- яна хоча любовi, яна хоча нянавiсцi, яна без меры багатая, яна дорыць, яна раскiдае, яна просiць, як мiласцiны, каб нехта ўзяў яе, яна дзякуе таму, хто бярэ яе, яна хацела б, каб яе ненавiдзелi,
- радасць такая багатая, што прагне болю, пекла нянавiсцi, ганьбы, калецтва, свету, - о, гэты свет, цi ж вы не ведаеце яго!
О вышэйшыя людзi, па вас маркоцiцца гэтая радасць - неўтаймоўная, шчасная, - па вашым болю, вы, няўдахi! Па тым, што не ўдалося, маркоцiцца ўсякая вечная радасць.
Бо ўсякая радасць хоча самой сябе, а толькi хоча i скрухi! О шчасце! О скруха! О скруха! О, рвiся, сэрца! О вышэйшыя людзi, навучыцеся i таго, што радасць прагне вечнасцi,
- радасць прагне вечнасцi i ўсiх рэчаў, прагне i глыбокай, глыбокай вечнасцi!
12
А цяпер, цi навучылiся вы песнi маёй? Цi адгадалi, чаго прагне яна? Што ж! Цудоўна! О вышэйшыя людзi, паспявайце мне цяпер Заратустраву кругавую песню!
Самыя цяпер паспявайце тую песню, якая завецца "Яшчэ раз!", сэнс яе - "На векi вечныя!". Паспявайце, о вышэйшыя людзi, кругавую Заратустраву песню!
О чалавеча!
Прароцтва паўночы ўсачы:
"Я спала, кажа, я спала,
Прачнулася сярод начы:
Якi глыбокi свет, глыбейшы, чым
Яўляе дзень яго.
Глыбокi боль, а не глыбейшы, чым
Любая радасць, звыш таго;
"Мiнiся!" - кажа боль.
Не прагне радасць вечнай ночы,
- а вечнасцi глыбокай хоча".
Азнака
А ранiцай пасля той ночы падхапiўся Заратустра з ложка, падперазаўся i выйшаў з пячоры, прасветлены i дужы, быццам ранiшняе сонца, што выйшла з-за цёмных гор.
"О вялiкае свяцiла, - сказаў ён, як ужо казаў аднаго разу, - ты глыбокае вока шчасця, у чым было б тваё шчасце, калi б не было ў цябе тых, каму ты свецiш!
I калi б яны заставалiся ў жытлiшчах сваiх, калi ты ўжо чуваеш, i ўзыходзiш, i дорыш, i надзяляеш, як бы абурылася гэтым твая гордая сарамяжлiвасць!
Што ж! Яшчэ спяць яны, гэтыя вышэйшыя людзi, тым часам як я ўжо чуваю: не яны мае сапраўдныя паслядоўцы! Не iх я чакаю тут у маiх гарах.
За працу я хачу ўзяцца i пачаць свой дзень: але не разумеюць яны азнакаў маёй ранiцы, i не клiч да абуджэння для iх маё крокi.
Яны яшчэ спяць у маёй пячоры, iх сонныя летуценнi апiваюцца маiмi песнямi ап'янення. Аднак вушэй, якiя слухаюць мяне - слыху, якi слухаўся б маiх слоў, - гэтага iм бракуе".
Так сказаў Заратустра свайму сэрцу пры ўзыходзе сонца; i тут жа ён запытальна паглядзеў угору, бо ўжо чуў над галавою пранозлiвы крык свайго арла. "Што ж! - усклiкнуў ён. - Гэта мне падабаецца, так i павiнна быць. Звяры мае прачнулiся, бо прачнуўся я.
Арол мой чувае i, як i я, славiць сонца. Арлiнымi кiпцюрамi хапае ён новае святло. Вы мае, сапраўды мае звяры. Я люблю вас.
Але яшчэ не хапае мне сапраўды маiх людзей!"
Так сказаў Заратустра; але раптам пачуў вакол сябе трапятанне i шлопанне крылаў, быццам ад безлiчы птушак, i гэты шум, i мiтусня над галавою былi такiя вялiкiя, што ён заплюшчыў вочы. I сапраўды, здавалася яму, быццам цэлая хмара апусцiлася на яго, быццам хмара стрэл пасыпалася на толькi што прыдбанага ворага. Але гэта была хмара любовi над галавой толькi што прыдбанага сябра.
