П'ер Куртад

Канец Iталii

Пераклад: А.Мароз

Аўтобус пад'язджаў да Рыма.

- Мадам i месье, - пачулiся словы гiда, якi сядзеў побач з шафёрам, давяральна схiлiўшыся над мiкрафонам, - мы цяпер едзем па так званай Кампанiя Рамана*. Хутка вы ўбачыце сем пагоркаў Вечнага Горада. Мы знаходзiмся ў кутку свету, якi быў апеты найвялiкшымi паэтамi i даў сюжэты для славутых карцiн. Гэты ўрадлiвы да самага канца iснавання Рымскай iмперыi край выглядае цяпер спустошаным, але тым не менш велiчным...

* Назва мясцовасцi, якая ляжыць на поўдзень ад Цiбра, памiж морам i Апенiнамi.

"Вось яна, гэтая Кампанiя Рамана, - падумаў Арман, - над якой лiў слёзы Шатабрыян, над якой Гётэ... над якой Стэндаль... i столькi iншых, i столькi фраз, слоў..."

- У цябе ёсць Стэндаль?

- Ёсць, любы, - сказала маладая жонка Армана, з якой яны былi ў вясельным падарожжы.

Лора, як i ён, скончыла фiлалагiчны факультэт, i таму яны былi ўпэўненыя, што, працуючы ўдваiх, змогуць жыць спакойна. Яны мелi ўсё, каб быць шчаслiвымi.

Арман адгарнуў "Старонкi Iталii", выдадзеныя Марцiно, на 232 старонцы i цiха, усхваляваны гукам уласнага голасу, прачытаў: "За тры цi чатыры лье ад Рыма пачынаеш заўважаць гэтае поўнае бязлюддзе, гэтае цудоўнае запусценне, пра якiя гаварылi столькi падарожнiкаў. Калi б такому вялiкаму манарху, як Напалеон, удалося акультурыць гэтыя землi, Рым страцiў бы тры чвэрцi сваёй прыгажосцi. Я еду i бачу краявiды, якiя выклiкаюць захапленне, гэта значыць сумныя, спакойныя, грандыёзныя, якiя глыбока кранаюць душу..."

- Што з табой, дарагая?

- Не, нiчога, - сказала яна. - Гэта спёка. Зараз пройдзе...

Але гэта не праходзiла. Трэба было спынiць аўтобус. Лорын твар пазелянеў. На лбе блiшчалi буйныя кроплi халоднага поту. Арман падтрымлiваў ёй галаву над адной з тых канаў, што бачылi рымскiя легiёны i самога Стэндаля, якi, памiраючы ад суму, пакiдаў Чывiтавек'я. Горад гэты можна было бачыць i цяпер, адлюстраваны на сценках палiўных рэзервуараў, знемагаючы ў белым святле.

- Мне лепш, - сказала яна, - ужо лепш. Не хвалюйся... Зараз паедзем, я заплюшчу вочы, паспрабую заснуць.

- Але ты нiчога не ўбачыш, - сказаў Арман.

- Нiчога, ты мне раскажаш. Я ўбачу ўсё тваiмi вачыма...

Гэта кранула Армана да слёз. Лора не была прыгожай, але мiж iмi iснавала вялiкая iнтэлектуальная блiзкасць. Да таго ж наперадзе ў iх было ўсё жыццё.

Яны селi ў аўтобус. Яна прыпала тварам да яго пляча. Ён прыкрыў вочы рукой. Яна сказала: "Расказвай".

Арман глядзеў на пралысiны ўзгоркаў, на вялiзныя яркiя рэкламныя шчыты, што ўзвышалiся тут i там i настойлiва патрабавалi ад аўтамабiлiстаў ужываць аперытыў Бранка i машыннае масла Эсо.

"Але, зрэшты, - падумаў ён, - Стэндалю, магчыма, спадабалася б сустрэць у гэтым поўным бязлюддзi i цудоўным запусценнi рэкламу тканiн фiрмы..."

Ён меў на ўвазе букеты чырвоных металiчных ружаў, разоў у дваццаць большых за звычайныя, прымацаваныя на слупах, якiя стаялi на роўнай адлегласцi ўздоўж дарогi.

