А ты, муха, выцiнай!
Грай на скрыпцы, сляпень,
На басэтлi, авадзень!
Чмель, у бубен бубнi!
Шэршань, песню утнi!
Я хачу паскакаць,
Ўсiх на баль пасклiкаць.
Разгарнiся ж, душа!
Сцеражыся Тамаша!
Бо тады толькi пан,
Калi добра я п'ян;
Тады весел i рад,
I сам чорт мне не брат!..
Там-там, тара-рам!
Там-та-цiта, цiта-там!
Лысы чорт бег з балота:
Надаела адзiнота.
I хiцёр, а змылiўся,
Ажанiўся - i ўтапiўся.
А не будзь, чорце, слабы
I не рэмсцiся да бабы:
Баба доўгi волас мае,
Каго хочаш ашукае
I Язэпа, i Мiхала,
А мяне не ашукала!
Хiба толькi розум страчу,
То й я тое лiха ўбачу.
Але не, не да чакання!
Не пацерплю ашукання!"
Тут госцi з месца паўставалi,
У ладкi бiлi, падпявалi.
- Бадай ён скiс! ото прыўдаўся!
А Пальчык пыху набiраўся
I ўсё нагамi вырабляе,
Як бы сам чорт яго шугае;
I плечы скачуць, рукi ходзяць
I ў абурэнне ўсiх прыводзяць.
Тым часам стала i змяркацца.
- Панове! час, ой, час збiрацца!
- А пасядзеце, пагуляйце,
Павесялецесь, паспявайце.
- Ну, песню, песню! пачынайце!
"Ой, пара вячэраць, няма ж бацькi дома.
Цi яму дарожка гэта незнаёма?
Цi ён памылiўся, цi конiчак збiўся?
Цi сярод дарогi ён адзiн спынiўся?
Блудная дарога, ды конь яе знае,
Толькi ж конiк волi сам прыйсцi не мае.
Ой, хто ж па дарозе каня паганяе,
Каня паганяе, сам песню спявае?
А то сусед едзе з гасцiнцам вялiкiм
Вязе сыну боты, дочцы чаравiкi.
А нашага бацькi ўсё няма - гуляе
I пра сваю хату, пра дзяцей не дбае.
Пара спаць лажыцца, няма бацькi дома,
I дарога бiта i добра знаёма.
Вось i поўнач скора, а ўсё няма таты!..
Ой, пара нам, госцi, ой, пара дахаты!"
I нейкi жаль няяснай страты
Ад гэтай песнi патыхае.
На свеце ўсё канец свой мае,
I ты, мiнуцiна змяркання,
Спяеш нам песню расставання.
I госцi свой банкет канчаюць,
Адны другiм дабра жадаюць,
А ў час апошнi развiтання
Стаялi цмокi цалавання.
- Ну, выбачайце ж, не крыўдуйце!
Калi што кепска, то даруйце!
XIV. ДАРЭКТАР
Зварот пары, знiканне лета...
То - водгулле душы паэта,
То - смутны вобраз развiтання,
То - струн дрыгучых замiранне,
Натхненнай песнi жаль сардэчны,
Жыцця i смерцi - сымбаль вечны!
I люб i смуцен час прыгоды,
Калi душа ўсяе прыроды
З тваёю злучыцца душою
Ў адным суладдзi i настроi!
I ты маўчыш, маўчаць i далi,
Як бы ў адной агульнай хвалi,
Ў адной асветленай часiне
Жыццё злучыла свае плынi
I бег свой вечны прыпынiла,
I неба твар свой адчынiла.
На залаты парог паўдзення
Скрозь бела-руннае адзенне
У багне неба ясна-сiняй
Ступае сонца, як багiня,
I стрэлы-косы раскiдае,
Як чараўнiца маладая.
Пад гэтай ласкаю зiяння,
Ўспагадна-добрага ўзiрання,
Ўсё заспакоiлася: неба,
I поле знятага ўжо хлеба,
I гэта даль, i лугавiны...
На нiцях белай павуцiны
Прывозяць восень павучкi.
Яе красёнцы, чаўначкi
У моры лесу мiльгатнулi
I лiсце ў багру апранулi;
I з кожнай лiсцевай галоўкi
Глядзiць твар восенi-свякроўкi.
