Хiба дзе выпiць па кiлiшку
Ды падкрапiцца б мала-мала?
Я з дому ўзяў кавалак сала,
I хлеба ёсць крышан са мною,
Чаго ён сохне сiратою?
- Падмацавацца б не мяшала,
Бо ў жываце штось заспявала,
А нашча чарачку кульнуць
Усё адно што ў рай зiрнуць.
Сябры ўстаюць, iдуць спавагу
I на прашпект нясуць сярмягу,
Дзе панства ўсякага багата
Iдзе i едзе, як у свята.
I скуль набралiся яны?
I ўсё важнецкiя паны,
I так адзеты, так убраны,
Што той Ракоўскi надзiманы
Няхай яго там возьме боль
У параўнаннi з iмi - ноль
Ну, проста так, звычайны Лыска:
I не стаяў каля iх блiзка!
Зiрнеш i ўнiкнеш: прад табою
Мо князь з графiняю якою!
Так далiкатна спацыруюць
I не гавораць, а варкуюць!
Або спаткаеш генерала,
Яго ўся Вiльня, пэўна, знала:
У медалях уся грудзiна!
I што за погляд! што за мiна!
Ну ж i паноў! не дай ты Божа!
Антось стрымацца ледзьве можа
Няхай iм дрэннае прыснiцца,
Каб тым панам не пакланiцца.
Ды Верас з дзядзькi тут смяяўся.
- Ты не ўважай, што ён убраўся,
Гальштук павесiў i манiшку,
А каб раздзець яго, брацiшку,
То пэўна ходзiць без кашулi,
На ланцужку - кусок цыбулi.
Па вiду пан i ходзiць панам,
А спiць напэўна пад парканам,
Таго й глядзiць, каб што ўварваць...
Такiх паноў - хоць гацi гаць!
Чым болей дзядзька разглядаўся,
Ён тым мацней тут захапляўся.
Якi тут рух i беганiна!
Як ззяюць вокны магазiнаў!
I колькi тут дабра, багацця!
А колькi слёз у iм, пракляцця?
Якiя брычкi i карэты!
А для каго ўся роскаш гэта?
Антосю стала чагось смутна.
Цi гэта роскаш так атрутна,
Што голас зайздрасцi ўзбудзiла
I свой адбiтак палажыла?
Цi то пратэст, бунт процiў здзеку,
Якi пануе тут адвеку
I дзелiць люд на дзве галiны,
На дзве няроўныя часцiны:
На багачоў i на галоту?
Адным - сланяцца каля плоту
Сваiх задворкаў цёмна-брудных
У мыслях-думках шэра-будных,
Жыць у гразi, хадзiць сляпымi
Ў iмгле пустой i ў едкiм дыме,
Цярпець пакорлiва, малiцца
I з гэтай доляю гадзiцца,
А ўсе надзеi на збавенне
I на канец таго мучэння,
Якi настане ўсё ж нарэшце,
На той бок смерцi перанесцi!
Другiм - тут рай i панаванне
I ўсiх дабротаў спажыванне.
Ты iм служы, ты iм працуй
I нейкi страх прад iмi чуй.
- Ото, брат, горад! от дамiшчы,
Ото дзе сыпалi грашышчы!
Якiя вежы i касцёлы!
Як толькi iх трымаюць долы!..
Зiрнi, зiрнi: гара якая!
На ёй i будка цагляная...
Ото б адтуль зiрнуць на горад!
Забыўся дзядзька i пра голад
I падбiвае сябра Грышку
Ўзысцi на тую гару-вышку.
Яна так пышна, так высока
I так ласкае тваё вока!
А гэты скат такi зялёны!
Там каштаны, там лiпы, клёны
Глядзяць здалёк адным кустом,
Адным вялiзарным шатром.
Прашпект, касцёл сябры мiнулi
I ў сквер зялёны павярнулi.
Ў цяньку развесiстых галiнак
Дарожкi ўюцца мiж раслiнак,
Такiя чыстыя, аж мiла.
I люду мноства тут хадзiла,
Найболей моладзь гарадская,
Ды худасочная, благая,
Ўсё панiчы-зухi, паненкi,
А станiк iх, бы ў восак, ценкi;
Iдуць, шнуруюць па дарожках,
А чаравiчкi на iх ножках
Так i паскрыпваюць, спяваюць,
Нiбы капыцiкi мiльгаюць;
Iдуць, спусцiўшы вачаняткi,
На погляд цiхi, як ягняткi.
