Калi забавiць толькi зможа?
Ялiнка ў хаце так прыгожа!
I колькi радасцi i ўцехi!
На ёй валоскiя арэхi,
А з пазалочанай паперкi
Глядзяць панадныя цукеркi;
I больш на ёй няма нiчога,
Ды хiба ж дзецям трэба многа?
Даволi з iх i той прынады
Яны давольны, яны рады.
У хаце добры лад i згода,
Як патрабуе i прыгода,
Паважнасць вечара святога
Не ўчуеш слова ты благога,
I ўсе прыбралiсь i памылiсь,
Мiхал з Антосем падгалiлiсь
I парасчэсвалi чупрыны.
- Ну, засцiлайце стол, мужчыны!
I стол той гуртам прыбiраюць,
Настольнiк белы падымаюць,
На стол растрэсваюць мурог
На сене колiсь быў Сын Бог
I роўным пластам рассцiлаюць,
Сянцо абрусам закрываюць.
За стол садзяцца ўсе ў парадку
I прад сабой кладуць аладку,
Вiдэльцы, лыжкi разбiраюць
I стравы першае чакаюць.
- Ты, брат, глядзi не ашукайся:
Не надта зразу накiдайся,
Бо потым шчыра пашкадуеш,
Калi жывот свой напiцуеш:
Чым дальш - смачнейшыя патравы,
I многа iх, i ўсе цiкавы;
Я знаю хiтрасць гэту ўсю,
Алесь гаворыць Кастусю.
Мiхал бутэльку адтыкае,
Бо ўжо закуска тут чакае:
Стаяць, як горкi, скавародкi,
Тут акунькi, мянькi i плоткi,
Ды так падсмажаны, што люба
Сама да iх iмкнецца губа.
Гарэлка, радасць-весялуха,
Прыемна булькае для вуха
I гэтак вочы прыцягае,
Ну, як каханка маладая!
- Ну, што ж, Антось, здароў будзь, браце!
Няхай дае Бог лад у хаце,
Дабра, прыбытку прыспарае,
Каб у хляве ды ўсё пладзiлась,
Каб жыта ў полi каласiлась,
Няхай раяцца добра пчолы,
I самi будзем мы вясёлы;
За год дай божа дачакаць
Здаровым новы год спаткаць.
- Дай божа! - дзядзька адазваўся
I сам з прамовай зварачаўся,
П'ючы цяпер да гаспадынi,
Падатак кожнай дай часiне,
На ўсё гатовы ў кожным часе.
I вось вячэра зачалася!
Спынiцца мушу я на квасе:
Ён колер меў чырванаваты;
Тут быў таран, мянёк пузаты,
Шчупак, лiнок, акунь, карась,
Кялбок i ялец, плотка, язь,
Яшчэ засушаныя з лета.
Але не ўсё яшчэ i гэта:
Аздоблен квас быў i грыбамi,
Выключна ўсё баравiчкамi;
Цыбуля, перчык, лiст бабковы
Ну, не ўясiсь, каб я здаровы!
Пiльнуй, - цiшком скажу мiж намi,
Каб i язык не ўцёк часамi.
За квасам елi верашчаку,
А потым блiнчыкi на маку,
А там ламанцы-праснакi
З пшанiчнай добрае мукi;
А макаў сок такi салодкi!
Ламанцы ў iм, ну, як калодкi
Так добра макам пранялiся,
У рот паложыш - аблiжыся.
За прасначкамi йшлi кампоты,
Кiсель з мядоваю сытою;
Вячэру скончылi куццёю,
Але ўжо елi без ахвоты,
Абы падатак той аддаць,
Стары звычай ушанаваць.
I после гэтакай вячэры
Жывот выпучваўся без меры,
А з-за стала як уставалi,
То нават трохi i стагналi.
На першы дзень святых калядак
Такi ўжо быў стары парадак
Збiралi сена са стала,
Кармiлi iм каня, вала
I ўсiх жывёлiн, хоць па жменi,
А на стале, ў драбнюткiм сене
Здавён-даўна вялося й гэта
Уважна зернетак шукалi
I па тых зернетках гадалi,
Якi зародзiць хлеб налета.