Павее ветрык - шурхнуць травы:
Няма ў iм ласкi, нi забавы.
Не - то не шолах каласочкаў,
Не смех блакiтных васiлёчкаў
У межах росных збажыны;
Не - то не музыка вясны,
А цiхi жаль i нараканне,
З жыццём i з сонцам развiтанне.
Шыбуюць гусi ў край далёкi
I жураўлi ў той самы край.
- Бывай жа, лецейка, бывай!
Бывайце, родныя валокi!
- Ну, - кажа раз Мiхал, - як будзе?
Ўжо вучаць дзецi ў школцы людзi;
Пара б i нашым за навуку...
Аддаць у школку iх - не ў руку:
Давай харчы, наймi кватэру...
I бацька тут, як на паперу,
Стаў вылiчаць расходы, страту
I кончыў тым: лепш к сабе ў хату
Не трэба й кланяцца Яхiму
Наняць дарэктара на зiму,
Ну хоць бы Яську Базылёва.
- Дамо рублёў тры i - гатова!
А хлопец спрытны да навукi.
- Ну, Яська - майстар на ўсе рукi:
Як да сярпа, так i да кнiгi.
Але цi будуць хлопцы слухаць?
Каб не прыйшлося часам нюхаць
Яму ад вучняў сваiх хвiгi?
Антось заўважыў. - Як-то хвiгi?
Няхай асмеляцца, псялыгi!
Ўскiпеў Мiхал: - А гэта што?
Як адсвянцаю разоў сто,
Як адлуплю - тры днi не сядзе!
Тут вочы ўнiз спускае Ўладзя
Ды слова ўставiць смеласць мае:
- Я больш забыўся, як ён знае...
- О, ты разумны! ты ўсё ўмееш.
А пяць ды два не зразумееш:
Дурны ў задачах, як дубiна!
Спыняе бацька грозна сына.
Але вучыцца мне без дуру,
А не - як з гада спушчу скуру!
Ўсё разумець павiнны самi!
I бацька ўсiх абвёў вачамi,
Кiўнуў выразна на аборку.
На тым i кончылi гаворку.
Яшчэ дарэктар не з'явiўся,
А Ўладзя хлопцам пабажыўся,
Што ён за вуха ўзяць не дасца,
Няхай лепш возьме яго трасца!
У дзве нядзелькi па Пакровах
Прывезлi Яську ў лапцях новых;
За iм два боты без абцасаў
Насiў iх Яська з даўнiх часаў,
Ад брата "Кiксы" дасталiся
На ўсякi выпадак няслiся.
- Ну, вось дарэктар вам, глядзеце!
Мiхал кiвае тут на Яську.
За кнiгi заўтра i за ўказку,
Бо грошы бацькавы - не смецце,
Каб мне вучылiся старанна!
Не патураць iм анiзвання!
Мiхал звярнуўся к "дарактору":
- А не паслухае каторы
Цягнi за вуха на каленi:
Знайду лякарства я ад ленi!
А будзе йсцi навука туга,
Падгонiць бацькава папруга!
Стаялi хлопцы i маўчалi,
На Яську зрэдку паглядалi;
А сам дарэктар, з вузел ростам,
Ў сваiм уборы бедным, простым,
У зрэбных портках i кашулi,
Стаяў, як бы яго прыгнулi,
Такiм мiзэрным i маўклiвым,
У халаце суконным сiвым.
Счакаўшы трошкi, ён ачнуўся,
Прыйшоў у памяць, азiрнуўся.
Ён знаў усiх, i яго зналi;
З Уладзем колiсь сябравалi,
Але цяпер не тыя часы
Рабiць нязручна выкрунтасы,
Бо цвёрда помнiць, ведаць трэба:
На iм ляжыць цяпер вучэба.
Ён толькi летась скончыў школку
I веды меў у адну столку,
Ды й тых патрацiў з палавiну,
У поле гонячы скацiну.
Таксама хлопцы разважалi
I, як трымацца з iм, не зналi:
Цi мець яго запанiбрата,
Цi лепш з iм быць далекавата.
Уладзiк зараз - шмыг у дзверы!
(Такiя меў ужо манеры.)
Ды йшоў пынiць ён гаспадарку.
З навукай хлопец штось не ладзiў,
