- Божа! - крыкнуў з цёмнага кута келлi брат Дыега.
Настала цiшыня. Праз хвiлiну падрэ Тарквемада сказаў:
- Сыне мой.
Брат Дыега, сагнуўшыся каля сцяны, закрыў твар рукамi.
- Сыне мой, - паўтарыў вялебны айцец, - здарылася страшнае, але гэты чалавек ужо стаiць перад вышэйшым судом, i толькi адзiн Бог ведае ў гэтую хвiлiну адказ на пытанне: злачынца гэта цi няшчасная ахвяра злачынства? Будзем прасiць Бога, каб i мы зведалi гэтую праўду.
Брат Дыега дрыжаў, твар яго пашарэў. Дыега прыпаў да кален Вялiкага iнквiзiтара.
- Ойча мой, малю цябе, дазволь мне вярнуцца ў свой кляштар. Прызнаюся, уражаная рэўнасцю любоў мая змусiла мяне данесцi на гэтага чалавека, але адкуль я мог ведаць, што маё абвiнавачанне сягае аж так далёка? Занадта высока, ойча, узнёс ты мяне. Мяне палохае мiзэрнасць людской натуры. Дазволь мне быць сабою, ойча. Я малы чалавек, якi толькi ў цiшы i ў спакоi здолее служыць Богу.
Падрэ Тарквемада ўсклаў далонь на яго галаву.
- Што такое цiшыня i спакой?
- Не ведаю, ойча. Ведаю толькi, што мяне палохае велiч страшнага зла.
- I ты думаеш, што можна ўцячы ад таго, што ты ўжо зведаў?
- Ойча, ты найлепш ведаеш - тое, што я здолеў спазнаць, гэта толькi дробная часцiнка ўсёй праўды.
- I яе ты так баiшся?
- Завысока хочаш мяне, ойча, узнесцi.
- Праўды пра натуру людскую баiшся?
- Ойча мой!
- Няўжо табою кiруе страх перад гэтай праўдай. Боязь, што цалкам спазнаеш i ўразумееш i ахопiш людскiя злачынствы?
Брат Дыега пакутлiва паглядзеў на яго.
- Маеш рацыю, ойча. Сваёй нянавiсцi i пагарды да ўсяго я не баюся.
- Няпраўда!
- Так, мой ойча.
- Iлжэш або баязлiва хочаш падмануць самаго сябе. Не, не пагарды i нянавiсцi ты баiшся, а любовi.
- Любовi?
- А што ж тады пагарда i нянавiсць да зла? Цi ж не ўзброеныя гэта рукi любовi да дабра?
- Ойча мой, але ж не крынiца, а рака, якая з крынiцы чэрпае сваю сiлу, бывае страшная i грозная.
- Зноў памыляешся. I як наiўна! Рэкi сапраўды бываюць грозныя i шмат спусташэнняў могуць учынiць, але не праз свае крынiцы, а таму, што iх мацуюць дажджы i горны снег.
- А думкам i пачуццям, якiя плывуць i вынiкаюць з любовi, ойча, цi ж не пагражае таксама ўварванне рэчаў, варожых iх натуры? Якую я магу мець упэўненасць, што я з маёй любоўю да дабра ўбаранюся ад учынкаў, якiя супрацiўныя гэтаму? Цi ж я магу прадбачыць, куды завядзе мяне мая нянавiсць i пагарда.
- Увогуле, ты можаш гэта прадбачыць. Яны завядуць цябе не далей i не глыбей, чым твая любоў. Яна будзе маналiтная i магутная, такая будзе i твая нянавiсць да грэху. А пойдзеш на слабую, на хiсткую любоў, такiмi ж будуць i твае пачуццi нянавiсцi i пагарды. На жаль, мой сыне, ты баiшся вялiкай любовi. Сiлы яе баiшся, уздзеяння яе, а больш за ўсё яе неабвержных, настойлiвых вымаганняў. Хочаш уцячы ад любовi. Ну i ўцякай. Вяртайся ў свой кляштар. Не буду цябе трымаць.
- Памылiўся ты ўва мне, ойча, - шапнуў Дыега.
Тарквемада зноў крануўся рукою яго схiленай галавы.
- Паглядзi мне ў вочы.
- Так, ойча.
- Баюся я, мой сыне, што тое, што я, можа, i памылкова мяркуючы, мог бы сказаць табе цяпер, некалi беспамылкова скажа табе Бог.
Вочы Дыега заслала слязьмi.
- Ойча мой, не ў магутнасцi любовi сумняваюся, а ў сваёй сiле.
- Наiўны, дурненькi! А ў чым бы ты сумняваўся, калi б глядзеў цяпер на маё пахаладзелае цела?
Дыега задрыжаў.
- Ойча, i мае намеры не былi чыстыя.