XXI. ТАЕМНЫЯ ГУКI
Пад iншы год у холад люты,
Калi ўсе рэчкi лёдам скуты
I ўсё пад снегам качанее,
Глядзiш - цяплом табе павее,
I з поўдня вецер хмары гонiць,
У вокны дождж буйны зазвонiць
I з капяжоў руччом сцякае,
I снег жыўцом ён паядае.
Скiдае лес убор зiмовы.
I шум другi на лад-спеў новы
Над борам цягне несканчона.
I фанабэрыцца варона:
"Вясна! вясна! гразь! гразь!" - спявае,
Як бы вясну ўжо сустракае.
Памiж алешнiку змяёю
Крынiца чорнай паласою
На свет зiрнула, лёд прабiла,
Ў старых карчах загаманiла.
I палыселi касагоры,
Вадою поўняцца разоры,
Бяжыць, шумiць вада ў лагчынах.
I лёд уздуўся ў азярынах,
Дарогi ў полi ўсе псуюцца,
Аб крыгi крыгi з шумам труцца,
I луг залiт увесь вадою,
Як i сапраўднаю вясною.
Ды гэта толькi кпiны-жарты:
Зiмой цяпла чакаць не варта
Зiма свайго не падаруе
I злосна ветрам засвiдруе
Ды так пацягне, так зайграе,
Што проста нос табе зрывае.
I выюць ў полi завiрухi,
Як за труною маладухi,
На лес накiдваюць намiткi
I робяць гурбы ўвачавiдкi.
Варона гонар свой збаўляе,
Ды зноў да сметнiка вiтае,
I свой жывот галодны пынiць,
На спевы дзюба не расчынiць.
Дзярэўi ў белы пух убраны,
I снегам "лысiны" засланы;
Застылi рэчкi, азярыны
Пад гнётам белай кажурыны.
Лёд на лугах, як люстра, ззяе,
I сонца зрэдку ў iм гуляе...
Настане ноч - i ўсюды цiха,
Хiба завые дзе ваўчыха
Сярод трушчобы ў цёмным лесе
Ды гучна лусне гонта ў стрэсе...
Але што гэта? што за гукi?
Адкуль яны? Чые то рукi
Забiлi цяжка малатамi,
Як тыя конi капытамi?
Якiя там майстры майструюць?
I што куюць? над чым працуюць?
Стаiш i ловiш зыкi тыя,
А луг трашчыць, гудзе i вые;
То рэзкi трэск там панясецца,
Бы чорт лазаты засмяецца,
То заскавыча, то застогне,
Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;
Не то сякера мерна чэша,
Не то хтось кашляе цi брэша.
Гу-гу! - штось гукне, садрыгнецца,
Бах-бах! - на гук той адзавецца
I аж па лесе пойдзе рэхам
Ды зарагоча дробным смехам
То тут, то там ды як засвiшча
Як бы там чортава iгрышча!..
Ўсю ноч, ад рэчкi i па Нёман,
Ушыр, удоўж нясецца гоман
Няўцямны, сцiшны i таемны
I разам страшны i прыемны.
А ноч цiхутка; ў багне цёмнай
Пустэлi страшнай i бязмоўнай
Гараць дрыготна, ззяюць зоркi,
Як найдарожшыя пацёркi,
То паасобку, то гурткамi,
То брыльянцiстымi радкамi,
I iх пучочкi-златаблёсткi
Наўкола кiдаюць пялёсткi;
Яны гараць, жывуць i граюць,
Бы вочкi там чыесь мiргаюць;
Ды зрэдку ў небе дзесь далёка
Над лесам тым у момант вока
Мiгнецца стужка агнявая
То знiчка згасне залатая.
Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты
На гэты час, як неба шаты
Раскiне гожа над зямлёю
I вее згодаю святою.
- Ша! Цiха вы, не гаманеце!..
О, што ж та дзеецца на свеце?
I хлопцы разам зацiхаюць
I на Алеся пазiраюць;
Алесь замёр, здзiўлення поўны,
Глядзiць у луг, стаiць бязмоўны,
У бок лугоў руку трымае.
- Во, во! што, чуеце? страляе!
