Нудныя i бясконцыя былi гэтыя вечары. Часам здаралася, што Тэрэза яшчэ завiдна вярталася з прагулкi дамоў. I тады яна бачыла, як людзi цураюцца яе: мацяркi, яшчэ здалёк угледзеўшы яе, хапалi сваiх дзяцей i хутчэй валаклi iх на свой надворак, а пастухi, якiх яна нават ведала асабiста, нiколi не вiталiся... Ах, як добра было б згубiцца ў вялiкiм, шматлюдным горадзе! Апынуцца ў самай гушчы людзей, якiя цябе не ведаюць! А ў Аржалузе не знойдзеш чалавека, якi не ведаў бы плётак пра яе (ёй нават прыпiсвалi смерць цёткi Клары). Яна нiколi цяпер не адважылася б пераступiць чужы парог. З дому выходзiла тайком, дарогу выбiрала як мага далей ад фермаў, а пачуўшы грукат сялянскага воза, хутчэй уцякала з гасцiнца i хавалася ў лесе. Хадзiла яна хутка, подбегам, нiбы напалоханы звер, а адпачывала толькi ў глухiх лясных зараснiках...

У нядзелю ў царкве яна не адчувала такога страху, i там ёй было крыху лягчэй. Ёй здавалася, што тут, у Сэн-Клеры, да яе людзi ставяцца больш-менш прыхiльна... Яна не ведала, што бацька i Бернарава сям'я з усяе сiлы старалiся зрабiць з яе нявiнную ахвяру, да смерцi напалоханую гнюсным паклёпам: "Мы баiмся, што няшчасная ўжо i не паправiцца. Нiкога не хоча бачыць. I ведаеце, доктар сказаў не пярэчыць ёй. Бернар клапоцiцца пра яе, усё робiць, што толькi можна. Але бачыце... псiхiка яе парушана".

Апошняя ноч кастрычнiка. Шалёны вецер навалiўся на Аржалузу. Трашчалi дрэвы, страшна гуло ў комiне.

Тэрэза драмала, i ёй здавалася, што да яе далятае шум далёкага акiяна... А ранiцай яе пабудзiлi iншыя гукi. Яна адчынiла аканiцы, аднак святлей у пакоi не стала: дробны асеннi дождж барабанiў па чарапiчных стрэхах, па яшчэ густым дубовым лiсцi. У той дзень Бернар не выходзiў з дому. Тэрэза запалiла цыгарэту, кiнула, выйшла на лесвiчную пляцоўку... Яна чула, што i Бернару не спiцца: ён хадзiў з пакоя ў пакой. Да яе дайшоў пах моцнага тытуню ад яго люлькi, якi перабiў водар яе слабых цыгарэт. Яна пазнала гэты пах, i ён нагадаў ёй пра мiнулае...

Першы дзень глыбокай восенi... А колькi ж яшчэ такiх дзён адведзена ёй адпакутаваць у гэтым пакоi ля камiна, дзе ледзьве тлеюць вугалi?.. Ад сырасцi па кутках паадставалi шпалеры... На сценах яшчэ вiднелiся сляды ад сямейных партрэтаў, якiя Бернар перавёз у Сэн-Клер. На iх месцы засталiся толькi ржавыя, цяпер ужо непатрэбныя цвiкi. На камiне ў трайной раме, падробленай пад чарапаху, фатаграфii: выцвiлыя, бледныя. Нiбы смерць, забiраючы тых людзей, прайшлася i па iх партрэтах: Бернараў бацька, бабуля i сам Бернар у маленстве з чубком на лобе i локанамi да плячэй.

Пражыць тут увесь гэты дзень... А потым тыднi, месяцы...

Вечарэла. Тэрэза не вытрымала: цiхенька адчынiла дзверы, спусцiлася па лесвiцы i зайшла на кухню. Бернар ад нечаканасцi ўскочыў са свайго месца, Бальён перастаў чысцiць стрэльбу, а яго жонка выпусцiла з рук вязанне.

- Вы што, спужалiся мяне?

- Заходзiць на кухню вам забаронена. Хiба вы не ведаеце?

Тэрэза нiчога не адказала i падалася да дзвярэй. Бернар спынiў яе:

- Раз вы ўжо тут... то лiчу неабходным паведамiць, што быць у гэтым доме больш у мяне няма патрэбы. У Сэн-Клеры нам удалося схiлiць да вас сiмпатыi людзей. Усе лiчаць або робяць выгляд, што лiчаць, вас трохi... неўрастэнiчнай. Мы пераканалi ўсiх, што вы захацелi пажыць адна, а я часта прыязджаю да вас. З сённяшняга дня я вызваляю вас ад абавязку ездзiць у царкву...

