- Але памятай, Алесь, што ты не належыш да гэтай грамады й нiколi не ўрасьцеш у яе. Няважна, колькi i як заўзята будзеш намагацца, ты ня зьлiквiдуеш гэтай другой iстоты - духовага я ўнутры сябе. Яна будзе зьяўляцца ў тысячах вiдаў цi зьяваў i ўсё ў карэньнi мiнулага. Ты нiяк ня зможаш сябе адрэзаць ад тваёй ранейшай бацькаўшчыны й людзей. Калi я ведаю душу Беларуса, - а ты вер мне, што ведаю яе добра, - ты ня знойдзеш сховiшча цi прыпынку за шчытам дастатку й выгады. Ты маеш душу, ты занадта многа перацярпеў. Духовыя дакоры ня спыняцца. Перастань сам сябе ашукваць i маскавацца.
- Ведаючы цябе, здагадваюся, што ты цi раз пра гэта думаў асаблiва ў гэтым бiзнэсавым гармiдары. Ты ня знойдзеш палёгкi ад свае духовае iстоты, што ўнутры цябе, яна ня йдзе на нiякiя кампрамiсы. Часамi можаш мець некаторыя iлюзii...
Прыгнечаны Алесь маўчаў. Ясна, што Шпак трапiў у ягоную Ахiлесаву пяту.
- Што-ж я мог-бы ў адказ на гэта сказаць? - схамянуўся Якiмовiч. - Вы ўяўляеце мяне нейкага роду рэнэгатам, можа блудным сынам, што зь нейкай прычыны пакiнуў жыцьцядайныя грудзi маткi.
- Выбач мне, Алесь. Я не хацеў цябе пакрыўдзiць. Гэта, выглядае, мая асабiстая дэпрэсiя мяне спанукнула да гэтага...
Наступiла нязручнае маўчаньне. Алесева сьветлае пачуцьцё i ўзьнёслая ўпэўненасьць, што валодала iм яшчэ ад учарашняга, дзесьцi зьнiкла. Гэты стары змагар, што многа перацярпеў i перанёс шмат лiха, адкрыў незагоеную рану.
- Прашу цябе, прабач, - зноў гаварыў Шпак. - Ведаеш, як я цябе цаню... Але гэта... гэтых некалькi слоў, што я сказаў, яны неяк вось тут, - разуеш, спадзяюся, - з набалелага сэрца... Можаш назваць мяне старым дурнем. Нагаманiў, а цяпер перапрашаю.
Алесь уважлiва глядзеў на пiсьменьнiка. Як моцна ён мусiць цярпець i перажываць ды як тонка ўсё адчуваць! Якi выбух, калi давялося скiнуць маску i выказацца iз самай глыбiнi! У гэтым жыцьцём скарабачаным i фiзычна аслабленым целе бурлiў i пералiваўся неўтаймаваны вулькан. Цяпер Алесь слухаў лагодную пiсьменьнiкаву гутарку. Цяжка яна йшла, абрывалася. Неўзабаве ён пайшоў. Прыгадаў, што прыйшоў быў з намерам пагаварыць са Шпаком яшчэ пра нешта iншае, але здарылася накш. Можа калi iншым часам.
11
Горкае дзяцiнства i вайна шмат чаго навучылi. Цяперашняга Алеся можна было-б назваць мэтадычным чалавекам. Няважна якiя былi пляны цi задумы-праекты, дзяцюк меў пэўную, зь якой абжыўся, мэтоду. Калi йшло пра нешта другараднае ды былi добрыя задаткi на посьпех, грунтоўнае камбiнаваньне адпадала. Калi-ж на прыцэл трэба было ўзяць i здабыць запраўды нешта важнае, а вiд на посьпех сумлеўны, Алесь пачынаў плянаваць кажную драбнiцу. На першым этапе ставiў разьведку. Старая i мудрая прыказка: сем разоў адмер i раз адрэж. Пасьля добрае разьведкi, зьнюхаўшы-пранюхаўшы, можна было сур'ёзна брацца. Мэтад пэўны i зь няпамятных часоў выдатнымi людзьмi практыкаваны. Алесь любiў выклiк, калi меў нейкiя шансы на посьпех. У адносiнах да дзевак большага плянаваньня не патрабавалася, хаця разьведка была цалкам неабходная.
Калi Вера Мак зьявiлася яму на вока, Алесь узяўся за разьведку. Перш за ўсё фiзычны выгляд дзяўчыны. Цаца, ляля! Яна прыцягвала да сябе ўвагу й вочы перадусiм юрлiвых дзяцюкоў. Бурлiла маладая кроў. Карысным для Алеся дадаткам было й тое, што дзяўчына быццам апынулася пад ягонай уладай у краме, значыцца ў нечым ад яго залежнай. Праўда, надужываньне такой, сказаць-бы, залежнасьцi ня месьцiлася ў дзяцюковай галаве. Калi гэтая асоба ня была нейкiм эрзацам, а запраўды нечым вартасным, пры заляцаньнi да яе трэба было абавязкава даць ёй поўную волю, нiякiм чынам не надужываць свайго прыярытэту цi бiзнэсавага становiшча.
