Эх, брат, рука, рука каротка!

Дзе ўзяць? i розум тут не змесцiць,

Але ўсё ж думку Мiхал песцiць,

Пад самым сэрцам яе носiць,

I гэта думка - зямлi просiць!

Яна з iм заўжды: ў лесе, дома!

Яна яму даўно знаёма,

I нават ён, калi прызнацца,

Даўно жыве ўжо ў сваёй хатцы.

А гэта хата вось якая:

Перш-наперш выгляд добры мае;

Стаiць пры рэчцы цi крынiцы,

На ёй дзве дымнiцы-блiзнiцы

З чырвонай цэглы i фарсiсты.

У хаце ёсць пакойчык чысты,

А вокны светлы i панадны,

I броўны ў сценах вельмi ладны:

Шырокi, роўны, без прыточак,

I жоўценькi, як той жаўточак.

Хлявец, гуменца - ўсё там нова,

I ўсё дакладная будова!

Пры доме сад, хоць невялiчкi,

Ды добры сад, нiводнай дзiчкi;

I тут навокал тваё поле,

Раздолле тут табе i воля!

Працуй, чуць з хаты толькi выйшлi.

Але ўсё гэта - толькi мыслi,

Эх, гэта толькi мары-кралi!

О, каб яны ды праўдай сталi!

У лесе глуха, цесна стала,

I смуткам цiсне лес Мiхала,

I нейк маркотна ў гэтым боры,

Душа iмкнецца на прасторы,

I вочы просяць свету, волi.

Мiхал iдзе туды, на поле,

Дзе Нёман, выгнуўшыся дужкай,

Абводзiць лес прыгожай стужкай;

Але цяпер марозам скован

I ад людскiх вачэй захован,

I толькi жолаб, нiзка ўгнуты,

Ды лёд, ад снегу ветрам здзьмуты,

Яго дарогу вызначалi.

I цiха ўсё вакол. Маўчалi

Пад белай посцiлкаю далi.

Там, угары, дальш з-па-над Нёмна

Сяло глядзела зсiня-цёмна;

Над iм стаяў дым белаваты.

Панура ў снезе нiклi хаты.

Мiхал на горцы прыпынiўся,

Стаiць, бы сон яму тут снiўся,

I тут усе тыя мясцiнкi

Яго наводзяць на ўспамiнкi.

Вот тут калiсь - даўно было то

Дзяўчына з iх сяла, Дарота,

Купалася раз i ўтанула,

I смерць яе тут агарнула.

I гэта тут было здарэнне,

Калi на бераг, на каменне,

Гады два-тры назад, вясною,

Яхiма вынесла вадою,

Якога тыдняў тры шукалi,

Ды не найшлi й шукаць не сталi.

Таксама тут i здань здалася

Аб ёй i гутарка вялася,

Што быццам нехта на вадзе,

Яшчэ нябачаны нiдзе,

Сядзеў i з люлькi зацягаўся

Ды раптам згiнуў, бы распаўся...

Таемны вы, зямлi скрыжалi!

Чаго ў сябе вы не ўпiсалi!

Мiхал раптоўна садрыгнуўся,

Зiрнуў за Нёман i прыгнуўся,

З-за хвойкi хцiва выглядае

I дубальтоўку з плеч знiмае,

Увесь хвалюецца, дрыжыць:

Ваўчуга з сёл сюды бяжыць

I проста валiць на Мiхала!

Аж сэрца ў радасцi ўзыграла:

"Пастой жа, брат, пастой, ваўчуга!

Ужо ж спаткаю, валацуга!"

А воўк iмчыцца, снег здзiрае,

I толькi хвост яго мiльгае,

Вiдаць, далi яму дзесь жаху.

"Ну, брат Мiхась, не дай жа маху!"

Ён брамкi ў стрэльбе адчыняе,

Прыклад падносiць да пляча;

"Не так дасi ты стракача!"

Мiхал пацiху разважае.

А воўк ляцiць. Вось ён на Нёмне...

Вось ён за горкай... не вiдаць

Ён будзе тут хвiлiн праз пяць...

"Трымайся ж, браце, цэлься, помнi!"

Мiхал замёр, не моргне вока:

Развязка скора, недалёка

Вось-вось пакажацца звяруга!..

Ды доўга гэта штось натуга

Няма, а быць ужо пара.