Тэрэза прамармытала, што ёй "зусiм не было непрыемна" хадзiць на месу. Бернар перапынiў яе i сказаў, што гаворка не пра тое, што ёй прыемна, а што не. Тое, чаго хацеў Бернар са сваёю сям'ёй, было дасягнута.

- Вось, а раз меса для вас нiчога не значыць...

Тэрэза памкнулася штосьцi сказаць, але не... змаўчала. А Бернар уладарна запатрабаваў, каб яна нiводным сваiм рухам, нiводным словам не сапсавала гэтага нечаканага хуткага поспеху. Яна спыталася пра здароўе Мары. Ён адказаў, што Мары адчувае сябе добра i заўтра разам з Аннай i мадам дэ ля Траў паедзе ў Балье. Ён i сам там пабудзе нейкi час - месяцы два, не больш. Потым ён адчынiў дзверы i даў Тэрэзе выйсцi.

На золку яна чула, як Бальён запрагаў каня. Потым пачуўся Бернараў голас, заржаў конь i загрукаталi колы... I зноў лiў дождж - на чарапiчныя стрэхi, на запацелыя вокны, на пустое поле, на ўсе сто кiламетраў ландаў i балотаў, на бясконцыя дзюны, на ўвесь акiян...

Тэрэза дапалiла цыгарэту i запалiла ад яе новую. Недзе гадзiны ў чатыры яна накiнула плашч i выйшла прайсцiся пад дажджом. Але праходка не ўдалася: у цемры ёй стала боязна i яна вярнулася. Агонь у камiне патух. Дрыжучы ад холаду, яна лягла ў пасцель. Гадзiн у сем служанка прынесла яечню, падсмажаную на сале. Ёй ужо абрыдзеў пах свiнога тлушчу. Кожны дзень адно i тое: альбо яечня, альбо кансервы... Жонка Бальёна апраўдвалася, што нiчога лепшага ў яе няма, бо месьё Бернар забаранiў рэзаць курэй. Яна пачала бурчаць, што сэрца ў яе хворае, ногi ацяклi, а тут цягайся туды-сюды без толку... Не пад сiлу ўжо ёй такая работа, i толькi, каб уважыць гаспадара...

Ноччу ў Тэрэзы пачалася гарачка. Ёй мроiлася жыццё ў Парыжы: вось яна ў тым самым рэстаране ў Булонскiм лесе, дзе калiсьцi была з Бернарам... Але цяпер яна не з мужам, а з Жанам Азеведа i нейкiмi маладымi жанчынамi. Вось яна кладзе на стол свой чарапахавы партсiгар, закурвае. Iграе аркестр, а яна расказвае, расказвае... i ёй становiцца лягчэй. Вакол яе - уважлiвыя твары. I нiхто не здзiўлены яе расказам. А адна дама гаворыць:

- Ды гэта ж зусiм так, як было са мной. Як мне ўсё гэта знаёма!..

Нейкi пiсьменнiк адводзiць Тэрэзу ўбок: "Вам абавязкова трэба напiсаць пра ўсё, што вы перажылi. Мы змесцiм гэты дзённiк сучаснай жанчыны ў нашым часопiсе".

Дадому яна едзе ў аўтамабiлi з маладым чалавекам, якi цэлы вечар закахана глядзеў на яе. Вось яны едуць па Булонскiм лесе. Яна раўнадушная да свайго суседа, але ёй прыемна, што гэтае маладое цела згарае ад нецярпення. "Не, не сёння, - гаворыць яна яму, - сёння мне трэба яшчэ заехаць да сяброўкi". - "А заўтра?" - "Таксама не магу". - "Дык у вас, выходзiць, усе вечары занятыя?" "Амаль што... Амаль што ўсе..."

Але ў яе жыццi ёсць мужчына, у параўнаннi з якiм усе астатнiя - проста нiшто. Яго нiхто з гэтага асяроддзя не ведае. Чалавек ён сцiплы, непрыкметны. Але для Тэрэзы ён - сонца, вакол якога круцяцца ўсе яе думкi, намеры, жаданнi. Да яго - да гэтага сонца, чыё цяпло ведае толькi Тэрэзiна цела, - iмкнецца яе душа...