- Амiн, - заключыў Буранны Едыгей малiтву i, памаўчаўшы, яшчэ раз глянуў на каршуна, з пранiзлiвым смуткам, паволi абярнуўся тварам да маладзейшых, пра якiх толькi што выказаў сваю думку самому богу. Скончылася гаворка з богам. Перад iм стаялi тыя самыя пяцёра, з якiмi ён прыбыў сюды i з якiмi належала давесцi да канца пахаванне.

- Дык вось, - сказаў ён iм у роздуме, - што належала сказаць у малiтве, я сказаў за вас. Цяпер возьмемся за справу.

Скiнуўшы пiнжак з ордэнамi, Буранны Едыгей палез у яму. Яму памагаў Доўгi Эдыльбай. Сабiтжан, як сын нябожчыка, заставаўся збоч, выказваючы сваю жалобу пахiленай галавой, а тыя трое - Калiбек, Жумагалi i зяць-алкаголiк - знялi з насiлак кашмяны куль з целам i апусцiлi яго ў магiлу на рукi Едыгея i Доўгага Эдыльбая.

"Вось i настаў час разлукi! - падумаў Буранны Едыгей, укладваючы Казангапа на вечны супакой на ложа яго ў глыбiнi зямлi. - Даруй, што доўга не маглi знайсцi табе месца. Цэлы дзень вазiлi то туды то сюды. Але так ужо выйшла. Не па сваёй вiне не пахавалi мы цябе на Ана-Бейiце. Але не думай, я гэта не пакiну так. Дайду куды трэба. Пакуль жывы, не змоўчу. А ты будзь спакойны на сваiм месцы. Вялiкая, неабдымная зямля, а месца табе мала было прызначана тут. Але ты тут не будзеш адзiн. Скора i я сабяруся сюды, Казангап. Ты пачакай мяне трохi. I не сумнявайся. Калi бяды якой не здарыцца, калi памру сваёй смерцю, буду i я тут, ляжаць будзем разам. Вось так i пойдзем - з былога ў небылое. А цягнiкi будуць iсцi саразекамi, i другiя людзi будуць замест нас..."

I тут стары Едыгей не вытрываў, усхлiпнуў - усё, што было-перабыло за многiя гады iх жыцця на раз'ездзе Баранлы-Буранным, уся гэтая, здавалася б, аграмадная працягненасць у часе, усе бядоты, згрызоты i радасцi памясцiлiся ў колькi развiтальных слоў i колькi хвiлiн, якiх хапiла на пахаванне. Як многа i як мала дадзена чалавеку!

- Ты чуеш, Эдыльбай? - сказаў Едыгей, кранаючы яго плячо сваiм плячом. Ты i мяне пахавай тут, каб побач быў. I гэтак жа рукамi сваiмi, як гэта рабiлi сёння мы, мяне палажы. Ты даеш мне слова?

- Перастань, Едыке, пасля пагаворым. Ты давай вылазь на свет белы. А я тут сам усё дараблю. Супакойся, Едыке, не рвi сабе сэрца.

Размазваючы глiну па мокрым твары, Буранны Едыгей падняўся з дна ямы, яму падалi рукi, i ён вылез наверх, плачучы i мармычучы нейкiя незразумелыя словы. Калiбек прынёс канiстру з вадой, каб стары памыўся.

Потым яны кiнулi ўнiз па прыгаршчы зямлi i пачалi засыпаць магiлу з падветранага боку. Спачатку рыдлёўкамi, а потым Жумагалi сеў за руль, пачаў ссоўваць грунт бульдозерам. Потым зноў раўнялi зямлю на магiле рыдлёўкамi...

А каршун-белахвост усё лунаў над iмi, назiраючы за воблачкам пылу i за купкай людзей, што рабiлi нешта незразумелае на строме. Ён заўважыў нейкае асаблiвае ажыўленне сярод iх, калi на месцы ямы пачаў вырастаць свежы гарбяк зямлi. I рыжы сабака тым часам пакiнуў сваё месца пад прычэпам i цяпер круцiўся каля людзей. Што яму трэба было? Толькi стары вярблюд, упрыгожаны папонай з кутасамi, усё гэтак жа безуважна жаваў сваю жвачку...

Здаецца, людзi збiралiся ад'язджаць. Але не, вось адзiн з iх, гаспадар вярблюда, растулiў далонi перад тварам, усе астатнiя зрабiлi гэтак жа...