"Што гэта са мною?" - падумаў Заратустра, здзiўляючыся ў сэрцы сваiм, i павольна апусцiўся на вялiзны камень каля ўвахода ў пячору. Але калi ён, махаючы рукамi, адхiляў ад сябе птушак, якiя пяшчотлiва акружалi яго з усiх бакоў, сталася яшчэ больш дзiвоснае: бо нечакана для сябе ён запусцiў рукi ў касмылi густой, цёплай поўсцi; i адразу пачуўся рык - працяглы, але рахманы iльвiны рык.
"Азнака праўдзiцца", - сказаў Заратустра, i сэрца ў яго перамянiлася. I сапраўды, калi прасвятлела, ён убачыў, што каля ягоных ног ляжыць магутны звер з жаўтлявай поўсцю, якi прынiк галавою да ягоных каленяў i, поўны любовi, не хацеў адыходзiць ад яго, быццам сабака, якi знайшоў свайго гаспадара. Аднак i галубы выказвалi не менш гарачую любоў, чым леў; i кожны раз, як якi-небудзь голуб пралятаў над носам iльва, той трос галавой i смяяўся, даючыся дзiву.
На ўсё гэта Заратустра сказаў толькi адно: "Дзецi мае блiзка, дзецi мае", - i пасля гэтага замоўк зусiм. Аднак развязалiся повязi сэрца яго, з вачэй пабеглi слёзы i пачалi падаць на далонi. I больш ужо ён нiчога не заўважаў i сядзеў нерухома, не адмахваўся ад птушак, якiя яго акружалi. Галубы адляталi i прыляталi, садзiлiся яму на плечы, лашчылi яго сiвiзну i не стамлялiся ў пяшчоце сваёй i радасцi. А магутны леў няспынна злiзваў слёзы, якiя падалi на рукi Заратустры, рахмана пры гэтым рыкаючы. Так паводзiлi сябе звяры.
Усё гэта доўжылася даволi працягла, а можа, наадварот, нядоўга: бо на самай справе ў такiх рэчаў наогул не бывае часу на зямлi. Тым часам у Заратустравай пячоры прачнулiся вышэйшыя людзi i сабралiся былi наладзiць своеасаблiвае шэсце - выйсцi насустрач Заратустру i сказаць ранiшняе вiтанне: бо, прачнуўшыся, яны ўбачылi, што яго сярод iх няма. Але калi яны падышлi да выхаду з пячоры i пачулiся iхнiя крокi, леў насцярожыўся, i выгляд ягоны зрабiўся грозны; ён адразу адхiснуўся ад Заратустры i з дзiкiм рыкам скокнуў да пячоры; а вышэйшыя людзi, пачуўшы ягоны рык, закрычалi ў адзiн голас, кiнулiся назад i iмгненна знiклi.
А сам Заратустра, уражаны i рассеяны, не разумеў, што сталася, устаў з каменя, здзiўлена азiрнуўся, пытаючыся ў свайго сэрца, i, схамянуўшыся, убачыў, што ён адзiн. "Што ж гэта чуў я? - нарэшце прамовiў ён павольна. - Што гэта толькi што здарылася са мною?"
I вось - памяць зноў вярнулася да яго, i ён iмгненна спасцiг усё, што адбылося памiж учарашнiм i сённяшнiм днём. "Вось той камень, на якiм я сядзеў учора ранiцай, - сказаў ён, пагладжваючы бараду, - сюды падышоў вяшчун, тут жа я пачуў i першы раз той крык, якi чуў толькi што, вялiкi крык на дапамогу.
О вышэйшыя людзi, гэта вашую бяду прадказаў мне ўчора стары вяшчун, вашай патрэбай хацеў ён спакусiць i спаняверыць мяне: "О Заратустра, - сказаў ён мне, - я прыйшоў, каб увесцi цябе ў твой апошнi грэх".
"У мой апошнi грэх? - гнеўна ўсклiкнуў Заратустра, засмяяўшыся з сваiх слоў, - што было наканавана мне як апошнi грэх?"
I зноў Заратустра адышоў у сябе, i зноў задуменна апусцiўся на камень i задумаўся. Раптам ён ускочыў.
"Спагада! Спагада вышэйшаму чалавеку! - усклiкнуў ён, i твар яго спахмурнеў i пасуровеў. - Што ж! На гэта - быў свой час!
