- А дзе ж глушэц, пан паляўнiчы?
- Вось тут спяваў, панок, учора,
Ды перастаў на маё гора.
Вярыга вочы апускае,
Ляснiчы воўкам пазiрае
I плясь у морду нечакана!
Вось як Вярыга падвёў пана!
- Ну, што ж? натрапiў на такога;
А каб наскочыў на другога,
Сказаць, хоць бы i на Пшавару:
Задаў бы ён там пану жару!
Гавака важна адазваўся;
Абрыцкi толькi аблiзаўся,
А леснiкi зарагаталi
I тым Гаваку падтрымалi.
- Ну, што, панове ягамосцi:
А цi не час ужо i ў госцi?
Абрыцкi погляд ускiдае
I шчыльна люльку накладае.
- Што ж! трэба рушыцца - цямнее:
Якраз злятаюцца, зладзеi!..
Эх, брат, наняўся - як прадаўся!..
Сказаў Мiхал i сам падняўся;
За iм другiя паўставалi
I ў цёмны лес павандравалi.
I разышлiся ва ўсе бокi
Сачыць глушцоў, шукаць iх токi.
Мiхал з дарогi зварачае
I далей, глыбей забiрае.
Вось ён разважлiва спынiўся,
Прыслухаўся i прытаiўся;
Яшчэ павольненька праходзiць,
Дазорчым вокам лес абводзiць.
Стаяць вакол маўклiва хвоi,
Бы служкi ў панскiм дзесь пакоi;
I дрэмлюць чорныя ялiны,
I моўкне ў лесе спеў птушыны,
I толькi дрозд высвiстваў штучна,
Як на кларнеце, мiлагучна;
Ды змоўк i ён, i ўсё знямела.
У небе зорачка нясмела
Над гэтым лесам цемранiстым
Зiрнула вокам прамянiстым.
А лес маўчыць, глухi, таемны.
Мiхал - сам слых, але дарэмны
Вышэй чуллiвых натужэннi:
Нiдзе нi зыку-шарасцення,
I толькi шум, бы кiм насланы,
Бы тыя гулкiя арганы,
Ўвушшу стаiць, грымiць i звонiць
I штось няўцямнае гамонiць.
"Чусь-сю! Чуг-гi!" - дзесь зык падаўся,
Мiхал як бы чаго спужаўся,
I сэрца ў iм мацней забiлась,
I радасць нейкая з'явiлась.
Глушэц чым далей, то ўсё болей
Дзесь на суку за тоўстай хвояй
Рассеўся важна i балбоча,
А як спявае - плюшчыць вочы,
Тады нiчога ён не чуе;
Але не цягам ён такуе,
А робiць часта перарывы,
Тады ўжо чутак ён надзiва,
Тады замры i стой зацяты;
Пачне спяваць - хоць бi з гарматы.
Мiхал стаiць, штось разважае,
Вiдаць, ён месца прымячае,
А кашаль, падла, так i душыць.
Мiхал наш з токаў хоча зрушыць,
Iсцi ў будан той, ды ўнiкае:
Другi глушэц ток зачынае.
Перачакаўшы з паўгадзiны,
Мiхал павольненька, як можна,
Пакiнуў токi; асцярожна
Выходзiць зноў на пуцявiны.
Цяпер на збор i ён шыбуе,
Чагось вясёлы, ног не чуе;
А леснiкi ўжо ўсе у зборы.
Iдзе гаворка сярод бору,
I смех i жарты, нават кпiны.
Агонь бадай да палавiны
Высокiх хвояў дасягае.
Абрыцкi рапарты прымае,
Хто чуў глушца, якiя токi,
Адлегласць мерае на крокi,
А Дземiдовiч люльку смалiць,
Нiяк глушцоў сваiх не хвалiць.
- Няма нiдзе, папрападалi,
А мо за зiму паздыхалi,
Гаворыць ён, рукой махае.
Яму Мiхал напамiнае,
Як летась ён усiм надзiва
Упаляваў зайца шчаслiва,
Калi той здуру памылiўся
I сам у яму завалiўся.
I ўсе смяялiсь, рагаталi
I з тога зайца жартавалi.
- А што ж тут вельмi выпiрацца?
I з-за чаго ўжо так старацца?
