Цiха! Цiха! : Чуецца многае, што ўдзень не адважваецца гаварыць на поўны голас; толькi цяпер, у холадзе ночы, калi суняўся шум сэрцаў,
- толькi цяпер яно чутно слыху i вяшчае, пранiкаючы ў начныя чуйныя душы: о, як уздыхае яно! О, як смяецца ў сне!
- хiба не чуеце вы, як таямнiча, страшна i пранiкнёна вяшчае яна, глыбокая-глыбокая старадаўняя ноч?
О чалавеча, уважай!
4
О, гора мне! Куды падзеўся час? Цi апусцiўся ў найглыбейшыя крынiцы? Свет дрэмле...
О! брэша сабака. Я хутчэй памру, чым раскажу пра думкi, якiя сёння перапаўняюць паўночнае сэрца маё.
Я памёр. Спраўдзiлася. Павук, навошта аплятаеш мяне павуцiнай? Прагнеш маёй крывi? О! Выпадае раса, блiзiцца гадзiна,
- гадзiна ледзяное сцюжы, гадзiна, калi я калею i стыну, гадзiна, якая нястомна пытаецца:
Чыё сэрца здольнае ўвабраць гэта?
- хто павiнен быць валадаром зямлi? Хто скажа: Ад сёння так вы будзеце цячы, вялiкiя i малыя рэкi!"
- наблiжаецца гадзiна: о чалавеча, о вышэйшы чалавеча, уважай! Гэтая казань - тонкаму слыху, твайму слыху - што вяшчае глыбокая поўнач?
5
Мяне нясе, скача мая душа. Кожны дзень праца! Кожны дзень - праца! Хто павiнен быць валадаром зямлi?
Халодны месяц, вецер маўчыць. О! Цi дастаткова высока лёталi вы? Вы скакалi: але ногi - усё-такi не крылы.
Вы, заўзятыя танцоры, усякая радасць ужо мiнула, скiсла вiно, сатлелi кубкi, чуцен няясны голас магiл.
Невысока лёталi вы: i вось - чуцен няясны голас магiл: "Вызвальце мёртвых! Чаму так доўжыцца ноч? Цi не ап'яняе вас месяц?"
О вышэйшыя людзi, вызвальце мёртвых, разбудзiце памерлых! Шкада! Чаму чарвяк усё яшчэ точыць? Наблiжаецца час,
- стогне звон, i ў грудзях яшчэ сэрца скрыгоча, а чарвяк усё точыць i точыць дрэва сэрца! О! Свет глыбокi!
6
Салодкая лiра! Салодкая лiра! Як люблю я твае гукi, гэта меладычнае п'янкое кваканне! Здалёк, з сажалак любовi, чуюцца мне пералiвы тваёй песнi!
О старадаўнi звон, салодкая лiра! Чыя толькi скруха не кроiла сэрца тваё скруха бацькоў, дзядоў i прадзедаў;
- спелая стала мова твая, спелая i сталая, быццам залатая восень i полудзень, быццам сэрца пустэльнiка. I цяпер кажаш ты: "Свет выспеў, вiнаградная лаза пацямнела",
- сёння ён хоча памерцi, гэты свет, памерцi ад шчасця. О вышэйшыя людзi, цi чуеце вы духмянасць? Неадчувальна шырыцца яна,
- духмянасць i водар вечнасцi, водар залатога вiна, якi падымаецца ад старадаўняга i паспелага шчасця,
- ад п'янкога шчасця поўначы, шчасця смерцi, якое спявае: свет глыбокi, i глыбейшы, чым думае дзень!
7
Пусцi мяне! Пусцi мяне! Я занадта чысты для цябе. Не чапай мяне! Не руш! Цi ж мой свет не стаў дасканалы?
Мая скура занадта чыстая для тваiх рук. Пусцi мяне, бесталковы мой, задушлiвы дзень! Цi ж поўнач не святлейшая за цябе?
Сама чыстыя павiнны валадарыць над зямлёй, невядомыя, сама моцныя, душы поўначы, якiя святлейшыя i глыбейшыя за дзень.
О дзень, як цяжка ступаеш ты па следзе маiм! Ты цягнеш руку па шчасце маё? Я, самотны, залiшне багаты для цябе, я для цябе - калодзеж скарбаў, залатая палата?
О свет, ты хочаш мяне? Цi ж я належу свету? Цi ж я пабожны? Цi боскi? Але, дзень i свет, вы занадта няўклюдныя...