А панiчы снуюць стрыжамi,
Ў паненак цэляцца вачамi,
Так от i льнуць, як рой да грэчкi,
Як матылi на тыя свечкi.
На доўгiх лаўках пажылыя
Сядзяць паны, як бы святыя,
Багата ўсе яны адзеты,
Чытаюць кнiгi ды газеты.
Антось на ўсё глядзiць уважна,
I сам iдзе ён трохi важна,
Крыху асвойтаўся з панамi,
Iдзе, пагруквае нагамi.
Сябры тым часам сквер мiнулi,
Налева ўгору павярнулi;
Тут з будкi стораж iх спыняе:
- Куды йдзяце? - сяброў пытае.
- Куды ж? на гору, ёсць вядома.
- А цi вам правiла знаёма,
Што безбiлетным ход запынен?
Хто йдзе на гору, той павiнен
Бiлет купiць на права ўходу.
Сябры спынiлiсь - грошай шкода;
Ў чупрыны рукi запускаюць,
Аб гэтай справе разважаюць:
За што плацiць? пустая справа...
Але ж iзноў - зiрнуць цiкава,
Як там з гары ўсё выглядае.
I дзядзька стоража пытае:
- А колькi той бiлет каштуе?..
Нiяк у Вiльнi не шанцуе!
- Ўсяго шэсць грошаў. Заплацеце,
Тады сабе, здаровы, йдзеце.
- Дзе наша, брат, не прападала:
Каб наша лiха не даждала!
Гаворыць дзядзька наш разважна,
Ў кiшэню лезучы адважна.
Сябры бiлеты пакуплялi
I на гару пашыбавалi.
- Ото, гара, як печ, крутая!
I вось чаму дарожка тая,
Бы шрубка, ўецца па-над бокам:
Узлезь, папробуй, простым крокам!
Ну, брат, гара, аж ногi млеюць.
Сябры iдуць i весялеюць.
- Цi то яе такая ўрода?
Рукою, мусiбыць, народу
Яна насыпана спрадвеку...
Ото, мой Божа: чалавеку
Заўсёды мала, не хватае,
Антось уголас разважае.
Цi ёсць канец яго патрэбам?
Чаго няма пад гэтым небам!..
- Не: не здаволiш чалавека,
I будзе вечна ён калека:
Чаго-нiбудзь, а будзе брак,
Ужо бо створаны ён так!
Твардоўскi пан быў - мо чувалi?
Яму ўсе чэрцi слугавалi
I ўсе выконвалi жаданнi,
I што ж? шчаслiвы быў? нiзвання!
Ды ўзяць хоць нас, не тое ж сама?
I мы, як тая багна-яма,
Ўвесь век варушымся, збiраем,
Канца ж патрэбам тым не знаем.
Сябры на верх гары ўзнялiся,
Аж упацелi, засаплiся,
I ногi iх спынiлiсь самi.
А слаўны вiд перад сябрамi
З гары высокай адчыняўся!
Хто вiдам тым не любаваўся?
Ўнiзу гары ляглi прыгожа,
Як бы разоркi памiж збожжа,
Дарожкi роўныя, крывыя.
Над iмi дрэвы маладыя
Ў сваёй пакоячай цiшы
Сплялi жывыя салашы.
Агромны горад, цесна збiты,
Ўвесь блескам сонейка залiты,
Займаў узгоркi i нiзiны;
Дамы стаялi, як вiцiны,
То ўдоўж, то ўпоперак радамi,
То закрывалiся садамi
Або дзе ўзгоркам крутабокiм;
А дзе васпанам адзiнокiм,
Расцерабiўшы сабе пляц,
Як горды пан, стаяў палац.
Будынкi цесна ў рад стаялi,
Як бы адны другiх трымалi
У часе нейкай небяспекi
I асталiся так навекi.
А мiж высокiх дамоў-градак,
Свой пэўны маючы парадак,
Вiлiся вулачкi так-гэтак
Густою тканню цёмных клетак.
Ўгары, высока над дамамi,
Пазалачонымi крыжамi