- Ведаеш, любая, гэта вельмi прыгожа. Але вельмi цяжка пра гэта гаварыць, менавiта таму, што вельмi прыгожа. Таму, што нiчога i няма. У сутнасцi, гэта прыгажосць успамiнаў. Я задаю сабе пытанне, што павiнны думаць тыя, хто не атрымаў класiчнай адукацыi? Асабiста я згадваю падручнiк лацiны i граматыку Крузэ. Гiд сказаў, што мы ўедзем у Рым праз браму Народа, якую перабудаваў Мiкеланджэла. Я якраз успомнiў, што Стэндаль пiша, як ён уязджаў праз гэтую самую браму Народа i мытнiкi сваiмi адмiнiстрацыйнымi прычэпкамi прымусiлi яго пачакаць. Гэта неверагодна, як адна дэталь можа ўсё сапсаваць. Ты Стэндаль, ты прыязджаеш у Рым, збiраешся завесцi сабе тут каханку... i ты рвеш горла з "фараонамi", якiя прымушаюць цябе гiбець у пыле!

- I ты таксама, - сказала яна, - ты едзеш у Рым са сваёй няшчаснай жонкай, у якой балiць сэрца, у аўтобусе, i яна не дае табе жыцця. Сапраўды, адна дэталь можа ўсё сапсаваць...

- Не будзь дурнiцай, - сказаў Арман, - я не Стэндаль. Вось i пагоркi. Сем пагоркаў. На iх растуць прыморскiя хвоi.

Арман адной рукой знайшоў у Стэндаля фразу пра прыморскiя хвоi, у той час як другой гладзiў мокры Лорын лоб. "Маркотныя хвоi вянчаюць з усiх бакоў пагоркi Вечнага Горада".

- Цiкава, якi эфект можа мець простая фраза. Я сказаў бы: "Вось сем пагоркаў, увянчаных прыморскiмi хвоямi..." А "маркотныя хвоi" i "Вечны Горад" усё мяняюць...

- Мне лепш, - сказала Лора.

Вулiчны рух зачараваў iх. Цьмяны бляск пазелянелых помнiкаў прымусiў iх забыцца пра ўсе нягоды, якiя выпалi на апошнюю частку падарожжа. Турыстычнае агенцтва забранiравала для iх так званы "пакой маладажонаў" з адным вялiкiм ложкам у гатэлi, што ўзвышаўся над горадам на вяршынi пагорка Авянцiн, якi меў у iхнiх вачах такую вартасць, што iм цяжка было паверыць, што тут могуць быць кавярнi, гандляры, паштоўкi.

Яны заўсёды ўяўлялi Авянцiн як вялiзную сцэну, дзе iдзе вечнае прадстаўленне вялiкiх пачуццяў трагедыi, якую выконваюць акторы ў масках. Iх здзiвiла, што яны знайшлi там твары, падобныя на iхнiя.

Арман назiраў, як Лора парадкавала свае рэчы ў шафе iхняга пакоя для маладых. Маладая жанчына зачынiлася ў ваннай на засаўку, нiбы ёй трэба было чагосьцi асцерагацца. Арман выцягнуўся на ложку i слухаў спеў птушак, якiя пераляталi па галiнах хвой. Да гэтага спеву дадавалiся глухiя ўдары - гэта на тэрасе выбiвалi дываны. Ён уявiў iх яркiя колеры, колеры раскошы i задавальнення. Калi Лора выйшла, ён з непрыемнасцю адзначыў, хоць i так добра гэта ведаў, што яна была ўсяго толькi нiзенькай жанчынай, даволi пагляднай, але ўжо пабляклай i занадта тоўстай. Але не трэба было думаць пра будучыню.

- Ну што, дарагая, - сказаў ён, - пойдзем вячэраць? Так?

Яна адказала: "Вядома". Яна чакала не гэтага. Яна не ведала, чаго яна чакала, але не гэтага.

Яна паклала свае прычындалы ў белую сумку, якую ён купiў ёй у Бардзiгера, на гранiцы, калi яны былi шчаслiвыя, паўтараючы адно аднаму, што яны ў Iталii, i iх забаўлялi каўбасы i сыры ў форме каўбас, пляшкi з к'янцi, падвешаныя за горла i аплеценыя саломай. Яна знайшла дзве паштоўкi, якiя яны купiлi ў Пiзе, на Кампа Санта, пасля таго як з захапленнем любавалiся падаючай вежай. Яны сталi разглядаць iх разам. На паштоўках быў намаляваны д'ябал, рагаты, прышчавы, закаваны ў жалеза. Сваiмi рукамi ён, як спрут, абвiваў мноства голых цел нявольнiкаў, якiя поўзалi на карачках, паказваючы зад. Верхам на iх сядзелi меншыя дэманы i гналi iх праз пакуты.