Першапачатныя назiраньнi далi Алесю аснову думаць, што дзяўчына не належала да натоўпу. Калi-б дзяцюк грунтоўна ведаў ейнае паходжаньне, i тую "пяшчоту" якой была ахiнула Веру савецкая агентура, быў-бы стварыў да яе iншы падыход. Здарылася так, што нехта iншы заплянаваў шахматную гульню i прадумаў падарожжы розных фiгураў на далёкую мэту. Алесь бачыў адно адзiн бок мэдалю i той у цьмяным сьвятле. Дзяўчына выглядала сьцiплай, зраўнаважанай, някiдкай да хлапцоў i, здаецца, незаангажаванай нiякiм каханьнем. У гэны час модна плылi i адплывалi розныя моды, пераважна ў вопратцы i ў рознай маральнасьцi цi амаральнасьцi амэрыканскай, а ў шырэйшым маштабе захадняй моладзi, з вытокамi дзесьцi ад рок'н'ролу Элвiса Прэслi i лiвэрпульскiх Бiтлсаў. Гэная шумлiвая i крыклiвая моладзь, у каторай пачуцьцё, падапхнутае наркаманiяй, публiчна паказвала свой агiдны твар, якраз захаплялася рознымi адыёзнымi рацыянальнаму чалавеку "модамi". А гэтая дзяўчына, быццам-бы для кантрасту, як на паказ, не належала да агульнага хору, жыла, як выглядала, сваiм розумам.
Перад сваiм прыездам на гэты кантынэнт Алесь трымаўся поглядаў пра традыцыйную жыцьцёвую ролю жанчыны, якая абжылася даўно ў беларускiм сялянскiм асяродзьдзi. Жанчына радзiла дзяцей, даглядала iх, любiла мужа, цяжка працавала i ля хаты, i на гонях. Яна сачыла, каб дзеткi навучылiся малiцца, наведваць Божыя сьвятынi, былi паслухмянымi, пакорнымi, значыцца матка была рухавiком хрысьцiянскае маралi сям'i. Цi не найважнейшым яшчэ была i народная культура й мудрасьць: песьнi, казкi й цэнныя старыя народныя традыцыi. I сялянскiя дзяцюкi, наглядаючы сабе сябровак жыцьця, трымалiся замацаваных народнай культурай i маральнасьцю стандартаў. Часта, вядома, у запрыгоненай краiне не апошнюю ролю ў заляцаньнях i сужэнствах адыйгрываў пасаг i зямельная ўласнасьць.
Гэтта, за акiянам, адкрыўся iншы сьвет. Жанчыну зрабiлi камэрцыйнай прынадай. Мала дзе што рэклямавалася бяз прыгожай дзяўчыны. Напоўголыя спакусьнiцы ўсьмiхалiся з бачынаў розных часапiсаў, вылузвалася распуста ў эратычных фiльмах, расьцьвiла i заваёўвала новыя пазыцыi, у iмя "вольнасьцi мовы й выказваньня", парнаграфiя. Банальнасьць нажывы i прагнасьць матар'ялiзму сагнала жанчыну з высокага п'едэсталу маральнае цноты, на якую паставiў яе Стварыцель, да брыдкой i шчодра запэцканай рознымi хварбамi i памадамi цэлюлёiднай карыкатуры.
Даўно ў Алесевым уяўленьнi абжыўся прататып сяброўкi жыцьця: сьвежая i арыгiнальная, неразбэшчаная мадэрнай цывiлiзацыяй, тая, якой мог-бы душу й сэрца адкрыць, што паходзiла-б зусiм зь iншага сьвету, а не таго, што падпёрты й рэклямаваны камэрцыйным сьветам жыў кажны дзень на тэлебачаньнi. Такая асоба была-б добра адукаванай i начытанай найлепшай лiтаратурай сваёй i сусьветнай, мела-бы прыказачную галаву на плячох i незалежную думку, ня трымалася-бы навязанае гандлярамi рознае прыхамацi й "бягучых модаў" (current fashion trends), яна ўзбуджала-бы павагу й пашану да сябе сваiм выглядам i характарам. Кандыдаткай на такую iдэальную жанчыну ў Алесевых думках паўстала Вера Мак. Яна вынырнула дзесьцi з поўначы ў гэтым горадзе-гiганьце як цячэньне сьвежасьцi ў забруджаным паветры, як кветка красы мiж прадажных камэрцыйных мадэлек.