- у вас спрытнейшыя рукi, запускайце iх па глыбокае шчасце i па глыбокае няшчасце, хапайце якога-небудзь бога, хапайце мяне:
Маё няшчасце, маё шчасце - глыбокiя, о цудоўны дзень, але ж не Бог я i не божае пекла: глыбокi боль свету.
8
Боль Бога глыбейшы, о ты, дзiвосны свет! Вазьмi ж цярпеннi Бога, а не мяне!, Што я! П'яная салодкая лiра,
- паўночная лiра, нiкому не вядомыя вяшчаннi звона, але ўсё роўна ён павiнен гаварыць, звяртацца да глухiх, о вышэйшыя людзi! Бо вы не разумееце мяне!
Мiнула! Збылося! О маладосць! О полудзень! О гадзiна папалуднёвая! Вось настаў вечар, i ноч, i поўнач - сабака вые, вецер:
- хiба вецер не сабака? Ён скуголiць, брэша, вые. О поўнач! Як уздыхае яна i смяецца, як хрыпiць i задыхаецца!
Як цвяроза яна прамаўляе цяпер, гэта п'яная стваральнiца вершаў! Цi не перапiла яна само ап'яненне сваё? Цi чувала яна? Цi жуе зноў i зноў сваю жуйку?
- у сне жуе яна журботу сваю, гэтая старадаўняя глыбокая поўнач, а яшчэ больш - радасць сваю. Менавiта радасць, калi ўжо глыбокi ў яе боль: але радасць глыбейшая, нават за скруху сэрца.
9
Ты, лаза вiнаградная! За што ты хвалiш мяне? Я ж цябе зрэзаў! Я жорсткi, i вось - сплываеш крывёю: за што ты хвалiш маю п'янкую жорсткасць?
"Усё, што ўдасканалiлася, усё сталае - прагне смерцi!" - так кажаш ты. Хай будзе дабраславёны нож вiнаградара! А ўсё нясталае, на жаль, хоча жыць!
Боль кажа: "Прайдзi! Мiнiся, боль!" Але ўсё, што пакутуе, хоча жыць, каб стаць спелым, радасным, поўным жаданняў,
- ад жаданняў далёкага, найвышэйшага i светлага: "Я хачу нашчадкаў, - так кажа ўсё пакутнае, - я хачу дзяцей, я не хачу сябе".
А радасць не хоча нi спадчыннiкаў, нi дзяцей: радасць хоча толькi самое сябе, яна прагне вечнасцi, вяртання; хоча, каб усё было вечна роўным самому сабе.
Боль кажа: "Парвiся, сплывi, сэрца, крывёю!"
Што ж! Наперад! О маё старое сэрца! Боль кажа: "Мiнiся!"
10
О вышэйшыя людзi, што вы думаеце пра мяне? Хто я? Вяшчун? Летуценнiк? П'яны? Адгадчык сноў? Поўначны звон?
Кропля расы? Выпарэнне i духмянасць вечнасцi? Хiба вы не чуеце? Не чуеце? Свет мой удасканалiўся, поўнач - гэта i поўдзень,
- боль - гэта i радасць, праклён - гэта таксама i дабраславенне, ноч гэта i сонца; iдзiце прэч, а не, дык будзеце ведаць: мудрэц - гэта таксама i дурань.
Цi казалi вы калi-небудзь радасцi "Так"? О сябры мае, тады вы казалi "Так" таксама i ўсякаму болю. Усе рэчы звязаныя ўзаемна, злучаны, прасякнуты ўзаемнай любоўю,
- цi хацелi вы калi-небудзь два разы таго самага, цi казалi вы калi-небудзь: "Ты падабаешся мне, шчасце! Iмгненне! Мiг!"? Тым самым вы хацелi, каб усё вярнулася!
- усё зноў, усё навечна, усё звязана, злучана, прасякнута ўзаемнай любоўю, о, так любiлi вы свет,
- вы, вечныя, любiце яго вечна i заўсёды: i нават болю кажыце: "Мiнiся, але вярнiся! Бо ўсякая радасць прагне вечнасцi!"
11
Усякая радасць прагне вечнасцi ўсiх рэчаў, хоча мёду, закваскi, хоча п'янкой поўначы, магiл i слёз суцяшэння, хоча пазалоты вячэрняй зары,
- чаго толькi не прагне радасць! Яна больш пранiкнёная, жахлiвая, таямнiчая, яна больш прагне, больш жадае, чым усякi боль, яна хоча сябе, яна ўпiваецца ў сябе, воля кола змагаецца ў ёй,