Час падышоў. Буранны Едыгей абвёў усiх доўгiм, уважлiвым позiркам i сказаў:

- Вось i ўсё. Цi добрым чалавекам быў Казангап?

- Добрым, - адказалi тыя.

- Мо не сплацiў ён доўг каму? Тут яго сын, няхай возьме на сябе бацькаў доўг.

Нiхто нiчога не адказаў. I тады Калiбек сказаў за ўсiх:

- Не, нiякiх даўгоў за iм не засталося.

- У такiм выпадку што ты скажаш, сын Казангапаў Сабiтжан? - звярнуўся да яго Едыгей.

- Дзякуй усiм вам, - коратка адказаў той.

- Ну калi так, рушым дамоў, - сказаў Жумагалi.

- Зараз. Адно толькi слова, - перапынiў яго Буранны Едыгей.

- Я сярод вас тут самы стары. Просьба ў мяне да ўсiх. Калi памру, пахавайце мяне вось тут, побач з Казангапам. Вы чулi? Гэта мой запавет, так i разумейце.

- Гэтага нiхто не ведае, калi i як будзе, навошта раней часу думаць, выказаў сваё меркаванне Калiбек.

- Усё адно, - настойваў Едыгей. - Мне варта сказаць, а вам варта выслухаць. А калi час прыйдзе, успомнiце.

- А якiя яшчэ сур'ёзныя запаветы будуць? Давай, Едыке, кажы разам. - Так пажартаваў Доўгi Эдыльбай, каб адвесцi Едыгея ад сур'ёзу.

- А ты не смейся, - пакрыўдаваў Едыгей. - Гэта важна.

- Запомнi, Едыке, - супакоiў яго Доўгi Эдыльбай. - Калi так здарыцца, зробiм, як ты хочаш. Не сумнявайся.

- Ну вось, гэта слова джыгiта, - задаволена сказаў той.

Трактары пачалi разварочвацца, каб з'ехаць са стромы. Ведучы на повадзе Каранара, Едыгей пайшоў побач з Сабiтжанам. Ён хацеў пагаварыць з iм адзiн на адзiн пра тое, што яго трывожыла.

- Слухай, Сабiтжан, рукi ў нас вызвалiлiся, i ёсць цяпер адна размова. Як жа нам быць з могiльнiкам нашым?

- А што, тут i галаву няма чаго ламаць, - адказаў Сабiтжан. - План ёсць план. Зносiць яго будуць. Прасцей простага.

- Ды я не пра тое. Так можна на любую справу махнуць рукой, а ты нарадзiўся i вырас тут. Вучыў цябе бацька. Цяпер мы яго пахавалi. Аднаго ў чыстым полi - адзiнае суцяшэнне, што ўсё роўна на сваёй зямлi. Ты пiсьменны, працуеш у вобласцi, дзякуй богу, размовы можаш весцi з кiм хочаш. Кнiгi розныя чытаў...

- Ну дык i што?

- А тое, што памог бы ты мне, адправiлiся б мы, пакуль не позна, да начальства тутэйшага, ёсць жа ў горадзе нехта галоўны. Нельга, каб Ана-Бейiт зраўнялi з зямлёй. Бо за iм жа гiсторыя.

- Гэта ўсё казкi, зразумей ты, Едыгей. Тут рашаюцца сусветныя, касмiчныя пытаннi, а мы пойдзем са скаргай пра нейкi могiльнiк. Каму гэта трэба? Для iх гэта - цьфу! Усё роўна нас на тыя могiлкi не пусцяць.

- Калi не дабiвацца, дык не пусцяць. А калi паспрабаваць, дык тады пусцяць. Ды i сам начальнiк можа сюды пад'ехаць. Не гара ж ён, каб не скрануцца з месца.

Сабiтжан злосна глянуў на Едыгея.

- Кiнь, стары, выдумляць. Размове канец. Каму трэба казкi! На мяне не разлiчвай. Мне не да гэтага.

- Так бы i сказаў. I размове, праўда, канец.

- А як жа ты думаў. Што я кiнуся з ног? Дзеля чаго? У мяне сям'я, дзецi, работа. Навошта мне супроць ветру пляваць? Каб адсюль адзiн званок - i мне каленам пад зад? Не ўжо, дзякуй!

- Ты сваё дзякуй сабе пакiнь, - не сцярпеў Едыгей i дадаў: - Каленам пад зад! Выходзiць, толькi пра зад свой i думаеш?