I раптам, як бунт некi, выбухнула вастрата думкi: "А цi не павiнен я ў гэтым рабiць што? Чаго ж гэта еду я спакойна, калi вакол так?"

Але гэта думка засталася няскончанай i нават зусiм не сфармаванай, бо раптам прыпомнiў неяк, што заўтра нядзеля, i пры гэтым уявiлася, што ўсё будзе такiм, якiм будзе.

А пасля зноў з'яўляцца стаў нейкi непакой як бы ад таго, што Буланаму падыходзiць канец.

- Чорт яго ведае, от разбярыся тут, - сярдзiта плюнуў Раман Драгун i ткнуў Буланаму заднiкi ботаў пад чэрава.

Гэта работа навяла яго на звычайнае, i з'явiлiся новыя думкi аб тым, як гэта ён на Буланым i на Каштане вазiў гной, а вецер свiстаў у вушах. Была восень, разбiвалi гной, птушкi ляцелi.

I раптам зноў засвiстаў Раман Драгун:

- Фюй-фiць.

А пасля захацелася яму заспяваць, ды не мог прыдумаць ён песнi. I ўжо неяк як бы дзiвiўся - як гэта ён мог думаць аб усiм тым, аб чым нядаўна думаў. Што гэта ж Буланы стары, дык таквеле бяды: папрацаваў на iм некалькi год, даў ён карысць, а гэта будзе добрая шкура - матэрыял добры, значыцца...

А Буланы iшоў сабе паволi i не думаў i не ведаў, што над яго галавою ў чужой галаве некалькi раз змянялiся настроi. Буланы раздуваў свае старыя ноздры, трохi нават, як бы гэта прыпамiнаючы лета, памахваў аблезлым хвастом ды ўсё iшоў.

Усё iшоў ды iшоў...

IV

Маўклiваю дарогаю паволi прыйшоў дзень. Перш думаў ён нешта над соннаю вадою рэчкi i слухаў. Пасля азiрнуўся i ўбачыў: у шэрым холадзе маўчала зямля. Застыў яе смутак белаю мерзлатою i падышоў ужо да мяжы з радасцю: як развiднела, пачаў насiць вецер над зямлёю зыкi, цi то гэта сам моцна расказваў, цi то гэта нейкае выяўленне жыцця развяваў у прасторах...

Тады пабялеў i прамёрз у саду скошаны аер, i весялiлiся ўжо вочы не iм, а сухiмi паленнямi сiняватай хвоi каля сцяны пад страхою. Нагадваў гэты сiняваты колер роўнасць шуму зялёных калюшак, а зыкi таго дня змагалiся з гэтым уяўленнем...

I ад гэтага трудна было ўстанавiцца ў парадах пачуццям, загэтым i дзень той быў, як нейкая мяжа мiж абсалютным спакоем душы i роспаччу, як рознiца мiж радаснай цiшынёю i беспрытульным холадам...

Iшоў сабе дзень паволi, у бязмернай далячынi ад таго, як ён уяўляецца ўсяму, што можа ўяўляць. От iшоў сабе, як хадзiў каля платоў Буланы. Было ў iм тады роўнае адчуванне жованага кагадзе сена, ветру, што коўзаўся па яго рэбрах...

Панюхаў Буланы сырыя дубцы, якiмi ўвiты быў плот, пацерабiў трохi губамi iх сухое лiсце, уцягнуў быў у рот некалькi нават гэтых лiстоў, паклычыў трохi дзяснамi ды выкiнуў назад. Пасля стаў пад грушай, ды так i стаяў, шавелячы адным вухам i апусцiўшы ўнiз галаву. Не было яму холадна i было нек усё абы-якiм. Не веяла, значыцца, палявою воляй, а мiнуўшчыны для адчуванняў не было, была моцная мяжа ў iх мiж тым, што ёсць, i тым, што было. На адзiн бок мяжы ўсё было запоўнена тым, што ёсць, па другi бок, там, дзе павiнна было быць тое, што было, - было пуста. Гэтая пустая заўсёды палавiна часам прапускала праз сябе для раптоўнага ўяўлення нешта вельмi тонкае i надзвычайна вострае, што заўсёды рабiла раптоўны ўздым таго, што застаўляла Буланага паднiмаць угору, наколькi хопiць старых сiл, галаву, падкiнуць задам ды страсянуць шыяю. Апошнi раз гэта было ўчора вечарам, як Раман Драгун палажыў у жолаб сена. У цеменi раптам запахла сенам, i ў першы момант улавiў быў Буланы ў гэтым паху нешта ад роснае травы ў летнi вечар. Тады нек самi раздзьмулiся ноздры, страсянулася шыя, а ў вачах, па цеменi хлява, прамчалася некая лагчына з куп'ямi, алешнiкам ды роснаю травою. Ды яшчэ, але ўжо ў меншай меры, ружовасць сонечнага захаду. А пасля ўжо сена пахла сенам, i Буланы спакойна жаваў, так як цяпер спакойна стаяў у садзе...

