Ужо колькi гадоў зямных назiральнiкам раблю, амаль што ачалавечыўся, i ўвесь час балюча спатыкаюся аб нейкiя дурныя перашкоды. Нiяк не магу зразумець, што ж людзi за iстоты такiя? Усё быццам так, як трэба, а яно - на шкоду. Выдумляюць, спрачаюцца, сварацца i ўрэшце забiваюць сябе. Сваёй бесталковасцю. Ну, напэўна, мала тут майго мозгу. Магчыма, мне патрэбны такi мозг, як у чалавека. Але тады я ўвогуле ператваруся чорт ведае ў што. Ужо не будзе Лона i пра лагуну, няхай i не найлепшую, ды пра жонку забудуся... Гэты страшны стан нявер'я ў сябе. I гэтыя тэлеграмы з Цэнтра ўшчэнт расхвалявалi мяне... Эмоцыi... Эмоцыi...

Я працаваў i на Сiрыусе, i на Змеялове. Як i там, тут па iнструкцыi раблю. Зацверджанай у вышэйшых iнстанцыях. I якi толк? Ды хiба я вiнаваты? Вiнаватых заўсёды знойдуць. I пакараюць. Але... Ён заўсёды быў дзiвацкi, гэты род людскi... Мая вiна, што агародзiк свой пасадзiў. А далей усё пайшло ды паехала... Сядзеў бы дома. Як жа ж распазнаць Салдаценкавых? Можа, звесцi разам? Няхай самi разбiраюцца. У такiм выпадку я ўмяшаюся ў зямное жыццё. Запытаць дазволу ў старэйшага назiральнiка? Ён мне ўсё ўспомнiць: i Клаўдзю, i агародзiк, i... Я iдыёт. Даверыўся туману. Не, не буду пытацца дазволу. Звяду двух Салдаценкавых. А раптам i абыдзецца... Як здагадаюся, хто ёсць хто, другога анiгiлюю, i ўсё.

13. Салдаценкавы

Я прачнуўся на досвiтку. Усё яшчэ нiяк не мог апамятацца ад таго, што туман забраў ад мяне Клаўдзю. Я нiколi яшчэ так рана не ўставаў. Правёў рукой па траве. Яна была мокрая ад расы. Пальцы нечакана наткнулiся на штосьцi шурпатае. У сiнiх, ранiшнiх прыцемках, што паступова хавалiся ў гушчары, разгледзеў, што гэта пясок. Нацiснуў мацней. Пясок падаўся пад маiмi пальцамi.

- Каб ён спрах, той лес! - услых сказаў я i пляснуў са злосцi пяцярнёй па пяску.

- Ну ты даеш, браце! - за спiной пачуўся знаёмы голас.

Я азiрнуўся Перада мною стаяў у такой жа куртцы, як у мяне... Я. Вядома, я дзiўна выказваюся, але як я магу думаць iнакш? Так, гэта быў я. Але цi я?

- Прывiтанне, - сказаў ён i ўсмiхнуўся.

- Прывiтанне, - адказаў я, здзiўлена разглядаючы чалавека, як дзве кроплi вады падобнага на мяне. "Ды ён жа - мой двайнiк! - нарэшце скемiў я. - Але адкуль ён мог узяцца? Ды яшчэ тут". Я разумеў, што тут, у гэтым iдыёцкiм лесе, магло здарыцца ўсё, што хочаш. Але каб... Не, гэтага не магло быць. Але ж было! Было!

- Ты ўсё сядзiш? - пачаў бестурботна мой двайнiк, але я рэзка абарваў яго:

- Згiнь!

- Гэта ты, Мiкалай, ведаеш, дарэмна. Дарма стараешся, - двайнiк засмяяўся i хiтравата паглядзеў на мяне. Яго калючы позiрк працяў мяне да касцей. - Табе не здаецца, што ў нас з табою мала часу?

- Што ты маеш на ўвазе? - запытаўся я ў двайнiка, змахваючы з iлба бiсерынкi поту. Пра тое, што я вельмi прамёрз у гэтую ноч, я ўжо не памятаў. Мне рабiлася то горача, то холадна.

- Ды нiчога. Проста мне здаецца...

- Хрысцiцца трэба, калi здаецца, - адрэзаў я, хоць у мяне закралася сумненне. Я яшчэ не зразумеў, чаму i як ён апынуўся тут?

- Уставай. Ты ж любiш Клаўдзю? Чаму тады сядзiш тут? Дзяўчына чакае цябе...

- Адкуль ты ведаеш пра Клаўдзю? - я ўсхапiўся. - Пра тое, што я да яе нераўнадушны?

- Дык жа ж ты - гэта я, а я - ты. З амаль непрыкметнымi змяненнямi. Мне здаецца...

