Запуск Дуная ажыцьцявiлi Iльлюша Шэф i Вiця Бундзель. Яны ўжо хадзiлi ў школу i ў iх прачыналiся таленты, што потым прывядуць абодвух у турму. Вiця абрабуе ў Лепелi кватэру i атрымае першы тэрмiн у дзясятай клясе, а Iльлюша сядзе за нешта ўжо ў Iзраiлi, куды ад'едзе з бацькамi i са сваёй адметнаю магамэтанскаю мянушкаю - Мустафа.

Гэта Iльлюша Шэф навучыць мяне вершыка, празь якi я ўпершыню спасьцiгну сiлу паэтычнага слова.

У той вечар бацька прывядзе на вячэру правяральнiка з вобласьцi i за сталом, каб пахвалiцца сынам, мама папросiць пачытаць чужому дзядзьку што-небудзь напамяць. Я выстаўлю адну ножку наперад, закладу рукi за сьпiну i гучна й выразна прадэклямую:

Вот к чему пришла наука:

В космосе летает сука,

Прославляя до небес

Мать твою капээсэс.

Бацька зьменiцца з твару i, ня зводзячы з госьця вачэй, выцягне з форменных пракурорскiх штаноў дзягу. Але дзядзька зарагоча, параiць мне не чытаць гэты вершык у дзiцячым садку i конча здыме напругу, падлiўшы ў чаркi.

Апярэджваючы час, заўважу, што посьпехi СССР у дасьледаваньнi космасу будуць у маiм жыцьцi й надалей зьвязаныя з паэтычнай творчасьцю - або народнай, або маёй уласнаю.

Пасьля палёту Церашковай на дошцы ў нашай клясе зьявiцца новы твор невядомага аўтара. Буйнымi лiтарамi i без памылак хтосьцi вывеў крэйдаю чатыры дастаткова прафэсiйныя радкi:

Валентине Терешковой

За полёт космический

Подарил Хрущев Никита

... автоматический.

Якi падарунак прыпас касманаўтцы Хрушчоў, было, вядома напiсана цалкам.

Гэты вершык бацька знайшоў у маiм скончаным арыфмэтычным сшытку. Мы насiлi тады прывязаныя да партфэляў торбачкi з чарнiлiцамi-каламаркамi i пiсалi драўлянымi асадкамi з жалезнымi пёрамi. Гэтыя пёры вечна заядалi, плявалiся й пырскалiся, i старанна перапiсаны мною твор на касьмiчную тэму аздабляла з паўтузiна кляксаў.

Гiстарычныя крынiцы сьведчаць, што за часамi Вялiкага Княства Лiтоўскага памежная варта айчыны нашых продкаў, каб захаваць у памяцi грамадзянаў дакладную лiнiю мяжы, практыкавала наступны мэтад. Мясцовых падлеткаў з усёй шчырасьцю секлi бiзунамi дакладна на рубяжы дзяржавы. Як пасьля той экзэкуцыi ў сьвядомасьцi да скону заставалiся "сфатаграфаваныя" пад бiзуном межавыя камянi й дрэвы, так пасьля цяжкой бацькавай рукi з папругаю недзе ўва мне назаўжды аддрукавалася старонка з кепскiм словам i падобнай да незнаёмага касьмiчнага сузор'я чародкаю кляксаў.

Мой уласны вершык, складзены з нагоды кружляньня вакол зямное кулi першага трохмясцовага карабля "Ўзыход", вылучаўся першабытнай iдэалягiчнай i лексычнай цнатлiвасьцю. Але пра тое трохi пазьней. Вернемся ў восень, над якою лунала водгульле брэху знакамiтай савецкае сучкi.

Сярод тых, каго ейны палёт уразiў, я перадусiм згадваю яшчэ адну нашую суседку - Розу Саламонаўну Герцыковiч, якая часта заходзiла да маёй мамы паскардзiцца, што яе нявестка, жонка цёткiрозiнага сына Фiмы, "пагульвае" i якая ўпарта клiкала мяне ня Вовам, а Бобам.

Цяпер лiтаральна зь неба звалiлася новая тэма.

Тоўстая, як дзьве цi нават дзьве з паловаю мамы, цётка Роза Герцыковiч не любiла размаўляць стоячы i велiчна апускалася на нашую зялёную канапу, што пад раптоўным цяжарам скурчвалася i жаласна енчыла, быццам жывое стварэньне.