- А iх вынiкi? Чаму не мерыш свае намеры вынiкамi? Думаеш, факты - гэта нешта менш надзейнае за твае выпакутаваныя думкi? Сапраўды, i я табе гэта кажу, толькi з вялiкай любовi можа нарадзiцца такi раптоўны бляск чуйнай гатоўнасцi, якi табе быў дадзены.
Слёзы цяклi па шчоках Дыега.
- Ойча мой, няўжо гэта сапраўды была любоў?
Тарквемада нахiлiўся над Дыегам, якi ўсё яшчэ кленчыў.
- Сыне мой, дзiця маё... хрысцiянскай любовi ў табе больш, чым ты думаеш.
- Чаму ж тады я сумняваўся ў сабе?
- Ты сумняваўся ў праўдзе.
- Ойча, клянуся, мая вера...
- Любоў i праўда не адно i тое?
- Тое, ойча.
- Тады думай да канца. Засумняваўся ў сваёй сiле? А што крынiца яе? Любоў, якая служыць праўдзе i адназначная з ёю. Як жа, верачы ў праўду, ты, яе носьбiт, можаш сумнявацца ў сабе? Цi ж не яна - невычэрпная крынiца людское сiлы? Толькi тады, калi чалавек пачынае сумнявацца ў ёй, прыходзiць i сумненне ў сабе?
Брат Дыега падняў галаву. Бледны, але вочы былi сухiя.
- Я не хацеў, ойча, свядома iлгаць.
- Я б не гаварыў з табою, мой сыне, калi б не ведаў гэтага.
- Памыляўся я, ойча, але цяпер дзякуючы табе бачу ўсё ясна. Сапраўды, зло здавалася мне такiм усёмагутным, што я на нейкую хвiлiну перастаў чуць праўду, перастаў верыць у яе. Але скажы мне: чаму ты чытаеш мае думкi лепш, чым я сам?
- Сыне мой, - лагодна адказаў Тарквемада, - я служу праўдзе, толькi праўдзе i з яе чэрпаю сiлу. Гэта ўсё.
Хвiлiну панавала цiшыня. Брат Дыега нахiлiўся i гарачымi вуснамi прыпаў да далонi вялебнага айца, якая нерухома спачывала на бiлцы крэсла. Той павольна падняў правую руку i, творачы над пахiленай галавой знак дабраславення, сказаў:
- Еgо tе аbsоlvо. In nоminе Раtris, еt Filii, еt Sрiritus Sаnsti, аmеn.
Адразу пасля гутаркi з Вялiкiм iнквiзiтарам дон Радрыга дэ Кастра вярнуўся ў келлю, дзе жыў з маладым донам Ларэнцам. Той, убачыўшы яго, сарваўся з ложка.
- Ну што? - спытаўся нецярплiва.
Дон Радрыга моўчкi падышоў да стала, узяў збан з вiном i пачаў прагна пiць.
Дон Ларэнца з трывогай углядаўся ў сябра.
- Што там, Радрыга?
- Нiчога.
- Меў непрыемнасцi?
Дон Радрыга з грукатам адставiў збан.
- Слухай, Ларэнца, ты заўсёды мне мiлы i, спадзяюся, такi i застанешся, але ты павiнен ведаць, што з гэтай хвiлiны я табе ўжо не Радрыга.
Ларэнца збянтэжыўся.
- Не разумею цябе. Як гэта?
- Я твой начальнiк, ясна цяпер?
- Ты? О Радрыга...
У першым парыве радасцi Ларэнца хацеў кiнуцца абнiмаць, але той суха яго асадзiў.
- Хвiлiну назад вялебны айцец назначыў мяне капiтанам сваiх служак. Пачакай, не перабiвай. Гэта адно. I другое: ты яшчэ вельмi малады, Ларэнца, але павiнен хутка засвоiць, што салдат не задае пытанняў, памятай гэта.
- Прабач, - шапнуў Ларэнца, - не ведаў...
- А цяпер ведай, - суха перабiў яго дон Радрыга. - Iдзi i маўчы.
Брат Дыега ўпусцiў абодвух рыцараў у келлю айца Тарквемады i моўчкi паказаў iм цела на падлозе. Яно было накрыта цёмным плашчом. Ларэнца ледзь не ўскрыкнуў, калi, намерыўшыся разам з Радрыгам падняць цела, неасцярожна ссунуў покрыва з галавы нябожчыка. Але стрымаўся, сустрэўшы цвёрды пагляд дона Радрыга. Ён прыкрыў счарнелы твар i, з натугай прытрымлiваючы плячом застылае цела, панура пайшоў за Радрыгам да дзвярэй. У келлi быў змрок, але, нягледзячы на гэта, у чалавеку, якi кленчыў каля ложка, Ларэнца адразу пазнаў вялебнага айца.