- Зноў здаецца? - Я злосна пакасiўся на яго. - Ты б лепей у цемру маёй душы не зазiраў...

- А яна ёсць у цябе, душа? - не пачуў маёй просьбы двайнiк.

Я нiчога не адказаў Iлжэмiкалаю. Што я мог яму сказаць? Якiя контраргументы выставiць на сваё апраўданне? I чаму я павiнен перад iм апраўдвацца? Ён што, следчы цi суддзя маёй душы? Iлжэмiкалай нiхто для нашай рэчаiснасцi, бо iсную я. Пры размове аб Клаўдзi ў мяне ёкнула пад лыжачкай. Так, я люблю яе! Вядома, нiчога благога ў гэтым няма. Але ж яна... Яе забiў туман! О жах! Я зразумеў, што кахаю Клаву, тады, калi яе не стала... Яна не можа чакаць. Яе ўжо няма, памерла...

- Клава памерла, Мiкалай, - панiклым голасам сказаў я. На твары ў Iлжэмiкалая мiльгануў цень пагарды.

- Памёр яе двайнiк.

- Дык i ў яе...

- I ў яе. Паела агурочкаў i раздваiлася. Тое ж самае было i з намi.

- Ты хочаш сказаць, што гэта ўсё... Што ва ўсiм вiнаватыя лясныя агурочкi? - Я схапiўся за галаву.

- Ды не перажывай ты так! - нечакана падабрэў Iлжэмiкалай. - Нiбы цябе на пакаранне смерцю вядуць.

- А дзе ж?.. А хто ж тады стварыў гэты агарод i навошта?

Iлжэмiкалай не адказаў i толькi пацiснуў плячыма. "Вось дык не шанцуе, падумаў я тады. - Што ж адбываецца са мной?" Мне здавалася, што хтосьцi невядомы, апрача Лжэмiкалая, назiрае за намi, што разам з Iлжэмiкалаем мы трапiлi ў велiчэзны мурашнiк, поўны хадоў-лабiрынтаў, i мы тыцкаемся насамi, як невiдушчыя, i ўвесь час натыкаемся на суцэльную сцяну. Але ж дзесьцi павiнна быць выйсце! Але дзе ж яно? Дзе?

- Дзе той мясцовы архiтэктар прыроднай спажывы, што стварыў гэты агародзiк? - зноў спытаўся я ў Iлжэмiкалая, хоць ён так нiчога мне i на адказаў.

"Не, гэта бязглуздзiца! Трызненне!! Не можа такога быць!!! Я перамёрз, i ў мяне страшэнная тэмпература. Гэта пройдзе. Абавязкова пройдзе, - падумаў я. Гэта толькi мая хворая фантазiя малюе перада мной такiя неверагодныя карцiны".

Але ж Мiкалай усё-такi iснаваў, разважаў, размаўляў са мною, як з роўным. Ён стаяў ля сасны, абапёршыся плячом аб яе шурпаты, напэўна, стогадовы ствол. Куртка на iм была такая ж, як у мяне. I з кiшэнi ягонай курткi, як i ў мяне, тырчаў краёчак яшчэ не распачатага зялёнага агурочка з прыемнымi пухiркамi.

14. Фiлiпоўскi

Ну, нарэшце! Цяпер зразумела, хто ёсць хто. Як жа напусцiць на Лжэмiкалая туману? Ды так, каб яго не ўбачыў сапраўдны Салдаценкаў? Яму даволi таго, што ўбачыў, як туман расправiўся з Iлжэклаўдзяй. Дзе я тады пралiчыўся - розуму не дабяру. Яшчэ i яшчэ раз пераконваюся, што Зямля - незразумелая планета. А людзi на ёй - тым больш. Сёння перадам дакладную старэйшаму назiральнiку. Няхай звальняюць з работы. Болей не магу. Павiнен жа быць нейкi канец. Няхай мне не залiчаць камандзiроўку, але не магу я тут болей. Не магу прымаць гэтыя пачастункi ў выглядзе бутэлек з каньяком ды кардонак з цукеркамi. Няўжо людзi прывыклi кожнаму даваць i ад кожнага браць? Дык гэта ж не па правiлах. I пра гэта не напiсана нi ў воднай паперыне, нi ў адным распараджэннi. Я толькi назiральнiк, i для мяне iснуюць усе законы i распараджэннi. Для людзей жа, напэўна, законы не пiсаны. Праўдзiвей кажучы, яны жывуць не паводле пiсаных законаў, а па тых, якiя прыдумалi самi. Вось адсюль i мiласцiны, цi, як яшчэ прынята гаварыць, хабары. Але што можна лiчыць хабарам?