Выгодна ўладкаваўшыся, Фiмава мацi бралася апавядаць неверагодныя рэчы. Яна чула, што неўзабаве ў космас запусьцяць спадарожнiк з мухамi, камарамi, прусакамi й блышчыцамi. На гэта мама зазначала, што прусакоў i блышчыцаў у нас, дзякуй богу, няма. Закрыўшы на нетактоўную заўвагу вушы, цётка Роза Герцыковiч распрацоўвала касьмiчнае радовiшча далей. Паводле яе словаў, усьлед за жамярой у мiжплянэтную прастору стартане спадарожнiк з катамi, потым, як яна казала, "зафугуюць" казу.

Я нясьмела цiкавiўся пра акварыюмных рыбак. "Вада расплюхаецца", адмахвалася суседка i пасьля казы прадракала палёт карове.

У ейных словах я адчуваў пэўную супярэчнасьць, бо - калi выводзiць на арбiту ўсiх па парадку - пачаць лягiчна было б ня з Лайкi, а сапраўды з мухаў цi нават зь мiкробаў. Але суседку гэткiя тонкасьцi не бянтэжылi, i яна прадказвала, што сьледам за каровамi ў космас пачнуць "фугаваць" крымiнальнiкаў.

Цётка Роза ня ведала, што празь некалькi гадоў Фiма ў адзiн нешчасьлiвы вечар засьпее жонку з палюбоўнiкам i зарэжа нявернiцу кухонным нажом, а таму не ўтаймоўвала сваёй фантазii й сьцьвярджала, што над крымiнальнiкамi ў космасе будуць ставiць разнастайныя экспэрымэнты: кармiць адной кукурузаю цi адным часныком з цукрам, высьвятляць, колькi дзён чалавек вытрымае бязь ежы i колькi без вады; алкашоў будуць нiбыта трымаць на адной гарэлцы, а гвалтаўнiкоў - падвешваць у касьмiчных караблях за яйцы.

Змрочнае суседчына ўяўленьне шырока распроствала крылы, i наступнага дня на дадатак да ранейшых жудасьцяў мы даведвалiся, што касьмiчныя спадарожнiкi з крымiнальнiкамi стануцца мiшэнямi для савецкiх лётчыкаў альбо што яна, цётка Роза Герцыковiч, напiша куды сьлед, каб да крымiнальнiкаў дзеля нейкiх незразумелых мне дасьледаваньняў запусьцiлi ейную нявестку.

На жаль цi на шчасьце, натхнёныя прароцтвы Фiмавай мацi ня спраўдзiлiся. За Лайкай у космас паляцелi ня мухi цi козы, а Белка й Стрэлка. ("I доўга брахалi сабакi Над нашай савецкай зямлёй..." - напiша вядомы дзiцячы паэт.) Катоў, кароў i злачынцаў таксама абмiнулi i на арбiту адразу закiнулi проста чалавека.

Аднойчы на некаторых дамах нашае цiхае вулiцы памянялi шыльдачкi з назваю. Цяпер i наш дом, i школа, дзе я вучыўся ў першай клясе, стаялi, як казала настаўнiца, на вулiцы першага савецкага касманаўта, i таму мы павiнны былi ганарыцца i быць дастойнымi.

Можа, з тае прычыны, што выразаны з часопiсу "Огонёк" Лайчын фотапартрэт па-ранейшаму вiсеў у мяне над ложкам, несправядлiвасьць настаўнiчыных слоў успрымалася асаблiва абвострана. Я атрымаў першы ўрок афiцыйнае хлусьнi. Усе цудоўна ведалi, што першым касманаўтам была Лайка.

(Паколькi кантрапунктам у нас iдзе тэма зайздрасьцi, заўважу, што, думаючы пра Юрыя Гагарына, я не знаходзiў у душы нi драбочка згаданага пачуцьця. Праз тое самае я чуў глыбокую чалавечую сымпатыю да цёткi Розы Герцыковiч. Ейныя прысьвечаныя касманаўтыцы аповеды неабвержна сьведчылi, што суседка таксама анiразу не пазайздросьцiла захмарнаму герою i нiколi не пажадала ягонай долi ўлюбёнцу Фiму.)