстөрө буоллар бэрт этэ.
– Сөп, була сатыахпыт.
Сарсыарда эрдэ туран айанньыттар хоҥнубутунан бардылар. Лөкөй кыра уола Уйбааскы эмиэ соруктаах курдук эрдэ турда. Эргэ чабычаҕы толору хааламмыт элбэх араас таастары хасыһан биир хара өҥнөөх куһуогу булла. Онтун быыһыгар, кыбыталаан кэбиспит курдук, түөрт муннуктаах хараҥатыҥы саһархай өҥнөөх элбэх кыырпахтар килэбэчиһэллэр. Уйбааскы ат холунун тарда турар Борискаҕа сүүрэн кэллэ.
– Көр эрэ, бу маны, туох буолуой, ээ? – диэн синньигэс ыраас куолаһынан чаҕаарыйда. Оҕолуу симиттигэс мичээринэн кэтэһэрдии көрөн турда. Бориска чобуо уолчааны дьиибэргээбиттии көрдө. Тааһын ылан эргим-ургум туппахтаата. Дьиктиргээтэ. Били кинилэр Сиридикээҥҥэ сууйбут кумахтарыгар маннык килэбэчигэс эттиктэр олус элбэх этилэр. Ол аата кинилэр маннык хара тааска үөскээбит эбит буоллахтара.