Брашы ўсю ноч хоць, як сабака,
Адна i ласка i падзяка.
Мiхал занадта ўжо служака,
А медалёў не начапiлi,
За глупства ў лыжцы б утапiлi.
- Ты праўду кажаш, пан Амброжа,
Ды йначай наш Мiхал не можа:
Натура ўжо яго такая!
I Астахновiч зазначае.
Вясёлы смех i жарты, спорка
Вядзецца доўгая гаворка.
Будан жыве, будан гуторыць,
Аж покi сон усiх не зморыць.
XXIII. ПАНСКАЯ ПАЦЕХА
Якраз пад Вербнiцу ў суботу,
У самы снег i гразь i слоту
Ў будан Мiхал з Алесем пхаўся.
Конь Ножык клыгаў, аступаўся,
Вада пад коламi плюхцела.
- Бадай тут iх нуда паела!
Вязi з гумна для iх салому
I стол цягнi апошнi з дому,
Каб мелi дзе на чым пажэрцi,
Бога не нашага вы чэрцi,
Мiхал паноў кляне i лае;
А ён загад з кватэры мае
Сюды, ў будан, каб смачна спалi
I гора бы паны не зналi,
Завезцi стол, услон, саломы.
"Будуй ты ўсюды iм харомы.
Завошта ж iм, спытаць, пашана?
Навошта Бог трымае пана?
Дзеля таго, каб панавалi
I нашым братам папiхалi?
Цi ласку ў Бога заслужылi,
Каб iх тут песцiлi, тулiлi?..
Эх, брат! усё то - ашуканства!
Калi-нiбудзь iм згiне панства".
I чуў Мiхал нутром, душою
Не мае грунту пад сабою
Вось лад такi на гэтым свеце:
Адны ў пашане, тыя ў смеццi
I век жывуць пад нейкiм страхам,
Ўсе ж выйшлi ў жыцце адным шляхам!
I што ты зробiш? пакарайся
I аднаго гужа трымайся.
Да буданоў ён пад'язджае.
Пад'ехаў, конiка спыняе,
Знiмае стол, услон, салому,
Алеся шле з канём дадому,
А сам агонь тут раскладае,
Салому сушыць, прыбiрае,
Бо заўтра будзе паляванне.
Паны пад вечар прыязджаюць,
Iх на кватэры ўжо чакаюць,
Сюды прыпрэ iх у змярканне.
Пад вечар неба праяснiлась
I ўсё вакол развесялiлась:
"Глядзi - панам i тут шанцуе:
Сама пагода iм слугуе,
I сонца свецiць, стала цiша
Багатым чорт дзяцей калыша",
Мiхал у думках зазначае
I сам з сабою разважае.
I рупiць гэта паляванне,
А заўтра ранкам у свiтанне
Яму падводзiць трэба пана.
Ану ж глушэц неспадзявана
Зляцiць куды цi так зарвецца,
Калi на гэта павядзецца,
А ты свяцi тады вачамi
Перад ляснiчым i панамi.
- А, ты ўжо тут! тырчыць, як паля!
Здароў, як маешся, Мiхале?
- А так i маюсь, ягамосцю!
Не то з усмешкай, не то з злосцю
Мiхал з будана адазваўся,
А Пальчык громка засмяяўся.
- Ты, брат, як пан той у будане.
- А што ты думаеш, васпане?
Хiба не пан? - Мiхал падняўся,
Як пан, у бокi важна ўзяўся
I з панскай мiнай пахаджае,
Па-польску Пальчыка пытае:
- Цо повеш, галган? Цо потшэба?
Я далэм тобе, дурню, хлеба!..
Iдзь до д'ябла! - Пан праўдзiвы!
Са смехам Пальчык адзначае;
Абодвух смехам пашыбае
Спаткання гэты тон жартлiвы.
Праз паўгадзiны ўсе сышлiся.
Цяпер размовы павялiся
Наконт паноў i палявання.
Ох, дасць Ракоўскi залiвання,
Калi панам не пашанцуе
I сам глушца не запалюе;
Так i ўскiпiць, як рак чырвоны,
Такi ён кручаны, шалёны!
Сам вiнават - цябе аблае,
За няма-што з гразёй змяшае.
Ох, i паганая урода,
Прышыбла б дзе яго калода!
Абрыцкi моўчкi дым пускае