Стаяў усё ды стаяў.

Не быў гэта сум жывое iстоты, а роўны спакой: цягнецца паволi час, вецер дзьме, i калi я стаю, то, значыцца, я стаю. Гэта быў такi выгляд у Буланага, як бы гэта ён злёгку разважаў: "Усё такое, якiм яно ёсць".

I ў той самы час, тут жа вельмi блiзка, за дзеравянаю сцяною, у хаце, чалавек разгладзiў вусы, пацягнуўся ўсёю сваёю постаццю i з некай фаталiстычнай упэўненасцю сказаў нi то сам сабе, нi то каму iншаму:

- Мусiць, годзе ўжо з гэтым канём важдацца... Не будзь я Раман Драгун, калi я на iм што страчу.

На лаве каля сцяны сядзела дачка яго - худая i вастраносая жанчына. У яе заўсёды быў клапатлiвы настрой. Яна памаўчала трохi, а пасля роўным голасам сказала:

- Гэтага каня трэба папхнуць к чорту.

I тады ў хаце гаворка аб гэтым была ўжо скончана.

Раман Драгун ужо ўявiў, што рабiць i куды iсцi. Ён ужо весела закурыў i паглядзеў з хвiлiну праз акно, здалёк, як сплываў патроху белы дзень...

Кароткi быў ён, гэты дзень. Пакуль у хаце пагаварылi i падумалi, пачаў ён канчацца. I калi ён канаў, агарнуўшыся сiняватым змрокам, Буланы пiў каля калодзежа ваду так, як i заўсёды. Усё iшло сабе так, як i дагэтуль. I ўсё было так, як i заўсёды, - i сумна, i радасна.

V

Карась быў худы i шчуплы стары.

Кожную ранiцу падоўгу любiў ён мыцца. Доўга цер ён пры гэтым свае маленькiя гладкiя вушы i такi ж маленькi белы нос. Чухаў у круглых сiвых вусiках i рэдкай бародцы, а пасля адзяваўся ў нешта чорнае i доўгае, што раней зваў сурдутам, а цяпер нiяк не зваў, бо з цягам часу яно зусiм змянiла сваю форму.

Любiў ён вельмi маўчаць ды вечна цягнуць сабе пад нос некую вялую мелодыю, як бы гэта ён хацеў гэтым выявiць роўны, без бур i цiшы ход свайго жыцця. I ўсё, што рабiў, ён рабiў упэўнена, не думаючы аб другiх i не гледзячы на тых, хто глядзеў на яго. Як бы гэта не адчуваў ён нiкога на свеце, апрача сябе ды таго, што рабiў.

Год пяць таму папаўся на яго жыццёвай дарозе адзiн чалавек, якi толькi некалькi першых дзён як бы прабаваў увайсцi ў гэтае вяла бясконцае жыццё, а пасля як бы стаў пры гэтым жыццi, плывучы сам сабою, i толькi на кароткiя моманты спатыкаўся цесна i востра з iм. Гэта быў Мiкалай Бяляк. У жыццi гэтага чалавека самым важным, самым найвышэйшым здарэннем было тое, што служыў ён некалi ў салдатах, сам браў, а пасля здаваў некую карпацкую крэпасць. Гэтае важнае здарэнне ў яго жыццi навучыла выяўляць яго чалавечую моц, смелым стараннем свой вялы ад прыроды голас зрабiць зычным i заўсёды дзе трэба, дзе не трэба хвалiцца кожнаму, што нiхто так не знаецца каля коней, як ён. Быў ён сыты, але косцi меў шырокiя, i загэтым твар яго здаваўся худым, ступаў ён цвёрда, моцна стукаў нагамi i маленькую галаву на сухой шыi трымаў трохi на левы бок. Нешта было агульнае ў iм i ў Карасю. Яно не было ў тым, што абодва яны невысокага росту, нават гэта хутчэй магло адрознiць iх аднаго ад другога - белы твар Карася насiў у сабе ўсе адзнакi старасцi, а гэты быў яшчэ малады i моцны, твар меў гладкi i цвёрды, нейкага шэрага колеру. Была гэтая агульнасць i не ў тым, што Карась трохi гарбаты, а ў гэтага круглыя плечы трохi прыгнуты. Гэтая агульнасць была неяк у глыбiнi iх iстотаў, неяк часам вочы адналькова свяцiлi, як бы хацелi выявiць дзве падобныя плынi жыцця. Што плывуць двое людзей цi ў чым-небудзь варушацца, i тут для кожнага больш добрага, нават многа яго, чым кепскага: яно ёсць, то што тут больш гаварыць - i добра...