Цьфу ты! Што ж гэта за мара?

Ўстае Мiхал, глядзiць вакола,

Як бы што страцiў, невясёла,

А рукi ўсё яшчэ дрыжаць.

Ну, хоць бы, гада, напужаць!

I дзе ён дзеўся? дзе, пракляты?

Мiхала рух бярэ заўзяты,

Не возьме тропу ён нiяк,

Бяжыць управа наўскасяк:

А можа, там яго спаткае,

А не, дык снег хоць запытае.

Але й туды прабег дарма:

Там i слядоў яго няма.

Бяжыць назад - няма! - прапала!..

Аж нейкi пот праняў Мiхала.

Мiхал на Нёман тут рвануўся

I, як зiрнуў, аж здрыгануўся,

I ўсё ў iм раптам задрыжала,

Аж нават шапка чуць не спала,

Калi прычын Мiхал дазнаўся:

У стрыжаню воўк шалпатаўся!

Мiхала згледзеў - лясь зубамi!

I злосна блiскае вачамi.

Мiхал хватае дубальтоўку

I хоча выстралiць у воўка.

А потым стрэльбу апускае

I воўка зблiзку разглядае.

А ён - вось тут, бяры рукамi,

Завiс на лапах, як у яме;

Стрыжэнь глыбокi, лёд пакаты,

А бедны воўк, вадой падцяты,

Скрабе па лёдзе кiпцюрамi

I носам рые, як зубамi,

I ўвесь пружынiцца i рвецца,

Але нiчога не ўдаецца,

I ўсё слабее ў воўка сiла.

Ды страшна смерць, усiм жыць мiла!

Ён рэшту сiл iзноў збiрае,

Мацней на лапы налягае,

Ды iх няма за што зацяць,

Яны слабеюць, слiзгацяць

I толькi скробаюць па лёдзе,

Перабiраюць край стрыжэню,

Няма надзеi нават ценю

У той яго бядзе-прыгодзе,

Няма, ваўчок, табе збавення!

Дарэмны ўсе твае iмкненнi!

I ненадоўга сiлы стане

Вясцi з вадою тут змаганне.

Слабее воўк i абмярзае,

А плынь усё больш падбiрае,

I, барукаючысь з вадою,

Ён павярнуўся галавою

I ўскiнуў погляд на Мiхала.

Вачамi злосна ўжо не косiць,

Глядзiць, як бы ратунку просiць...

Цьфу ты! аж шкода яго стала

Так вочы жаласна глядзяць,

Ну, вось, дальбог, шкада страляць!

Яшчэ раз бедны воўк рвануўся,

На спiну раптам павярнуўся,

Завыў жалобна i каротка

I - шуг пад лёд той, як калодка!

I знiкла ўсё: жыццё, змаганне

I прагавiтасць палявання.

Мiхал стаiць i разважае,

А потым голаву ўскiдае,

Як бы ён хоча запытаць,

Хоць тут нiкога не вiдаць:

"Ну, што ты скажаш, брат, на гэта?"

ХVIII. ЗIМА Ў ПАРЭЧЧЫ

О добры час дзянькоў прыгожых!

Ты знiк у хвалях часоў божых

I толькi ў думках i ўспамiнах

Жывеш-гарыш у днях дзяцiных.

Далёка я ад межаў родных

I дзён галодных i халодных

Пражыў нямала. Я гадаю,

Я родны край успамiнаю,

Я iм жыву, я ў iм душою

I сэрцам кожнаю парою,

Як той нявольнiк прагне волi,

Так прагну я ступiць на ролi

Сваiх палеткаў, нiў благенькiх,

Дарог i сцежачак крывенькiх,

Што гожа ўюцца спомеж жыта

Або срэдзь лесу самавiта.

I ўстануць з'явы, як жывыя,

Малюнкi сэрцу дарагiя,

I моцна душу парываюць.

"Iдзi да нас! iдзi", - гукаюць.

Благаславёны час той будзе,

Калi я ў родным сваiм людзе

Куточак бацькаў прывiтаю

I радасць жыцця там пазнаю.

О родны край! О край пакуты,

Нягодай цяжкаю прыгнуты!

Калi ж ты збудзеш тое гора,

Што i цяпер там, як i ўчора,

Як i даўней, цябе знiшчае

I горкiм смуткам авявае?

I ў час вялiкi разбурэння